[Usa nga Naghawid sa Tikod; Malipotong Magpupuli].

1. Anak ni Isaac ug Rebeca, ug manghod nga kaluha ni Esau. Ang mga ginikanan ni Jacob minyo na sulod sa 20 ka tuig sa wala pa matawo kini nga kaluha, nga mao ray ilang mga anak, niadtong 1858 W.K.P. Nianang tungora si Isaac 60 anyos. Busa, sama sa kahimtang ni Abraham, ang mga  pag-ampo ni Isaac nga makabaton ug anak gitubag lamang human nga bug-os masulayi ang iyang pailob ug pagtuo sa mga saad sa Diyos.​—Gen 25:​20, 21, 26; Rom 9:7-10.

Sa iyang pagmabdos, si Rebeca nag-antos tungod sa pagbugnoay sa kaluha sulod sa iyang tagoangkan, nga giingon ni Jehova nga gigikanan sa duha ka magkabatok nga nasod. Labot pa, gipahayag ni Jehova nga, kasukwahi sa naandan, ang magulang mag-alagad sa manghod. Tuod man, ang ikaduhang natawo nga si Jacob nagkupot sa tikod ni Esau sa dihang sila gipanganak; sa ingon, ang ngalang Jacob nagkahulogang “Usa nga Naghawid sa Tikod.” (Gen 25:22-26) Busa gipasundayag ni Jehova ang iyang katakos sa pagtino sa henetikong inklinasyon sa usa nga wala pa matawo ug sa paggamit sa iyang kahibalo-daan ug katungod sa pagpinig sa usa nga iyang pilion alang sa iyang mga katuyoan; apan wala gayod niya gimbut-i daan ang kataposang dulnganan sa mga indibiduwal.​—Rom 9:10-12; Os 12:3.

Kasukwahi sa paboritong anak ni Isaac nga si Esau, kinsa laagan, dili-mahimuyo, suroyan nga mangangayam, si Jacob gihubit ingong “usa ka tawo nga walay-ikasaway [Heb., tam], nga nagpuyo sa mga tolda,” usa nga nagkinabuhi sa malinawong banikanhon nga kinabuhi ug kasaligan sa pag-atiman sa mga kalihokan sa panimalay, usa nga gimahal pag-ayo sa iyang inahan. (Gen 25:​27, 28) Kining Hebreohanong pulong nga tam gigamit sa ubang mga teksto sa paghubit niadtong mga tawo nga giuyonan sa Diyos. Pananglitan, “ang mga tawo nga uhaw sa dugo nagadumot sa usa nga walay-ikasaway,” apan si Jehova nagpasalig nga ‘ang kaugmaon sa tawo [nga walay-ikasaway] maoy malinawon.’ (Pr 29:10; Sal 37:37) Ang maghuhupot sa integridad nga si Job maoy “walay-ikasaway [Heb., tam] ug matul-id.”​—Job 1:​1, 8; 2:3.

Nakadawat sa Katungod sa Pagkapanganay ug sa Panalangin. Si Abraham namatay sa dihang 15 anyos na ang iyang apo nga si Jacob, niadtong 1843 W.K.P., ug busa ang bata daghag kahigayonan nga makapaminaw sa gipanumpaang pakigsaad sa Diyos gikan mismo sa mga ngabil sa iyang apohan ug sa iyang amahan. (Gen 22:15-18) Nahibalo si Jacob nga dako kaayong pribilehiyo nga makaambit sa katumanan niana nga mga saad sa Diyos. Sa kataposan miabot ang kahigayonan nga mapalit niya sa legal nga paagi gikan sa iyang igsoon ang katungod sa pagkapanganay ug ang tanan nga nalangkit niini. (Deu 21:15-17) Kini nga kahigayonan miabot usa ka adlaw niana sa dihang si Esau miabot nga gikapoy kaayo gikan sa kapatagan ug nakapanimaho sa lamiang linat-an nga giluto sa iyang igsoon. “Pagdali, palihog,” miingon si Esau, “pakan-a ako sa pula​—kanang pula diha, kay gikapoy ako!” Mitubag si Jacob: “Ibaligya kanako, una sa tanan, ang imong katungod ingong panganay!” “Gitamay ni Esau ang katungod sa pagkapanganay,” ug busa kini dihadihang nabaligya ug gitimbrehan pinaagi sa usa ka solemneng panumpa. (Gen 25:29-34; Heb 12:16) Igo na kining mga katarongana kon nganong si Jehova miingon, “Gihigugma ko si Jacob, apan gidumtan ko si Esau.”​—Rom 9:13; Mal 1:​2, 3.

Husto ba nga si Jacob nagpakaaron-ingnon nga mao si Esau?

Sa dihang tigulang na si Isaac ug naghunahunang siya hapit nang mamatay, siya nagsugo kang Esau sa pagpangayam, nga nag-ingon: “Pakan-a ako, aron ang akong kalag magpanalangin kanimo sa dili pa ako mamatay.” Apan, nakadungog si Rebeca sa pagsultihanay ug dalidaling nagsugo kang Jacob sa pagkuhag duha ka nating kanding aron siya makalutog lamiang pagkaon nga kinaham ni Isaac, ug siya miingon kang Jacob: “Dad-on mo kini sa imong amahan ug siya mokaon niini, aron siya magpanalangin kanimo sa dili pa ang iyang kamatayon.” Iya pa ganing gisul-oban ug mga panit sa mga nating kanding ang mga kamot ug liog ni Jacob aron si Isaac, sa dihang mohikap kang Jacob, makaingon nga siya si Esau. Sa dihang gidala ni Jacob ang pagkaon ngadto sa iyang amahan, si Isaac nangutana kaniya: “Kinsa ka man, anak ko?” Ug si Jacob mitubag: “Ako si Esau nga imong panganay.” Sa legal nga paagi, ingon sa nasayran pag-ayo ni Jacob, siya may katungod sa paghulip sa papel ni Esau, ang panganay ni Isaac. Gihikap ni Isaac si Jacob aron matino kon siya ba gayod si Esau o dili, ug siya miingon: “Ang tingog maoy tingog ni Jacob, apan ang mga kamot maoy mga kamot ni Esau.” Bisan pa niana, nagmalamposon ang maong paagi, ug sumala sa giingon sa asoy, “Siya nagpanalangin kaniya.” (Gen 27:​1-29) Husto ba ang gibuhat ni Rebeca ug Jacob?

Walay duhaduha nga si Jacob adunay katungod sa panalangin. Sa wala pa matawo ang kaluha, si Jehova miingon kang Rebeca: “Ang magulang mag-alagad sa manghod.” (Gen 25:23) Sa ulahi, uyon sa inklinasyon nga nakita nang daan ni Jehova ug maoy nagtukmod kaniya sa paghigugma kang Jacob nga labaw kay kang Esau, gibaligya ni Esau kang Jacob ang iyang katungod sa pagkapanganay baylo lamang sa usa ka panaksan nga linat-an.​—Gen 25:​29-34.

Kon sa unsang gilapdon nga nasayod si Isaac bahin niini nga mga ilhanan mahitungod sa kon kinsay modawat sa panalangin, wala maghisgot ang asoy sa Bibliya. Kon nganong ingon man niadto  ang gibuhat ni Rebeca ug Jacob, wala kita masayod, gawas lamang nga silang duha nasayod nga ang panalangin iya ni Jacob. Walay daotang tuyo si Jacob nga siya magpakaaron-ingnon aron makabaton sa butang nga dili gayod iyaha. Wala hukmi sa Bibliya nga daotan ang gibuhat ni Rebeca ug Jacob. Ang resulta mao nga si Jacob nakadawat sa panalangin nga nahiangay kaniya. Dayag nga nakita ni Isaac mismo nga natuman ang kabubut-on ni Jehova. Wala madugay human niini, sa dihang gipaadto si Jacob sa Haran aron sa pagpangitag asawa, si Isaac dugang nga nagpanalangin kang Jacob ug sa espesipiko miingon: ‘Ang Diyos nga Labing Gamhanan . . . maghatag kanimo sa panalangin ni Abraham.’ (Gen 28:​3, 4; itandi ang Heb 11:20.) Busa kita tukmang makahinapos nga ang sangpotanan sa maong butang maoy pagbuot ni Jehova. Tin-awng gipahayag sa Bibliya ang leksiyon nga atong mapupo gikan niini nga asoy, nga nagpasidaan nga kita angayng magmabinantayon “aron walay makihilawason ni si bisan kinsa nga wala magpabili sa sagradong mga butang, sama kang Esau, kinsa baylo sa usa ka pagkaon naghatag sa iyang mga katungod ingong panganay.”​—Heb 12:16.

Ang Pagbalhin ni Jacob sa Padan-aram. (MAPA, Tomo 1, p. 529) Si Jacob nag-edad ug 77 sa dihang mibiya siya sa Beer-seba aron moadto sa yuta sa iyang mga katigulangan, ang yuta diin iyang gigugol ang sunod nga 20 ka tuig sa iyang kinabuhi. (Gen 28:10; 31:38) Human mopanaw padulong sa AAS ug mga 100 km (62 mi) siya mihunong sa Luz (Bethel) sa kabungtoran sa Juda aron magpalabay sa kagabhion, ug migamit ug usa ka bato aron iyang unlanan. Didto, sa iyang damgo siya nakakitag usa ka hagdan, o kutay sa mga hagdanan, nga miabot sa mga langit, nga diha niana ang mga manulonda nagasaka ug nagakanaog. Sa tumoy niini iyang nakita si Jehova, ug karon Iyang gilig-on kang Jacob ang pakigsaad nga gihimo niya kang Abraham ug Isaac.​—Gen 28:11-13; 1Cr 16:​16, 17.

Niini nga pakigsaad si Jehova nagsaad kang Jacob nga Siya magbantay ug manalipod kaniya ug dili mobiya kaniya hangtod nga ang yuta nga iyang gihigdaan maiyaha ug ang iyang binhi mahisama kadaghan sa lugas sa abog sa yuta. Dugang pa, “pinaagi kanimo ug pinaagi sa imong binhi ang tanang banay sa yuta tinong magapanalangin sa ilang kaugalingon.” (Gen 28:13-15) Sa dihang bug-os nasabtan ni Jacob ang kahulogan sa iyang nasinatian nianang gabhiona siya mipatugbaw: “Pagkamakalilisang niining dapita! Kini mao gayod ang balay sa Diyos.” Busa ang ngalang Luz giilisdan niya ug Bethel, nga nagkahulogang “Balay sa Diyos,” ug iyang gipatindog ang usa ka haligi ug gidihogan kini ingong usa ka saksi bahin niining mahinungdanong mga panghitabo. Agig pagpasalamat sa saad nga siya suportahan sa Diyos, si Jacob misaad nga sa walay pakyas siya maghatag kang Jehova sa ikapulo sa tanan nga iyang madawat.​—Gen 28:16-22.

Sa padayon nga pagpanaw, sa kataposan nahibalag ni Jacob ang iyang ig-agaw nga si Raquel sa kasilinganan sa Haran ug siya giimbitar sa amahan ni Raquel nga si Laban, ang igsoon sa inahan ni Jacob, nga moestar uban kanila. Si Jacob nahigugma kang Raquel ug misugot nga siya motrabaho ug pito ka tuig alang sa iyang amahan kon iyang ihatag si Raquel ingong iyang asawa. Ang milabay nga mga tuig daw “sama ra sa pipila ka adlaw,” tungod sa hilabihang gugma ni Jacob kang Raquel. Apan panahon sa kasal, si Lea nga magulang ni Raquel sa pagkamalimbongon mao ang gipuli, ug nangatarongan si Laban, “Dili batasan . . . nga ihatag ang manghod nga babaye nga una kay sa panganay.” Human sauloga kini nga kaminyoon sulod sa usa ka semana, gihatag usab ni Laban si Raquel ngadto kang Jacob ingong iyang asawa ubos sa kondisyon nga motrabaho si Jacob ug laing pito ka tuig ingong bayad kang Raquel. Gihatagan usab sila ni Laban ug tagsatagsa ka sulugoon, si Zilpa alang kang Lea ug si Bilha alang kang Raquel.​—Gen 29:1-29; Os 12:12.

Si Jehova nagsugod sa paghimo ug usa ka dakong nasod gikan niini nga kahikayan sa kaminyoon. Si Lea nanganak kang Jacob ug upat ka anak nga lalaki nga nagsunod: si Ruben, Simeon, Levi, ug Juda. Kay nakita ni Raquel nga siya nagpabilin nga apuli, iyang gihatag kang Jacob ang iyang sulugoong babaye nga si Bilha ug, pinaagi kaniya, si Jacob nakabatog duha ka anak nga lalaki, si Dan ug Neptali. Niining higayona si Lea nahimong apuli. Busa iyang gihatag usab kang Jacob ang iyang sulugoong babaye nga si Zilpa ug nakabatog duha ka anak nga lalaki tungod niini nga panag-ipon, nga mao si Gad ug Aser. Unya si Lea nakabaton na usab ug mga anak, una kang Isacar, dayon kang Zabulon, ug dayon usa ka anak nga babaye nga ginganlag Dina. Sa kataposan si Raquel nagmabdos ug nanganak kang Jose. Busa, sulod lamang sa hamubong panahon nga pito ka tuig, gipanalanginan si Jacob ug daghang anak.​—Gen 29:30–​30:24.

Gipadato si Jacob sa Wala pa Mobiya sa Haran. Human sa iyang 14 ka tuig nga kontrata aron mapanag-iya ang iyang mga asawa, si Jacob naghinamhinam nga mopauli sa iyang pinuy-anang yuta. Apan si Laban, sa pagkakita nga siya gipanalanginan ni Jehova tungod kang Jacob, miinsistir nga siya magpadayon sa pag-atiman sa iyang mga panon sa kahayopan; giingnan pa gani si Jacob nga siya maoy mobungat sa iyang  suhol. Nianang dapita sa kalibotan ang mga karnero ug mga kanding kasagarang pareho ug bulok, puti ang mga karnero ug itom ang mga kanding. Busa mihangyo si Jacob nga ang mga karnero ug mga kanding lamang nga lainlaig bulok o mga kabang maoy ihatag kaniya​—ang tanang karnero nga dagtom-kape ug bulok ug ang tanang kanding nga may puti nga pat-akpat-ak. “Aw, maayo kana!” mitubag si Laban. Ug aron mokubos ang suhol, si Laban, sa sugyot ni Jacob, naglain sa tanang kanding nga may mga budlis, puntikpuntikon, ug pat-akpat-ak ug bulok ug sa laki nga nating mga karnero nga dagtom-kape gikan sa mga panon, nga iyang gihatag sa iyang mga anak aron atimanon, ug nagbutang pa ganig tulo-ka-adlaw nga distansiya tali kanila, aron dili magkasagol sa pagpaliwat ang duha ka panon sa mga hayop. Ang mga hayop lamang nga lainlaig bulok nga ipanganak sa umalabot maoy mapanag-iya ni Jacob.​—Gen 30:25-36.

Busa niining tungora gisugdan ni Jacob sa pag-alima ang mga karnero lamang nga managsamag bulok ug ang mga kanding nga dili kabang. Apan, siya naningkamot pag-ayo ug naghimo sa kon unsay iyang gituohang makapadaghan sa kabang nga mga hayop. Siya nagkuhag lunhaw nga mga sungkod gikan sa kahoyng estorake, almendras, ug platano, ug gipanitan kini sa usa ka paagi nga kon tan-awon kini may budlis o may kabang. Kini iyang gibutang diha sa mga imnanang pasong sa mga hayop, nga dayag nga naghunahunang kon ang nangulag nga mga hayop motan-aw sa mga budlis ang ilang mga liwat mahimong puntikpuntikon o lainlaig bulok. Gipaigo usab ni Jacob nga ibutang lamang ang mga sungkod diha sa mga pasong kon mangulag ang baskog nga mga hayop.​—Gen 30:37-42.

Ang resulta? Kabang o lainlaig bulok ang mga liwat, ug busa ang suhol ni Jacob mas daghan pa kay sa mga hayop nga pareho ug bulok, nga maoy bahin ni Laban. Sanglit nabatonan ang gitinguhang mga resulta, si Jacob lagmit nagtuo nga ang iyang taktika pinaagi sa sungkod nga may mga budlis mao ang nakaingon. Bahin niini, sa walay duhaduha siya nagtuo usab sama sa sayop nga gituohan sa daghang tawo nga kanang butanga makaapekto sa mga liwat. Hinunoa, diha sa iyang damgo lahi ang gitudlo kaniya sa iyang Maglalalang.

Sa iyang damgo nasayran ni Jacob nga ang mga gene sa hayop, ug dili ang mga sungkod, maoy hinungdan sa iyang kalamposan. Bisan tuod nga ang gialimahan lamang ni Jacob maoy mga hayop nga pareho ug bulok, apan ang panan-awon nagpakita nga ang laking mga kanding may mga budlis, puntikpuntikon, ug kabang. Sa unsang paagi naingon kini niini? Dayag nga kini maoy mga mestiso bisan tuod parehog bulok, nga resulta sa pagpaliwat sa panon sa mga hayop ni Laban sa wala pa suholi si Jacob. Busa anaa na sa mga selula sa pagsanay sa pipila niini nga mga hayop ang mapanunod nga mga kinaiyahan nga makapatunghag kabang ug puntikpuntik nga bulok sa ilang umaabot nga mga liwat, sumala sa mga balaod sa pagpanunod (laws of heredity) nga nadiskobrehan ni Gregor Mendel sa ika-19 nga siglo.​—Gen 31:10-12.

Sulod sa unom ka tuig nga nagtrabaho si Jacob ubos niini nga kahikayan, si Jehova nagpanalangin pag-ayo ug nagpalambo kaniya pinaagi sa pagpadaghan dili lamang sa iyang mga panon sa karnero ug kanding kondili sa gidaghanon usab sa iyang mga sulugoon, kamelyo, ug asno, bisan pag kanunayng giusab ni Laban ang gikasabotang mga suhol. Sa kataposan, “ang matuod nga Diyos sa Bethel” nagsugo kang Jacob nga mopauli sa Yutang Saad.​—Gen 30:43; 31:1-13, 41.

Pagbalik Ngadto sa Yutang Saad. Kay si Jacob nahadlok nga pugngan siya pag-usab ni Laban sa pagbiya sa iyang pag-alagad, si Jacob sekretong nagdala sa iyang mga asawa ug mga anak, ug sa tanan niyang gipanag-iya, mitabok sa Suba sa Euprates, ug mipaingon sa Canaan. Sa dihang gihunahuna kini nga pagbalhin, si Jacob lagmit nagpasibsib sa iyang mga panon sa kahayopan duol sa Euprates, ingon sa gipakita sa Genesis 31:​4, 21. Nianang panahona, milakaw si Laban aron sa pagtupi sa mga karnero ug siya wala mahibalo nga mibiya si Jacob hangtod nga nakalabay na ang tulo ka adlaw sukad sa iyang pagbiya. Lagmit dugang pang panahon ang milabay hangtod nahuman ang pagtupi ug ang gihimong mga pagpangandam aron sa paggukod kang Jacob uban sa iyang mga panon. Tanantanan, kini maghatag ug igoigong panahon kang Jacob sa pagdala sa iyang hinay molakaw nga kahayopan hangtod sa bukirong rehiyon sa Gilead sa wala pa siya maapsi ni Laban, usa ka distansiya gikan sa Haran nga dili mokubos sa 560 km (350 mi), usa ka distansiya nga dali rang maabot ni Laban ug sa iyang mga kabanay sulod sa pito ka adlaw nga paggukod nga nagsakay sa mga kamelyo.​—Gen 31:14-23.

Sa dihang nakit-an ni Laban ang iyang gigukod nga nagkampo mga pipila ka kilometro sa A sa Jabok, iyang gipangayo ang katarongan ni Jacob: Nganong siya mibiya nga wala man lang magtugot kang Laban nga makahalok agig panamilit sa iyang mga anak ug sa iyang mga apo, ug nganong iyang gikawat ang mga diyos ni Laban? (Gen 31:24-30) Ang tubag sa unang pangutana hinuon dayag​—siya nahadlok nga pugngan ni Laban sa pagbiya. Labot sa ikaduhang pangutana, si Jacob  walay nasayran bahin sa pagpangawat, ug sa pagpangita ni Laban wala niya madiskobrehi nga si Raquel diay ang nagkawat sa terapim sa pamilya ug nagtago niini diha sa iyang pangmonturang bukag sa kamelyo.​—Gen 31:31-35.

Usa sa katarongan sa gibuhat ni Raquel, ug sa gikabalak-an ni Laban, mao kini: “Ang pagpanag-iya sa mga diyos sa panimalay nagpaila sa usa ka tawo ingong lehitimong manununod, nga maoy mopatin-aw sa kabalaka ni Laban diha sa Gen. 31:26 nga naghisgot sa pagbawi sa iyang mga diyos sa panimalay gikan kang Jacob.”​—Ancient Near Eastern Texts, nga giedit ni J. B. Pritchard, 1974, p. 220, ftn. 51.

Ang ilang away nahusay nga malinawon, ug si Jacob nagpatindog ug usa ka haliging bato ug dayon nagtapok ug mga bato diha niana diin kini nagpabilin didto sulod sa daghang katuigan ingong usa ka saksi sa pakigsaad sa pakigdait nga gihimo nilang duha uban sa usa ka seremonyal nga pagpangaon. Ang mga ngalan nga gihatag alang niini nga tapok sa mga bato maoy Galeed (nagkahulogang “Tapok nga Saksi”) ug Ang Bantayanang Torre.​—Gen 31:36-55.

Si Jacob niining tungora matinguhaon usab kaayo sa pagpakigdait sa iyang igsoon nga si Esau, nga wala niya makita kapin na sa 20 ka tuig. Aron sa pagpalukmay sa pagdumot nga lagmit gihambin pa sa iyang igsoon, si Jacob nagpadala una kaniya ug mahalong mga gasa alang kang Esau​—ginatos ka mga kanding ug mga karnero, ug daghang kamelyo, mga asno, ug mga baka. (Gen 32:3-21) Mikalagiw si Jacob sa Canaan nga halos walay nabatonan; karon tungod sa panalangin ni Jehova siya mipauli nga usa ka adunahang tawo.

Nganong ang manulonda nga gidumog ni Jacob nagpatakiang kaniya?

Nianang gabhiona nga ang panimalay ni Jacob mitabok sa Jabok paingon sa H aron sa pagsugat kang Esau, nasinatian ni Jacob ang labing talagsaong panghitabo sa pagpakigdumog sa usa ka manulonda, ug tungod sa iyang pagpakigbisog ang iyang ngalan giilisdan ug Israel, nga nagkahulogang “Nakigtigi (Nakigbisog) sa Diyos; o, Ang Diyos Nakigtigi.” (Gen 32:22-28) Human niadto kining duha ka ngalan kasagarang makita diha sa Hebreohanong balaknon nga mga paralelismo. (Sal 14:7; 22:23; 78:​5, 21, 71; 105:​10, 23) Niini nga pakigdumog gitandog sa manulonda ang piyakpiyak sa lutahan sa paa ni Jacob, ug si Jacob nagtakiang sa nahibiling bahin sa iyang kinabuhi​—lagmit aron sa pagtudlo kaniya sa pagkamapainubsanon; usa ka pahinumdom kanunay nga dili sobrang magpataas tungod sa iyang hinatag-sa-Diyos nga kauswagan o tungod kay siya nakiglayog sa usa ka manulonda. Ingong paghandom niining hinungdanong mga hitabo, gitawag ni Jacob ang dapit nga Peniel o Penuel.​—Gen 32:​25, 30-32.

Human sa malipayong panagkita ni Jacob ug Esau, kini nga kaluha, nga nianang tungora mga 97 anyos na, nagbulag paingon sa ilang tagsatagsa ka dalan, nga lagmit wala na magdahom nga magkita pa pag-usab hangtod sa ilang paglubong sa ilang amahan nga si Isaac mga 23 ka tuig sa ulahi. Si Esau miadto sa H sa Seir dala ang iyang gasa, ug si Jacob miadto sa A, nga mitabok pag-usab sa Jabok.​—Gen 33:1-17; 35:29.

Sunod nga 33 ka Tuig Ingong Langyaw nga Pumoluyo. Human siya mibulag kang Esau, si Jacob nanimuyo sa Sucot. Mao kini ang unang dapit nga nagpabilin si Jacob sa wala mahibal-ing yugto sa panahon human siya mobalik gikan sa Padan-aram. Wala isulti kon unsa siya kadugay dinhi, apan lagmit nga sulod kini sa daghang katuigan, tungod kay siya naghimog permanenteng tinukod nga kapuy-an ug ingon man mga balongbalong o inatopang mga kuwadra alang sa iyang kahayopan.​—Gen 33:17.

Ang sunod nga pagbalhin ni Jacob maoy pakasadpan tabok sa Jordan ngadto sa kasilinganan sa Sekem, diin siya mipalit ug usa ka luna sa yuta gikan sa mga anak ni Hamor nga nagkantidad ug “usa ka gatos ka pirasong salapi [Heb., qesi·tahʹ].” (Gen 33:18-20; Jos 24:32) Ang bili nianang karaang salapi, ang qesi·tahʹ, wala masayri karong adlawa, apan ang usa ka gatos niini tanantanan, lagmit mokabat ug dakong kantidad sa tinimbang nga plata, kay wala pay mga sensilyo niadtong mga adlawa.

Didto sa Sekem, si Dina nga anak nga babaye ni Jacob nakighugoyhugoy sa mga babayeng Canaanhon, ug tungod niini siya giamong-amongan ni Sekem, ang anak sa pangulong si Hamor. Pagkatapos niini nga insidente, misunod dayon ang mga panghitabo nga wala na mapugngi ni Jacob​—gipatay sa iyang mga anak ang tanang lalaki nga molupyo sa Sekem, gipamihag ang mga babaye ug mga bata, giagaw ang tanang kabtangan ug bahandi sa komunidad, ug gihimo ang ilang amahan nga si Jacob nga lang-og atubangan sa tanang molupyo sa yuta.​—Gen 34:1-31.

Unya giingnan siya sa Diyos nga mobiya sa Sekem ug mobalhin ngadto sa Bethel, ug iya kining gihimo. Apan, sa wala pa mobiya, gisugo niya ang iyang panimalay nga hinloan nila ang ilang kaugalingon, ilisdan ang ilang mga besti, isalikway ang tanan nilang bakak nga mga diyos (lagmit lakip ang terapim ni Laban) ug ingon man usab ang  mga ariyos nga tingali gisul-ob ingong mga anting-anting. Gitagoan kini ni Jacob duol sa Sekem.​—Gen 35:1-4.

Ang Bethel, nga “Balay sa Diyos,” dako kaayog kahulogan alang kang Jacob, tungod kay dinhi, tingali mga 30 ka tuig una pa niana, si Jehova nagpasa kaniya sa Abrahamikong pakigsaad. Karon, human magtukod si Jacob ug usa ka halaran alang niining dakong Diyos sa iyang mga katigulangan, si Jehova nagpahayag pag-usab sa pakigsaad ug nagpamatuod usab nga ang ngalang Jacob giilisdan na ug Israel. Dayon si Jacob nagpatindog ug usa ka haligi ug iya kining gibuboan ug halad-nga-ilimnon ug lana ingong paghandom niining hinungdanong mga hitabo. Sa panahon usab sa pag-estar dinhi sa Bethel nga si Debora nga iwa sa iyang inahan namatay ug gilubong.​—Gen 35:5-15.

Wala usab nato masayri kon unsa kadugay nga nagpuyo si Jacob sa Bethel. Sa dihang mibiya didto ug mibalhin pahabagatan, samtang layolayo pa gikan sa Betlehem (Eprat), nagbati si Raquel, ug tungod kay naglisod sa pagpanganak sa iyang ikaduhang anak nga si Benjamin, siya namatay. Didto si Jacob naglubong sa iyang gihigugmang si Raquel ug nagpatindog siyag usa ka haligi ingong ilhanan sa iyang lubnganan.​—Gen 35:16-20.

Kini si Israel, nga niining higayona gipanalanginan ug 12 ka anak nga lalaki nga kanila maggikan ang 12 ka tribo sa Israel, mipadayon pa ug panaw paingon sa habagatan. Ang sunod nga iyang gikampohan gihubit ingong “saylo sa torre sa Eder,” nga hayan nahimutang sa usa ka dapit tali sa Betlehem ug Hebron. Sa panahon sa iyang pagpuyo didto nga ang iyang kamagulangang anak nga si Ruben nakighilawas sa puyopuyo sa iyang amahan nga si Bilha, ang inahan ni Dan ug Neptali. Lagmit naghunahuna si Ruben nga ang iyang amahang si Jacob tigulang na kaayo aron mohimog aksiyon bahin niining butanga, apan wala mouyon si Jehova, ug tungod sa pag-unay niya sa puyopuyo sa iyang amahan, si Ruben nawad-an sa iyang katungod sa pagkapanganay.​—Gen 35:21-26; 49:​3, 4; Deu 27:20; 1Cr 5:1.

Lagmit sa wala pa ikabaligya ang iyang anak nga si Jose sa pagkaulipon sa Ehipto nga si Jacob mibalhin sa pagpuyo sa Hebron, diin didto buhi pa ang iyang tigulang nga amahang si Isaac, apan dili matino ang petsa niini nga pagbalhin.​—Gen 35:27.

Usa ka adlaw niana gisugo ni Jacob si Jose (nga nianang tungora 17 anyos) sa pagsusi kon naunsa na ang iyang mga igsoon nga nagbantay sa panon sa mga hayop sa ilang amahan. Sa dihang iya nang nakita sila sa Dotan mga 100 km (62 mi) sa A sa Hebron, ilang gihawiran ug gibaligya siya ngadto sa panon sa mga magpapatigayon nga nagpadulong sa Ehipto. Kadto maoy niadtong 1750 W.K.P. Unya ang ilang amahan gipatuo nila nga si Jose gipatay sa usa ka mapintas nga mananap. Sulod sa daghang adlaw si Jacob nagbangotan tungod sa maong pagkamatay, nga nagdumili nga mahupay, nga nag-ingon: “Ako manaog nga magbangotan sa akong anak ngadto sa Sheol!” (Gen 37:​2, 3, 12-36) Ang pagkamatay sa iyang amahan nga si Isaac niadtong 1738 W.K.P. nakadugang lamang sa iyang kaguol.​—Gen 35:​28, 29.

Ang Pagbalhin Ngadto sa Ehipto. Mga napulo ka tuig human mamatay si Isaac napugos si Jacob sa pagpaadto sa iyang napulo ka anak sa Ehipto sa pagpalit ug mga lugas tungod sa usa ka dakong gutom. Nagpabilin si Benjamin. Ang administrador ni Paraon sa pagkaon nga si Jose nakaila sa iyang mga igsoon ug nagsugo nga dad-on nila sa ilang pagbalik sa Ehipto ang ilang manghod nga si Benjamin. (Gen 41:57; 42:1-20) Apan, sa dihang gisultihan sa gipangayo, sa sinugdan wala mosugot si Jacob nga siya paubanon, kay nahadlok nga basig may mahitabong daotan sa iyang hinigugmang anak sa iyang pagkatigulang; si Benjamin nianang tungora labing menos 22 anyos na. (Gen 42:29-38) Ayha pa lang gitugotan ni Jacob nga mouban si Benjamin sa dihang nahurot na ang tanang pagkaon nga napalit sa Ehipto.​—Gen 43:1-14; Buh 7:12.

Sa dihang nagkauliay na si Jose ug ang iyang mga igsoon, gidapit si Jacob ug ang tibuok niyang panimalay, lakip ang tanan nilang kahayopan ug kabtangan, nga mobalhin sa tabunok nga yuta sa Gosen nga nahimutang sa binanlas nga yuta sa Ehipto, kay ang dakong gutom gitakdang magpadayon pa ug laing lima ka tuig. Si Paraon nagtagana pa ganig mga karomata ug balon nga mga pagkaon alang kanila. (Gen 45:9-24) Sa ilang pagpaingon didto, si Jehova nagpasalig kang Jacob nga kini nga pagbalhin iyang gipanalanginan ug giuyonan. (Gen 46:1-4) Ang tanang kalag nga naihap ingong sakop sa panimalay ni Jacob, lakip kang Manases, Epraim, ug sa uban pa nga tingali natawo sa Ehipto sa wala pa mamatay si Jacob, maoy 70. (Gen 46:5-27; Ex 1:5; Deu 10:22) Kini nga gidaghanon wala maglakip kang Lea, kinsa namatay didto sa Yutang Saad (Gen 49:31), o sa iyang wala hinganling mga anak nga babaye, o sa mga asawa sa iyang mga anak.​—Gen 46:26; itandi ang Gen 37:35.

Wala madugay human makaabot sa Ehipto niadtong 1728 W.K.P., gidala si Jacob sa palasyo ni Paraon ug didto siya naghatag ug katahoran sa hari uban ang pagpanghinaot ug kabulahanan. Gihubit ni Jacob ang iyang kaugalingon ingong langyawng pumoluyo (sama kang Abraham ug Isaac, kay sama kanila siya usab wala makapanunod sa  gisaad sa Diyos nga yuta). Sa dihang gipangutana bahin sa iyang edad, si Jacob mitubag nga siya 130 apan, kon itandi sa edad sa iyang mga katigulangan, ang iyang mga adlaw “diyutay ug makapasubo.”​—Gen 47:7-10.

Sa hapit na siyang mamatay, si Jacob nagpanalangin sa iyang mga apo, ang mga anak ni Jose, ug, pinaagi sa paggiya sa Diyos, nagbutang sa manghod nga si Epraim nga una kay sa magulang nga si Manases. Dayon ngadto kang Jose, kinsa maoy makadawat sa dobleng bahin sa panulondon sa pagkapanganay, si Jacob nagpahayag: “Ako maghatag kanimo ug usa ka bahin nga yuta nga labaw kay sa imong mga igsoong lalaki, nga akong gikuha gikan sa kamot sa mga Amorihanon pinaagi sa akong espada ug pinaagi sa akong pana.” (Gen 48:1-22; 1Cr 5:1) Sanglit malinawong napalit ni Jacob ang luna sa yuta duol sa Sekem gikan sa mga anak ni Hamor (Gen 33:​19, 20), daw kini nga saad ngadto kang Jose maoy usa ka pagpakita sa pagtuo ni Jacob, diin siya matagnaong namulong sa umalabot nga pagsakop sa Canaan pinaagi sa iyang mga kaliwat nga daw kini natuman na pinaagi sa iyang espada ug pana. (Tan-awa ang AMORIHANON.) Ang dobleng bahin ni Jose nianang nasakop nga yuta nalangkoban sa duha ka pahat nga gihatag ngadto sa mga tribo ni Epraim ug Manases.

Sa wala pa siya mamatay, si Jacob naningkamot pag-ayo nga makabaton ug igong kusog aron makapanalangin sa tagsatagsa sa iyang 12 ka anak. (Gen 49:1-28) Siya nagpakita ug pagtuo sa katumanan sa mga katuyoan ni Jehova. (Heb 11:21) Tungod sa iyang pagtuo ug tungod kay si Jehova espesipikong nagpasalig kaniya sa panalangin sa Abrahamikong pakigsaad, ang Kasulatan kanunayng naghisgot kang Jehova ingong Diyos dili lamang kang Abraham ug Isaac kondili kang Jacob usab.​—Ex 3:6; 1Cr 29:18; Mat 22:32.

Sa kataposan, niadtong 1711 W.K.P., human sa 17 ka tuig nga pagpuyo didto sa Ehipto, si Jacob namatay sa panuigong 147. (Gen 47:​27, 28) Busa ang maong yugto sa kasaysayan gikan sa pagkatawo ni Jacob hangtod sa iyang kamatayon natapos, usa ka kasaysayan nga nagkobre ug kapin sa katunga sa mga panid sa basahon sa Genesis. (Kap 25-50) Uyon sa tinguha ni Jacob nga siya ilubong sa Canaan, gipaembalsamar una ni Jose sa Ehiptohanong mga mananambal ang lawas sa iyang amahan isip pagpangandam alang sa panaw. Dihay usa ka dakong panon nga mikuyog sa paglubong, ingong pag-ila sa pagkadungganon sa iyang anak nga si Jose, ug human niana sila migikan sa Ehipto. Sa pag-abot sa rehiyon sa Jordan, gihimo ang pito ka adlaw nga seremonyas sa pagbangotan, nga human niana gilubong sa mga anak ni Jacob ang ilang amahan sa langob sa Makpela diin didto gilubong si Abraham ug si Isaac.​—Gen 49:29-33; 50:1-14.

2. Ang mga manalagna kanunayng naggamit sa ngalang “Jacob” sa mahulagwayong diwa, may kalabotan sa nasod nga naggikan sa patriarka. (Isa 9:8; 27:9; Jer 10:25; Eze 39:25; Am 6:8; Miq 1:5; Rom 11:26) Si Jesus, sa usa ka higayon, migamit sa ngalang Jacob sa mahulagwayong paagi sa dihang namulong bahin niadtong makaadto “sa gingharian sa mga langit.”​—Mat 8:11.

3. Ang amahan ni Jose nga bana ni Maria, ang inahan ni Jesus.​—Mat 1:​15, 16.