Amen
Kini nga pulong sa Cebuano ug sa Grego mao ang katumbas sa Hebreohanong pulong nga ʼa·menʹ. Ang kahulogan maoy “hinaot unta,” o “tino gayod.” Ang Hebreohanon nga lintunganayng pulong diin kini gikuha (ʼa·manʹ) nagkahulogan nga “mahimong matinumanon; mahimong kasaligan.”
Sa Hebreohanong Kasulatan kining pulonga gigamit ingong usa ka solemneng ekspresyon sa pag-obligar sa kaugalingon sa legal nga paagi ngadto sa usa ka panumpa o pakigsaad ug sa mga sangpotanan niini (Num 5:22; Deu 27:15-26; Neh 5:13), usab ingong usa ka solemneng ekspresyon sa pag-uyon sa usa ka gipahayag nga pag-ampo (1Cr 16:36), sa usa ka ekspresyon sa pagdayeg (Neh 8:6), o sa usa ka gipahayag nga katuyoan (1Ha 1:36; Jer 11:5). Ang matag usa sa unang upat ka basahon, o koleksiyon, sa Mga Salmo gitapos pinaagi niini nga ekspresyon, tingali nagpaila nga maoy batasan sa kongregasyon sa Israel nga moduyog sa pagpahayag ug “Amen” diha sa kataposan sa awit o salmo.—Sal 41:13; 72:19; 89:52; 106:48.
Ang Hebreohanong pulong nga ʼa·manʹ gipadapat kang Jehova ingong “ang matinumanon [o, kasaligan] nga Diyos” (Deu 7:9; Isa 49:7) ug naghubit sa iyang mga pahinumdom ug mga saad ingong “kasaligan” ug “matinumanon.” (Sal 19:7; 89:28, 37) Sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang titulong “Amen” gipadapat kang Kristo Jesus ingong “ang matinumanon ug matuod nga saksi.” (Pin 3:14) Gigamit lamang ni Jesus kini nga ekspresyon diha sa iyang pagsangyaw ug pagpanudlo, nga naggamit kanunay niini aron sugdan ang usa ka pagpahayag sa kamatuoran, ang usa ka saad, o ang usa ka tagna, sa ingon nagpasiugda sa bug-os nga pagkamatinud-anon ug pagkakasaligan sa iyang gisulti. (Mat 5:18; 6:2, 5, 16; 24:34) Niini nga mga kahimtang ang Gregong pulong (a·menʹ) gihubad nga “sa pagkatinuod” (KJ, “tino gayod”) o, kon gidoble, ingon sa makita sa tibuok nga basahon ni Juan, “sa pagkatinuod gayod.” (Ju 1:51) Ang paggamit ni Jesus sa “amen” niining paagiha giingon nga talagsaon diha sa sagradong literatura, ug kini nahiuyon sa gihatag sa Diyos kaniya nga awtoridad.—Mat 7:29.
Bisan pa niana, ingon sa gipakita ni Pablo sa 2 Corinto 1:19, 20, ang titulong “Amen” mapadapat kang Jesus dili lamang ingong tigsulti sa kamatuoran o ingong usa ka tinuod nga manalagna ug tigpamaba sa Diyos kondili usab ingong usa nga kaniya ang tanang saad sa Diyos matuman. Ang iyang pagkamatinumanon ug pagkamasinugtanon bisan hangtod sa haladnong kamatayon nagpamatuod ug nagpaposible sa katumanan sa tanang saad ug mga pahayag sa katuyoan sa Diyos. Siya ang buhi nga Kamatuoran sa maong mga kapadayagan sa katuyoan sa Diyos, ang mga butang nga gipanumpa sa Diyos.—Itandi ang Ju 1:14, 17; 14:6; 18:37.
Ang ekspresyong “Amen” gigamit sa makadaghan diha sa mga sulat, ilabina sa mga sulat ni Pablo, sa dihang ang magsusulat nagpahayag ug usa ka matang sa pagdayeg sa Diyos (Rom 1:25; 16:27; Efe 3:21; 1Pe 4:11) o nagpahayag ug panghinaot nga ang pag-uyon sa Diyos ipadayag diha sa pipila ka paagi ngadto sa mga nakadawat sa sulat. (Rom 15:33; Heb 13:20, 21) Gigamit usab kini sa dihang ang magsusulat tim-os nga miuyon sa kon unsa ang gipahayag.—Pin 1:7; 22:20.
Ang pag-ampo nga gipahayag sa 1 Cronicas 16:36 ug kadtong anaa sa Mga Salmo (41:13; 72:19; 89:52; 106:48), ingon man ang mga ekspresyon nga anaa sa kanonikal nga mga sulat, tanan nagpaila sa pagkatukma sa paggamit sa “Amen” diha sa kataposan sa mga pag-ampo. Tinuod nga dili tanang pag-ampo nga narekord nagpakita sa maong konklusyon, sama sa paniklop nga pag-ampo ni David alang kang Solomon (1Cr 29:19) o ang pag-ampo ni Solomon sa pagpahinungod sa panahon sa inagurasyon sa templo (1Ha 8:53-61), bisan tuod ang maong mga ekspresyon lagmit nga gigamit gayod. (Matikdi ang 1Cr 29:20.) Sa susama, ang paggamit niini wala itala diha sa mga pag-ampo ni Jesus (Mat 26:39, 42; Ju 17:1-26) o sa pag-ampo sa mga tinun-an diha sa Buhat 4:24-30. Bisan pa niana, ang kabug-at sa nag-unang ebidensiya nga gihisgotan lig-ong nagpakita sa pagkatukma sa paggamit sa “Amen” ingong panapos sa pag-ampo, ug ang pahayag ni Pablo sa 1 Corinto 14:16 sa partikular nagpakita nga maoy batasan niadtong diha sa Kristohanong panagkatigom nga moduyog sa pagpahayag ug Amen sa usa ka pag-ampo. Dugang pa, ang mga panig-ingnan niadtong atua sa langit, nga girekord diha sa Pinadayag 5:13, 14; 7:10-12; ug 19:1-4, tanan mipaluyo sa paggamit niini ingong pag-uyon sa mga pag-ampo o solemneng mga pahayag ug sa ingon, pinaagi sa paggamit niini nga pulong, nagpahayag sa pagsalig, kusganong pag-uyon, ug tim-os nga paglaom nga diha sa ilang mga kasingkasing.