Ang “Amorihanon” makita lakip sa talaan sa mga anak nga lalaki ni Canaan, apan sa ubang mga teksto kining terminoha, nga kanunayng singular diha sa Hebreohanong teksto, sa linangkob gigamit alang sa Canaanhong tribo nga naggikan sa orihinal nga Amorihanon. Busa, sila maoy usa ka Hamitikanhong rasa.​—Gen 10:​6, 15, 16; 1Cr 1:​13, 14.

Sa panahon ni Abraham, ang hari sa Elam duyog sa laing tulo ka magkaabin nga hari misulong sa H  sa Canaan ug nagpildi sa ubang mga Amorihanon nga nagpuyo sa Hazazon-tamar, nga gituohang nahimutang sa HK sa Patayng Dagat. Tulo ka Amorihanong lalaki nga nagpuyo duol o sulod sa Hebron maoy “mga kaabin ni Abram” nianang panahona ug tungod niana mitabang kaniya sa paggukod ug pagpildi sa misulong nga mga hari, sa ingon nagluwas sa iyang pag-umangkong lalaki nga si Lot. (Gen 14) Bisan pa niana, human niadto gipahibalo sa Diyos si Abraham nga sa dihang ang kasaypanan sa mga Amorihanon sa kataposan “mabug-os,” ang mga kaliwat ni Abraham mobalik sa Canaan gikan sa usa ka langyaw nga yuta ug manag-iya sa yuta sa mga Amorihanon.​—Gen 15:13-21.

Sa hapit nang mamatay si Jacob didto sa Ehipto, kini nga patriarka misaad kang Jose: “Ako maghatag kanimo ug usa ka bahin nga yuta nga labaw kay sa imong mga igsoong lalaki, nga akong gikuha gikan sa kamot sa mga Amorihanon pinaagi sa akong espada ug pinaagi sa akong pana.” (Gen 48:22) Sanglit ang pulong nga gihubad nga “bahin” niini nga teksto maoy shekhemʹ sa Hebreohanon, ang pipila nagtuo nga ang gitumong dinhi ni Jacob mao ang luna sa yuta nga iyang napalit duol sa Sekem (Heb., Shekhemʹ). (Gen 33:​18, 19) Apan, ang pagpalit maoy usa ka makigdaiton nga transaksiyon ug walay rekord nga nakiggubat si Jacob maylabot sa maong yuta. Bisan tuod nga sa ulahi ang mga anak nga lalaki ni Jacob mihimog mapintas nga pag-atake sa mga tawo sa Sekem, si Jacob nanghunaw sa responsibilidad sa maong buhat niadtong panahona (Gen 34:30); ug sa hapit na siyang mamatay iyang gitunglo ang kasuko ni Simeon ug Levi nga maoy nakaingon sa maong pag-atake. (Gen 49:5-7) Busa, daw mas makataronganon ang pagsabot sa saad ni Jacob ingong matagnaong pulong nga diha niana iyang nakita pinaagi sa pagtuo ang umaabot nga pagsakop sa Canaan nga maorag kini natuman na, nga si Jacob daw mao mismo ang ‘nagkuha sa yuta sa mga Amorihanon’ pinaagi sa espada ug pana sa iyang mga kaliwat.

Usa ka Pangunang Tribo sa Canaan. Giisip sa pipila ka komentarista nga ang terminong “mga Amorihanon” nga gigamit diha sa Genesis 15:16 ug 48:22 naghawas sa mga katawhan sa Canaan sa kinatibuk-an. Mopatim-aw nga ang mga Amorihanon mao ang inila o pangunang tribo sa Canaan sa panahon sa Pagpanggula sa mga Israelinhon gikan sa Ehipto. (Itandi ang Deu 1:6-8, 19-21, 27; Jos 24:​15, 18; Huk 6:10.) Kon ingon niini ang kahimtang, nan usahay ang ubang mas ubos ug nalangkit nga mga tribo pagahisgotan ginamit ang ngalan sa pangunang tribo sa mga Amorihanon. Busa, ang asoy sa Numeros 14:​44, 45 nag-ingon nga “ang mga Amalekanhon” ug “ang mga Canaanhon” nagpahamtang sa mga Israelinhon sa ilang unang militaryong kapildihan, samtang ang asoy ni Moises sa maong hitabo sa Deuteronomio kapitulo 1 nag-ingon lamang nga “ang mga Amorihanon” nagpahamtang sa kapildihan. (Deu 1:44) Mao man usab, ang Jerusalem gikaingon nga gimandoan sa usa ka Amorihanon nga hari diha sa Josue 10:5 (itandi ang Eze 16:​3, 45) apan gipakita sa ubang teksto nga kini gipuy-an sa mga Jebusihanon. (Jos 15:​8, 63; Huk 1:21; itandi usab ang kaso bahin sa Gabaon sa Jos 9:7 ug 2Sa 21:2.) Sa susamang paagi, ang ngalan sa usa ka tribo sa nasod sa Israel, ang Juda, sa ngadtongadto gipadapat alang sa tanang Israelinhon pinaagi sa ngalan nga “Hudiyo.”

Bisan pa niana, ang mga Amorihanon gitala usab nga bulag taliwala sa independenteng mga tribo sa Canaan. (Ex 3:8; 23:​23, 24; 34:11-15) Sila naglangkob sa usa sa “pito ka nasod nga mas daghag-molupyo ug mas gamhanan” kay sa Israel, ang tanan gitugyan sa kalaglagan, nga kaniya ang Israel dili mohimo ug pakigsaad, dili makig-alyansa sa kaminyoon, ni makig-ambit sa bakak nga pagsimba.​—Deu 7:1-4.

 Ang 12 ka espiya nga gipadala ni Moises ngadto sa Canaan nakakita sa bukirong rehiyon nga giokupahan sa mga Amorihanon, Hitihanon, ug mga Jebusihanon, samtang ang mga Amalekanhon nagpuyo sa Negeb, ug ang mga Canaanhon nagpuyo sa daplin sa dagat ug sa daplin sa Jordan. (Num 13:​1, 2, 29) Sama sa miagi sa panahon ni Abraham, ang mga Amorihanon nagpuyo gihapon sa Hebron maingon man sa ubang mga siyudad sa kabukiran sa K sa Jordan. (Jos 10:5) Apan sa panahon sa Pagpanggula sa Israel, ilang gisulong ang Moabihanon ug Ammonhanong teritoryo sa S sa Jordan ug gipanag-iya ang rehiyon gikan sa bul-oganang walog sa Arnon sa H (human niadto ang utlanan sa Moab), hangtod sa bul-oganang walog sa Jabok sa A (ang utlanan sa Ammon). (Num 21:​13, 24, 26; Jos 12:2; Huk 11:22) Mao kini ang gingharian sa Amorihanon nga si Haring Sihon, nga gihubit ni Josephus nga Hudiyong historyador ingong “usa ka rehiyon nga nahimutang sa taliwala sa tulo ka suba [ang Jordan, ang Arnon, ug ang Jabok], nga naghimo niini nga samag usa ka pulo.” (Jewish Antiquities, IV, 95 [v, 2]) Dugang pa, sa A sa gingharian ni Sihon, dihay lain pang gingharian sa mga Amorihanon nga nasentro sa Basan ilalom ni Haring Og. Ang habagatang utlanan sa iyang gingharian daw kasikbit sa mga teritoryo ni Sihon ug sa mga Ammonhanon, sa ingon nakaabot gikan sa Jabok sa H hangtod sa Bukid sa Hermon sa A.​—Deu 3:​1, 8.

Gisakop sa Israel. Sa nagkaduol na sa Yutang Saad ug tungod sa mga sugo sa Diyos nga dili molapas sa mga teritoryo sa Moab ug Ammon (Deu 2:​9, 37), ang mga Israelinhon mihangyo kang Haring Sihon nga sila tugotan nga moagi sa iyang kaulohang siyudad, ang Hesbon, nga naghatag ug hugot nga mga pasalig: “Paagia ako sa imong yuta. Dili kami motipas ngadto sa uma o sa kaparasan. Dili kami moinom ug tubig sa bisan unsang atabay. Kami magalakaw sa dalan sa hari hangtod nga makaagi kami sa imong teritoryo.” Apan, giatake ni Sihon ang Israel pinaagi sa iyang hiniusang puwersa ug dihadiha napildi duol sa Hesbon, didto sa Jahaz, ug ang iyang tibuok nga teritoryo napanag-iya sa Israel. (Num 21:21-32; Deu 2:24-36; tan-awa ang SIHON.) Sa dihang gisulong sa Israel ang kasikbit nga teritoryo ni Haring Og, ilang gipildi kining Amorihanong magmamando ug giilog ang 60 ka kinutaang mga siyudad niini. (Num 21:33-35; Deu 3:1-7; tan-awa ang OG.) Ang pagpukan sa Israel niining gamhanan nga Amorihanong mga gingharian nakahatag ug hilabihang kalisang ngadto sa Moab (Num 22:2-4) ug usab sa katawhan sa Canaan, sumala sa gipakita sa mga pulong ni Rahab ngadto sa Israelinhong mga espiya. (Deu 2:​24, 25; Jos 2:9-11) Ang teritoryo sa duha ka napilding Amorihanon nga mga hari nahimo na karon nga panulondon sa mga tribo ni Ruben ug Gad ug sa katunga sa tribo ni Manases.​—Num 32:31-33, 39; Deu 3:8-13.

Bahin sa mga Amorihanon sa K sa Jordan, “ang ilang mga kasingkasing nangatunaw” sa pagkadungog sa milagrosong pagtabok sa mga Israelinhon sa Jordan. Kini nga milagro, duyog sa malaglagon nga pagpangdaog nga naangkon na sa Israel, tingali sa bahin mopatin-aw kon nganong ang mga Amorihanon wala moatake sa kampo sa Israel sa misunod nga yugto sa dihang gituli ang Israelinhong mga lalaki o samtang gisaulog ang Paskuwa. (Jos 5:​1, 2, 8, 10) Apan, human sa pagkalaglag sa Jerico ug Ai, naporma ang usa ka dakong panag-alyansa sa mga tribo sa Canaan aron maghiusa sa pagpakig-away sa Israel. (Jos 9:​1, 2) Sa dihang ang Hivihanong mga tawo sa Gabaon mipalabi sa pagpakigdait sa Israel, sila giatake gilayon sa “lima ka hari sa mga Amorihanon” ug nakalingkawas lamang sa kalaglagan tungod sa tibuok gabiing pagmartsa sa kasundalohan ni Josue ug sa milagrosong pagpangilabot ni Jehova.​—Jos 10:1-27; 11:19.

Human niini nga gubat ug sa misunod nga pagpakiggubat ni Josue sa tibuok nga nasod, ang gahom sa mga Amorihanon sa H sa Palestina dayag nga napukan. Bisan pa niana, ang mga Amorihanon sa amihanang mga rehiyon nakig-alyansa sa ubang mga tribo nga nakiggubat sa Israel didto “sa katubigan sa Merom.” Kay nakaagom ug dakong kapildihan, wala na hisgoti pag-usab ang mga Amorihanon nga usa ka dakong kapeligrohan sa Israel. (Jos 11:1-9) Dihay nahibilin, apan ang ilang teritoryo nakunhoran pag-ayo, ug sa ngadtongadto sila nailalom sa pinugos nga pagtrabaho ubos sa Israelinhong pagmando. (Jos 13:4; Huk 1:34-36) Ang Amorihanong mga babaye gipangasawa sa mga Israelinhon, nga miresulta sa apostasya (Huk 3:​5, 6), ug ang mga Amorihanon daw sa katibuk-an nagpadayon sa pagmugnag kasamok sulod sa taudtaod nga panahon, kay gihisgotan man nga sa adlaw ni Samuel, human makaagom ug grabeng kapildihan ang mga Filistehanon, “dihay pakigdait tali sa Israel ug sa mga Amorihanon.” (1Sa 7:14) Ang mga Amorihanon gilakip na usab niadtong nailalom sa pinugos nga trabaho panahon sa paghari ni Solomon. (1Ha 9:​20, 21) Ang ilang idolatriya ug pagkadaotan, nga dayag nga maoy ilhanan sa tanang Canaanhon, nahimong usa ka panultihon. (1Ha 21:26; 2Ha 21:11) Ang pagkuha ug Amorihanong mga asawa usa gihapon ka dakong problema taliwala sa namalik nga mga Israelinhon human sa pagkadestiyero sa Babilonya. (Esd 9:​1, 2) Apan sa kataposan, ang Amorihanong katawhan nga kanhi mao ang labing inila sa tibuok Canaan nahanaw sa bug-os, sama sa usa ka taas, nagbuntaog  nga kahoy nga nawad-an sa iyang mga bunga ug ang iyang mga gamot nangadaot.​—Am 2:​9, 10.

Ang “Amurru.” Kanunayng gilangkit sa sekular nga mga historyador ang mga Amorihanon sa Bibliya ngadto sa katawhan nga gitawag ug Amurru diha sa unang Akadianhon (Asiro-Babilonyanhon) nga mga teksto nga cuneiform. Ang Amurru gilarawan nga misulong sa Mesopotamia sa sayong bahin sa ikaduhang milenyo W.K.P. ug nga nakahupot ug usa ka gingharian sa Babilonya sulod sa ubay-ubayng kasiglohan. Si Hammurabi, ang nabantog nga maghahatag-balaod nianang panahona, sagad gihisgotan nga “Amorihanon” ug kagikan.

Hinuon, ang ebidensiya mahitungod sa Amurru daw wala magpaluyo sa malig-ong mga konklusyon nga sila gayod mao ang mga Amorihanon diha sa Bibliya. Ang Amurru diha sa karaang mga teksto nga cuneiform sa paninugdan nagkahulogang “kasadpan” nga nagtumong sa rehiyon sa K sa Mesopotamia. Si A. H. Sayce, diha sa The International Standard Bible Encyclopedia, miingon nga ang ngalang Amurru maoy “usa lamang ka geograpikanhong ilhanan bahin sa ilang direktang mga kagikan, gikan sa nahimutangan sa Mesopotamia, ug walay gihatag nga impormasyon bahin sa ilang etnikong kagikan o sa ilang tinuod nga ngalan.” (Giedit ni G. W. Bromiley, 1979, Tomo 1, p. 113) Bisan tuod ang Mari, usa ka karaang siyudad sa Euprates sa amihanang Mesopotamia, gitawag sa modernong sekular nga mga historyador ingong sentro sa kauswagan sa Amurru ngadto sa Mesopotamia, ang libolibong mga papan nga nadiskobrehan didto halos tanan maoy Semitikanhong Akadianhon (Asiro-Babilonyanhon) nga pinulongan, lakip ang pipila ka ngalan nga may kagikan nga Semitikanhon sa Kasadpan. Apan sumala sa namatikdan, ang mga Amorihanon sa Bibliya maoy Hamitikanhon, dili Semitikanhon, ug bisan tuod nga posibleng gisagop sa pipila ka sanga niini ang usa ka Semitikanhong pinulongan, posible usab nga ang unang Amurru maoy “mga kasadpanhon” nga naggikan sa Semitikanhong katawhan nga nagpuyo dapit sa K sa Babilonya. Si Propesor John Bright diha sa A History of Israel (1981, p. 49) nag-ingon: “Sulod sa pipila ka siglo [sa ulahing bahin sa ikatulong milenyo ug sa sayong bahin sa ikaduhang milenyo W.K.P.] ang katawhan sa amihanan-kasadpang Mesopotamia ug sa amihanang Sirya gitawag diha sa mga teksto nga cuneiform ingong Amurru, nga mao, ‘mga Kasadpanhon.’ Lagmit nga kini nahimong kasagarang termino nga gigamit alang sa mga nagsulti sa lainlaing diyalekto nga Amihanan-kasadpang Semitikanhon nga makaplagan sa maong dapit nga lakip gayod niadtong mga kaliwat nga sa ulahi maoy gigikanan sa mga Hebreohanon ug mga Arameanhon.”