Biawan
Usa ka kinalot nga bangag sa ilalom sa yuta nga kasagarang gigamit ingong pondohanan ug tubig. Ang mga biawan kasagarang gidisenyo aron masawod ug mapondo ang ulan o mga inagos gikan sa mga tubod, dili sama sa mga atabay nga gikalot aron makakuhag tubig sa ilalom sa yuta. Dili sama sa mga linaw, kini sagad adunay tabon. Ang Hebreohanong pulong nga bohr, nga gihubad nga “biawan,” gihubad usab nga “gahong-sa-tubig,” ilabina kon kini walay tubig (Gen 37:20-29; 2Sa 23:20), ingong “bilanggoanang gahong” kon kini gigamit alang sa maong katuyoan (Gen 40:15), ug ingong “gahong” kon kini nagtumong o gitandi sa “Sheol” (Sal 30:3; Pr 1:12; Eze 31:14, 16).
Ang mga biawan hinungdanon didto sa Yutang Saad. Sagad mao lamang kini ang paagi nga makapondo ug igong suplay sa tubig, tungod kay ang mga atabay ug mga tubod diyutay ra sa bukirong dapit ug, kon aduna man, sagad mahubsan sa maghinapos na ang ting-init. Tungod sa ginama-ug-tawo nga mga biawan, natukod ang kabalangayan bisan sa mga dapit nga nihit kaayo ang suplay sa tubig, sama sa Negeb. Gikan sa ibabaw nga Galilea hangtod sa Negeb, ang mga biawan sa literal miabot ug linibo, ug daghan niini ang nadiskobrehan, gani ang ubang mga bahin sa maong dapit napuno sa mga bangag tungod niini. Daw hinungdanon nga ang matag panimalay adunay kaugalingong biawan, bisan taliwala sa mga Moabihanon. Sumala sa Bato sa Moab, nga gikulit niadtong ikasiyam nga siglo W.K.P., si Haring Mesa mipahayag: “Walay biawan sa sulod sa lungsod sa Qarhoh, busa ako miingon sa tanang katawhan, ‘Ang matag usa kaninyo maghimo ug biawan diha sa iyang balay!’”—Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, p. 320.
Ang mga biawan kasagarang kubkobon diha sa dagkong bato. Kon ang bato solido ug walay mga liki, dili ra kaayo problema ang paghunob, apan sa dali rang masuphan ug tubig nga anapog nga kasagaran kaayo sa Palestina, gikinahanglan nga palitadahan ang mga bungbong sa sulod aron dili mohunob ang tubig. Ang mga biawan nga kubkobon diha sa yuta butangan ug linut-od nga tisa o bato ug dayon palitadahan aron kini mahimong solido nga mga bungbong. Kini nga mga biawan kasagaran samag-peras ug porma, mas dako sa ilalom ug pahiktin sa ibabaw; usahay ang baba usa o duha lamang ka piye ang buka. Sa dihang ang kinaiyanhong mga langob bag-ohon o padak-an aron himoong mga biawan, ang mga haliging bato nga makaplagan sa sulod niini himoong sangga sa atop, o ingon sa pipila nga nadiskobrehan didto sa Negeb, ang mga arko gitukod diha sa sulod sa biawan alang sa samang katuyoan. Adunay mga kanal sa kilid sa bungtod nga diha niini moagos ang tubig sa ulan ngadto sa pondohanan nga anaa sa ilalom sa yuta.
Ang karaang batasan sa pag-itsa ug yuta ngadto sa biawan nga hugaw ang tubig aron molugdang ang mga yamukmok tingali maoy usa sa mga hinungdan kon nganong daghan niini ang halos napunog yuta. Ang mga tabon sa mga baba niini nagsilbing panalipod aron dili mahugawan ang tubig ug aron dili mahulog niini ang mga tawo o mga hayop, bisan tuod ang tubig dili mahimong hugaw sa seremonyal nga paagi kon ang usa ka patayng lawas aksidenteng mahulog niini; apan, ang usa nga nagkuha sa maong patayng lawas mao ang mamahugaw. (Ex 21:33; Lev 11:35, 36) Ang ubang dagkong mga biawan adunay daghang baba nga niana kaloson ang tubig. Sa mga biawan nga dagko ug lawom kaayo, may mga hagdanan nga paingon sa ubos niini nga moabot hangtod sa 30 m (100 p) o kapin pa.
Ubang mga Paggamit. Gawas pa sa paggamit niini ingong pondohanan ug tubig, adunay pipila ka kahimtang nga ang mga biawan gigamit sa ubang mga katuyoan. Sa uga nga mga dapit, ug kon tinakpan aron dili makasulod ang umog, mga ilaga, ug ubang mga insekto, kini maoy maayong mga tipiganan sa mga lugas, nga dili usab daling mamatikdan sa mga kawatan; ang ubang mga biawan nga nakaplagan sa mga dapit nga walay kinaiyanhong tinubdan sa tubig dayag nga gigamit ilabina ingong mga kamalig. Usahay ang bakanteng mga biawan gigamit ingong mga bilanggoan. (Zac 9:11) Ang mga igsoong lalaki ni Jose nagtambog kaniya ngadto niining matanga sa gahong-sa-tubig (Gen 37:20-24), ug sa ulahi siya gibalhog sulod sa usa ka bilanggoanang gahong (sa literal, “biawan”) didto sa Ehipto. (Gen 40:15, ftn sa Rbi8; 41:14) Ang ikanapulong hampak sa Ehipto midangat bisan ngadto “sa panganay sa binihag nga didto sa bilanggoan nga gahong [sa literal, “balay sa atabay o biawan”].”—Ex 12:29.
Mahulagwayong Paggamit. Si Solomon, sa pagtambag bahin sa pagkamaunongon sa kaminyoon, migamit sa biawan sa mahulagwayong paagi sa pag-ingon: “Inom ug tubig gikan sa imong kaugalingong biawan.”—Pr 5:15; tan-awa usab ang ATABAY.