Kini mao ang kasagarang termino sa Cebuano nga gigamit sa paghubad sa Gregong pulong nga koʹsmos sa tanang teksto diin kini  makaplagan diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan gawas lamang sa 1 Pedro 3:​3, diin kini gihubad nga “dayandayan.” Ang “kalibotan” mahimong magpasabot (1) sa katawhan sa katibuk-an, nga wala maglakip sa ilang moral nga kahimtang o pagkinabuhi, (2) sa gambalay sa tawhanong mga kahimtang nga niana ang usa ka tawo nahimugso ug nga niana siya nagkinabuhi (ug niini nga diwa nga kini usahay susama sa Gregong pulong nga ai·onʹ, “sistema sa mga butang”), o (3) sa hugpong sa katawhan nga bulag sa inuyonang mga alagad ni Jehova.

Gigamit sa King James Version ang “kalibotan” sa paghubad dili lamang sa koʹsmos kondili usab sa tulo ka ubang Gregong mga pulong diha sa pipila ka paghubad niini (ge; ai·onʹ; oi·kou·meʹne) ug sa lima ka lainlaing Hebreohanong mga pulong (ʼeʹrets; cheʹdhel; cheʹledh; ʽoh·lamʹ; te·velʹ). Kini misangpot sa lubog o makalibog nga pagkalambigit sa mga kahulogan nga nagpalisod sa pagbaton ug hustong pagsabot sa mga teksto nga nalangkit. Ang ulahing mga hubad nakatabang sa pagpatin-aw ug dako niini nga kalibog.

Ang Hebreohanong pulong nga ʼeʹrets ug ang Gregong pulong nga ge (nga maoy gigikanan sa Cebuanong mga pulong nga “geograpiya” ug “geolohiya”) nagkahulogang “yuta” (Gen 6:4; Num 1:1; Mat 2:6; 5:5; 10:29; 13:5), bisan tuod sa pipila ka kahimtang kini sa malarawanong diwa mahimong maghawas sa katawhan sa yuta, sama sa Salmo 66:4 ug Pinadayag 13:3. Ang ʽoh·lamʹ (Heb.) ug ang ai·onʹ (Gr.) pangunang nalangkit sa usa ka yugto sa panahon nga walay tinong gidugayon. (Gen 6:3; 17:13; Luc 1:70) Ang ai·onʹ mahimong magpasabot usab sa “sistema sa mga butang” nga nagpaila sa usa ka yugto, panahon, o linaing yugto. (Gal 1:4) Ang cheʹledh (Heb.) may susama nga kahulogan ug mahimong hubaron pinaagi sa mga termino nga ‘gidugayon sa kinabuhi’ ug “sistema sa mga butang.” (Job 11:17; Sal 17:14) Ang oi·kou·meʹne (Gr.) nagpasabot sa “gipuy-ang yuta” (Luc 21:26), ug ang te·velʹ (Heb.) mahimong hubaron nga “mabungahong yuta.” (2Sa 22:16) Ang cheʹdhel (Heb.) makaplagan lamang diha sa Isaias 38:​11, ug sa King James Version kini gihubad nga “kalibotan” diha sa ekspresyon nga “mga molupyo sa kalibotan.” Ang The Interpreter’s Dictionary of the Bible (giedit ni G. Buttrick, 1962, Tomo 4, p. 874) nagsugyot sa hubad nga “mga molupyo sa (kalibotan sa) paghunong,” samtang nagpunting nga ang kadaghanang mga eskolar mipabor sa hubad sa pipila ka Hebreohanong mga manuskrito nga migamit sa cheʹledh imbes nga cheʹdhel. Ang Bag-ong Kalibotang Hubad naghubad niini nga “mga molupyo sa [yuta sa] paghunong.”​—Tan-awa ang EDAD, PANAHON; YUTA, I; SISTEMA SA MGA BUTANG.

Ang “Kosmos” ug ang Lainlaing mga Diwa Niini. Ang pangunang kahulogan sa Gregong pulong nga koʹsmos maoy “kahan-ayan” o “kahikayan.” Ug sanglit ang konsepto sa katahom nalangkit sa pagkahan-ay ug kahapsay, ang koʹsmos nagpasabot usab niana nga ideya ug busa sagad nga gigamit sa mga Grego sa pagpasabot sa “dayandayan,” ilabina labot sa kababayen-an. Ingon niana ang pagkagamit niini diha sa 1 Pedro 3:3. Gikan usab niana ang Cebuanong pulong nga “kosmetiko.” Ang kaamgid nga berbong ko·smeʹo may ideya sa ‘paghikay’ diha sa Mateo 25:7 ug sa ‘pagdayandayan’ diha sa ubang mga teksto. (Mat 12:44; 23:29; Luc 11:25; 21:5; 1Ti 2:9; Tit 2:10; 1Pe 3:5; Pin 21:​2, 19) Ang adhetibo nga koʹsmi·os, diha sa 1 Timoteo 2:9 ug 3:​2, naghubit nianang “mahapsay” o “mahusay.”

Tataw nga tungod kay ang uniberso mahapsay, ang Gregong mga pilosopo nagpadapat usahay sa koʹsmos ngadto sa tibuok makitang kalalangan. Apan wala gayod sila magkauyon sa ilang mga hunahuna, kay ang pipila nagpadapat niini ngadto lamang sa langitnong mga butang ug ang uban nagpadapat niini ngadto sa tibuok uniberso. Ang paggamit sa koʹsmos sa paghubit sa materyal nga kalalangan sa katibuk-an makita diha sa pipila ka Apokripal nga mga sinulat (itandi ang Kaalam 9:9; 11:17), diin kini gisulat sa panahong nakasulod ang Gregong pilosopiya sa daghang Hudiyohanong mga dapit. Apan diha sa inspiradong mga sinulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan kini nga diwa halos o tingali bug-os dili makita. Ang pipila ka teksto daw naggamit sa maong termino niana nga diwa, sama sa asoy sa pakigpulong sa apostol ngadto sa mga taga-Atenas didto sa Areopago. Didto si Pablo miingon: “Ang Diyos nga naghimo sa kalibotan [porma sa koʹsmos] ug sa tanang butang diha niini, si kinsa, maingon nga kini Siya, Ginoo sa langit ug sa yuta, wala magpuyo sa hinimog-kamot nga mga templo.” (Buh 17:22-24) Sanglit ang paggamit sa koʹsmos nga nagpasabot sa uniberso mao ang pagsabot sa mga Grego sa maong panahon, si Pablo lagmit nga migamit niini nga termino niana nga diwa. Apan, bisan dinhi mahimo gayod nga siya migamit niini sumala sa usa sa mga paagi nga gihisgotan sa ubang bahin niini nga artikulo.

Gilangkit sa Katawhan. Ang Synonyms of the New Testament ni Richard C. Trench (London, 1961, pp. 201, 202), human ipresentar ang pilosopikanhong paggamit sa koʹsmos alang sa uniberso, nag-ingon: “Gikan niini nga kahulogan sa κόσμος [koʹsmos] ingong ang materyal nga uniberso, . . . naggikan ang κόσμος ingong panggawas nga gambalay sa mga butang nga niana ang tawo nagkinabuhi ug naglihok, nga naglungtad  alang kaniya ug nga niana siya ang nahimong sentro sa moral (Juan xvi. 21; I Cor. xiv. 10; I Juan iii. 17); . . . ug dayon ang mga tawo mismo, ang katibuk-an sa mga tawo nga nagpuyo sa kalibotan (Juan i. 29; iv. 42; II Cor. v. 19); ug dayon diha niini, ug sa moral nga paagi, ang tanan nga dili bahin sa ἐκκλησία [ek·kle·siʹa; ang iglesya o kongregasyon], nga nahimulag sa kinabuhi sa Diyos ug tungod sa daotang mga buhat maoy Iyang mga kaaway (I Cor. i. 20, 21; II Cor. vii. 10; San. iv. 4).”

Sa samang paagi, ang basahon nga Studies in the Vocabulary of the Greek New Testament, ni K. S. Wuest (1946, p. 57), nagkutlo sa Gregong eskolar nga si Cremer nga nag-ingon: “Maingon nga ang kosmos gisabot ingong kahan-ayan sa mga butang nga ang sentro mao ang tawo, ang pagtagad pangunang gipunting nganha kaniya, ug ang kosmos nagtumong sa katawhan ubos niana nga kahan-ayan sa mga butang, ang katawhan sumala sa pagpadayag niini ug pinaagi niana nga kahan-ayan (Mat. 18:7).”

Ang tibuok katawhan. Busa ang koʹsmos, o ang “kalibotan,” suod nga nalangkit ug nalambigit sa katawhan. Makita kini diha sa sekular nga Gregong literatura ug ilabina diha sa Kasulatan. Sa dihang si Jesus miingon nga ang tawo nga nagalakaw sa maadlaw ‘makakita sa kahayag niining kalibotana [porma sa koʹsmos]’ (Ju 11:9), daw ang ‘kalibotan’ nagpasabot lamang sa planetang Yuta, nga adunay adlaw ingong tinubdan sa kahayag. Apan, ang sunod niyang mga pulong naghisgot sa tawo nga nagalakaw sa gabii nga nabangga “tungod kay ang kahayag wala man kaniya.” (Ju 11:10) Ang adlaw ug ang ubang langitnong mga butang pangunang gihatag sa Diyos alang sa katawhan. (Itandi ang Gen 1:14; Sal 8:3-8; Mat 5:45.) Sa samang paagi, nga naggamit sa kahayag sa espirituwal nga diwa, si Jesus miingon sa iyang mga sumusunod nga sila mahimong “ang kahayag sa kalibotan” (Mat 5:14), nga tinong wala magpasabot nga sila magbanwag sa planeta, kay siya nagpakita nga ang ilang pagbanwag maoy alang sa katawhan, “atubangan sa mga tawo.” (Mat 5:16; itandi ang Ju 3:19; 8:12; 9:5; 12:46; Flp 2:15.) Ang pagwali sa maayong balita “sa tibuok kalibotan” (Mat 26:13) nagpasabot usab sa pagwali niini ngadto sa katawhan sa katibuk-an, maingon nga sa pipila ka pinulongan ang “tibuok kalibotan” mao ang naandang paagi sa pag-ingong “ang tanan” (itandi ang Pranses nga tout le monde; Kinatsila nga todo el mundo).​—Itandi ang Ju 8:26; 18:20; Rom 1:8; Col 1:​5, 6.

Busa, sa usa ka pangunang diwa, ang koʹsmos nagtumong sa tibuok katawhan. Mao nga ang Kasulatan naghubit sa koʹsmos, o kalibotan, ingong sad-an (Ju 1:29; Rom 3:19; 5:​12, 13) ug nanginahanglan ug manluluwas sa paghatag niini ug kinabuhi (Ju 4:42; 6:​33, 51; 12:47; 1Ju 4:14), mga butang nga mapadapat lamang sa katawhan, dili sa walay-kinabuhi nga kalalangan ni sa mga hayop. Kini mao ang kalibotan nga gihigugma pag-ayo sa Diyos nga tungod niana “gihatag niya ang iyang bugtong nga Anak, aron nga ang tanan nga magpasundayag ug pagtuo kaniya dili malaglag kondili makabaton ug kinabuhing walay kataposan.” (Ju 3:​16, 17; itandi ang 2Co 5:19; 1Ti 1:15; 1Ju 2:2.) Ang maong kalibotan sa katawhan mao ang uma nga gipugsan ni Jesu-Kristo ug maayong binhi, “ang mga anak sa gingharian.”​—Mat 13:​24, 37, 38.

Sa dihang si Pablo miingon nga ‘ang dili-makita nga mga hiyas sa Diyos tin-awng makita sukad sa paglalang sa kalibotan padayon, tungod kay kini sila maila pinaagi sa mga butang nga gihimo,’ iyang gipasabot gayod ang sukad sa paglalang sa katawhan, kay sa dihang mitungha lamang ang katawhan nga dihay mga hunahuna sa yuta nga makahimo sa ‘pag-ila’ sa maong dili-makita nga mga hiyas pinaagi sa makita nga kalalangan.​—Rom 1:20.

Sa susama, ang Juan 1:10 nag-ingon labot kang Jesus nga “ang kalibotan [koʹsmos] milungtad pinaagi kaniya.” Bisan tuod si Jesus nakigbahin sa pagbuhat sa tanang butang, lakip sa mga langit ug sa planetang Yuta ug sa tanang butang nga anaa niini, ang koʹsmos dinhi pangunang mapadapat sa katawhan nga niini usab si Jesus nakigbahin sa pagbuhat. (Itandi ang Ju 1:3; Col 1:​15-17; Gen 1:26.) Busa, ang nahibiling bahin sa bersikulo nag-ingon: “Apan ang kalibotan [nga mao, ang kalibotan sa katawhan] wala makaila kaniya.”

Ang “pagkatukod sa kalibotan.” Kining tin-aw nga kalangkitan sa koʹsmos uban sa kalibotan sa katawhan makatabang usab sa pagsabot kon unsay kahulogan sa “pagkatukod sa kalibotan,” ingon sa gihisgotan sa ubay-ubayng mga teksto. Kini nga mga teksto naghisgot sa pipila ka butang nga nahitabo “sukad sa pagkatukod sa kalibotan.” Kini naglakip sa ‘pag-ula sa dugo sa mga manalagna’ sukad sa panahon ni Abel, sa usa ka “gingharian nga giandam,” ug sa ‘mga ngalan nga gisulat diha sa linukot nga basahon sa kinabuhi.’ (Luc 11:​50, 51; Mat 25:34; Pin 13:8; 17:8; itandi ang Mat 13:35; Heb 9:26.) Ang maong mga butang nalangkit sa tawhanong kinabuhi ug kalihokan, ug busa ang “pagkatukod sa kalibotan” nalangkit gayod sa sinugdanan sa katawhan, dili sa mga linalang nga walay kinabuhi o sa kahayopan. Gipakita sa Hebreohanon 4:3 nga ang mga buhat sa paglalang sa Diyos, wala sugdi, apan “nahuman na sukad pa sa pagkatukod sa kalibotan.” Sanglit si Eva dayag nga  mao ang kinaulahian sa yutan-ong mga buhat sa paglalang ni Jehova, ang pagkatukod sa kalibotan dili mag-una kaniya.

Ingon sa gipakita ubos sa mga artikulong ABEL (Num. 1) ug PAGKAHIBALO-DAAN, PAGBUOT-DAAN (Ang Mesiyas gimbut-an daan), ang Gregong termino (ka·ta·bo·leʹ) alang sa “pagkatukod” mahimong magtumong sa pagpanamkon ug binhi sa dihang manamkon ang tawo. Ang ka·ta·bo·leʹ sa literal nagkahulogang “pagsabod [ug binhi]” ug sa Hebreohanon 11:11 kini mahimong hubaron nga “pagpanamkon” (RS, NW). Ang paggamit niini diha sa maong teksto tatawng nagtumong sa ‘pagsabod’ ni Abraham ug tawhanong binhi aron magpahimugso ug usa ka anak ug sa pagkadawat ni Sara niana nga binhi aron mapertilisar.

Busa ang “pagkatukod sa kalibotan” dili angayng sabton ingong sinugdanan sa paglalang sa materyal nga uniberso, ni ang ekspresyon nga “sa wala pa ang pagkatukod sa kalibotan” (Ju 17:​5, 24; Efe 1:4; 1Pe 1:20) nagtumong sa usa ka yugto sa panahon una pa sa paglalang sa materyal nga uniberso. Hinunoa, kini nga mga ekspresyon dayag nga naghisgot sa panahon sa dihang ang tawhanong rasa ‘natukod’ pinaagi sa unang tawhanong paris, si Adan ug Eva, kinsa, sa gawas sa Eden, misugod sa pagsamkon ug binhi nga makapahimulos sa mga tagana sa Diyos alang sa kapahigawasan gikan sa napanunod nga sala.​—Gen 3:20-24; 4:​1, 2.

‘Talan-awon sa kalibotan, sa mga manulonda ug sa mga tawo.’ Gisabot sa pipila nga ang paggamit sa pulong nga koʹsmos sa 1 Corinto 4:9 naglakip sa dili-makitang espiritung mga linalang ug sa makitang tawhanong mga linalang, tungod sa hubad: “Kami nahimong talan-awon sa kalibotan, sa mga manulonda ug sa mga tawo.” (AS) Apan ang nota o footnote naghatag ug laing hubad nga nag-ingon: “O, ug sa mga manulonda, ug sa mga tawo.” Kining ulahing hubad mao usab ang hubad sa ubang mga bersiyon niini nga Gregong teksto. (KJ; La; Mo; Vg; CC; Murdock) Ang hubad ni Young mabasa: “Kita nahimong talan-awon sa kalibotan, ug sa mga mensahero, ug sa mga tawo.” Una pa niini, diha sa 1 Corinto 1:​20, 21, 27, 28; 2:12; 3:​19, 22 gigamit sa magsusulat ang pulong nga koʹsmos nga nagpasabot sa kalibotan sa katawhan, ug siya tatawng wala dayon mobiya sa maong ideya diha sa 1 Corinto 4:​9, 13. Busa, kon ang hubad nga “sa mga manulonda ug sa mga tawo” dawaton, ang ekspresyon maoy pagpasiugda lamang, dili aron padak-on ang kahulogan sa pulong nga koʹsmos, kondili aron padak-on ang gidaghanon sa mga tumatan-aw nga saylo pa sa kalibotan sa katawhan, nga maglakip sa “mga manulonda” ingon man sa “mga tawo.”​—Itandi ang Ro.

Ang tawhanong natad sa kinabuhi ug ang gambalay niini. Wala kini magpasabot nga ang koʹsmos nawad-an na sa tanan niining orihinal nga ideya sa “kahan-ayan” o “kahikayan” ug nahimong kaparehog kahulogan na lamang sa katawhan. Ang katawhan mismo nagpabanaag ug kahan-ayan, nga gilangkoban sa mga pamilya, mga tribo, ug nahimong mga nasod ug mga grupo sa pinulongan (1Co 14:10; Pin 7:9; 14:6), uban sa ilang adunahan ug kabos nga mga hut-ong ug uban pang mga pundok. (San 2:​5, 6) Ang usa ka gambalay sa mga butang nga naglibot ug nakaapekto sa katawhan natukod sa yuta samtang ang katawhan miuswag sa gidaghanon ug sa gidugayon sa paglungtad. Sa dihang si Jesus naghisgot sa usa ka tawo nga ‘nakaangkon sa tibuok kalibotan apan nawad-an sa iyang kalag tungod niana,’ siya tatawng nagpasabot sa pagkaangkon sa tanan nga ikatanyag sa tawhanong natad sa kinabuhi ug sa tawhanong katilingban sa katibuk-an. (Mat 16:26; itandi ang 6:25-32.) Susama niana ug kahulogan ang mga pulong ni Pablo bahin niadtong “nagagamit sa kalibotan” ug ang ‘kabalaka sa mga minyo alang sa mga butang sa kalibotan’ (1Co 7:31-34), ingon man usab ang paghisgot ni Juan sa “mga kahinguhaan sa kinabuhi niining kalibotana.”​—1Ju 3:17; itandi ang 1Co 3:22.

Sa diwa nga nagpasabot sa gambalay, kahan-ayan, o tawhanong natad sa kinabuhi, ang koʹsmos may samang kahulogan nianang sa Gregong ai·onʹ. Sa pipila ka kahimtang kining duha ka pulong halos mabaylobaylo. Pananglitan, si Demas gitaho nga mibiya kang apostol Pablo tungod kay iyang “gihigugma kini nga sistema sa mga butang [ai·oʹna]”; samtang si apostol Juan nagpasidaan batok sa ‘paghigugma sa kalibotan [koʹsmon]’ uban sa paagi niini sa pagkinabuhi nga makadani sa makasasalang unod. (2Ti 4:10; 1Ju 2:​15-17) Ug ang usa nga gihubit sa Juan 12:31 ingong “ang magmamando niining kalibotana [koʹsmou]” gipaila sa 2 Corinto 4:4 ingong “ang diyos niini nga sistema sa mga butang [ai·oʹnos].”

Sa paniklop sa iyang Ebanghelyo, si apostol Juan miingon nga kon ang tanang butang nga gihimo ni Jesus gisulat pa nga detalyado kaayo, sa iyang hunahuna “ang kalibotan [porma sa koʹsmos] dili paigo sa mga linukot nga basahon nga masulat.” (Ju 21:25) Wala niya gamita ang ge (ang yuta) o ang oi·kou·meʹne (ang gipuy-ang yuta) ug nga tungod niana nag-ingong ang planeta dili makapaigo sa mga linukot nga basahon, apan siya migamit sa koʹsmos, nga tatawng nagpasabot nga ang tawhanong katilingban (uban sa naglungtad niadto nga librarya niini) wala sa kahimtang nga makaarang sa pagdawat sa daghan kaayong rekord (sa samag basahon nga porma nga gigamit sa  maong panahon) nga gikinahanglan alang niini. Itandi usab ang mga teksto sama sa Juan 7:4; 12:19 alang sa samang paggamit sa koʹsmos.

Pag-abot o pag-anhi “sa kalibotan.” Sa dihang ang usa ka tawo ‘mahimugso niining kalibotana,’ nan, siya wala matawo lamang taliwala sa katawhan apan nahisulod usab sa gambalay sa tawhanong mga sirkumstansiya nga niana ang mga tawo nagkinabuhi. (Ju 16:21; 1Ti 6:7) Apan, bisan tuod ang mga paghisgot bahin sa pag-adto o pag-abot sa kalibotan mahimong magpasabot sa pagkahimugso sa usa ka tawo sulod sa tawhanong natad sa kinabuhi, dili kanunayng ingon niini ang kahulogan. Pananglitan, si Jesus sa pag-ampo ngadto sa Diyos miingon: “Ingon nga ikaw nagpadala kanako sa kalibotan, ako usab nagpadala kanila [iyang mga tinun-an] sa kalibotan.” (Ju 17:18) Iyang gipadala sila ngadto sa kalibotan ingong hamtong nga mga tawo, dili ingong bag-ong nahimugso nga mga bata. Si Juan naghisgot sa mini nga mga manalagna ug mga maglilimbong nga “nanungha sa kalibotan.”​—1Ju 4:1; 2Ju 7.

Ang daghang paghisgot sa ‘pag-abot o sa pagpadala kang Jesus sa kalibotan’ tatawng sa panguna wala magpasabot, kon ugaling nagpasabot man, sa iyang tawhanong pagkahimugso apan mas makataronganong nagpasabot sa iyang paggula taliwala sa katawhan, nga publikong nagbuhat sa ministeryo nga gisugo kaniya sukad ug human sa iyang bawtismo ug pagdihog, nga nag-alagad ingong tigdalag kahayag sa kalibotan sa katawhan. (Itandi ang Ju 1:9; 3:​17, 19; 6:14; 9:39; 10:36; 11:27; 12:46; 1Ju 4:9.) Ang iyang pagkahimugso ingong tawo gikinahanglan gayod alang niana nga katuyoan. (Ju 18:37) Sa pagpamatuod niini, ang magsusulat sa Mga Hebreohanon naghubit kang Jesus nga nagsulti sa mga pulong gikan sa Salmo 40:6-8 “sa pag-anhi niya sa kalibotan,” ug tatawng si Jesus wala mamulong niini sa pagtumong sa usa ka bag-ong nahimugso nga bata.​—Heb 10:5-10.

Sa dihang ang iyang publikong ministeryo taliwala sa katawhan natapos, si Jesus nahibalo “nga miabot na ang iyang takna aron siya mobiya niining kalibotana ug moadto sa Amahan.” Mamatay siya ingong tawo ug banhawon sa kinabuhi didto sa dominyo sa mga espiritu diin siya naggikan.​—Ju 13:1; 16:28; 17:11; itandi ang Ju 8:23.

Ang “paninugdang mga butang sa kalibotan.” Sa Galacia 4:1-3, human ipakita nga ang usa ka bata maoy sama sa usa ka ulipon sa diwa nga siya nailalom sa pag-atiman sa uban hangtod nga siya anaa na sa hustong edad, si Pablo miingon: “Sa susama kita usab, sa bata pa kita, padayong naulipon sa paninugdang mga butang [stoi·kheiʹa] nga iya sa kalibotan.” Dayon iyang gipakita nga ang Anak sa Diyos miabot sa “kinutoban sa panahon” ug nagpagawas niadtong nahimong iyang mga tinun-an gikan sa pagkailalom sa Balaod aron sila makadawat sa pagkasinagop ingong mga anak. (Gal 4:4-7) Sa samang paagi sa Colosas 2:​8, 9, 20 siya nagpasidaan sa mga Kristohanon sa Colosas batok sa pagkadagit “pinaagi sa pilosopiya ug walay-pulos nga panglimbong sumala sa tradisyon sa mga tawo, sumala sa paninugdang mga butang [stoi·kheiʹa] sa kalibotan ug dili sumala kang Kristo; tungod kay diha kaniya nga ang tibuok kabug-osan sa hiyas sa Diyos nagapuyo nga lawasnon,” nga nagpasiugdang sila “namatay na uban ni Kristo mahitungod sa paninugdang mga butang sa kalibotan.”

Bahin sa Gregong pulong nga stoi·kheiʹa (plural sa stoi·kheiʹon) nga gigamit ni Pablo, ang The Pulpit Commentary (Galatians, p. 181) nag-ingon: “Pinasukad sa pangunang diwa nga ‘mga estaka nga gilinya,’ . . . ang termino [stoi·kheiʹa] gipadapat sa mga letra sa alpabeto nga gilinya, ug sa ingon nahimong pangunang mga bahin sa pagsulti; dayon gipadapat kini ngadto sa pangunang mga bahin sa tanang mga butang sa kinaiyahan, sama pananglit, sa upat ka ‘elemento’ (tan-awa ang 2 Ped. iii. 10, 12); ug ngadto sa ‘mga paninugdan’ o unang ‘mga elemento’ sa bisan unsang sanga sa kahibalo. Kining kataposan nga diwa mao ang makaplagan diha sa Heb. v. 12.” (Giedit ni C. Spence, London, 1885) Ang kaamgid nga berbong stoi·kheʹo nagkahulogang “magalakaw nga mahusay.”​—Gal 6:16.

Sa iyang mga sulat ngadto sa mga taga-Galacia ug sa mga taga-Colosas, dayag nga si Pablo wala magtumong sa panguna o mahinungdanong mga bahin sa materyal nga kalalangan apan, hinunoa, sama sa giingon sa Alemang eskolar nga si Heinrich A. W. Meyer diha sa iyang Critical and Exegetical Hand-Book (1884, Galatians, p. 168), sa “mga elemento sa dili-Kristohanong katawhan,” nga mao, sa pasukaranan o pangunang mga prinsipyo niini. Ang mga sinulat ni Pablo nagpakita nga kini naglakip sa mga pilosopiya ug malimbongong mga pagtulon-an nga pinasukad lamang sa tawhanong mga sukdanan, mga konsepto, pangatarongan, ug mitolohiya, sama sa gikahimut-an pag-ayo sa mga Grego ug sa ubang paganong mga katawhan. (Col 2:8) Apan, tin-aw nga siya usab migamit sa termino nga naglangkit sa mga butang nga may Hudiyohanong kinaiyahan, dili lamang sa dili-Biblikanhon nga Hudiyohanong mga pagtulon-an nga nagpasiugdag sobrang paghikaw sa kaugalingon o “pagsimba sa mga manulonda” kondili usab sa pagtulon-an nga ang mga Kristohanon kinahanglang mag-obligar sa ilang kaugalingon sa pagsunod sa Moisesnong Balaod.​—Col 2:16-18; Gal 4:​4, 5, 21.

 Tinuod, ang Moisesnong Balaod naggikan sa Diyos. Apan kini natuman na diha kang Kristo Jesus, “ang katinuoran” nga gilandongan niini, ug busa kini gihanaw na. (Col 2:13-17) Dugang pa, ang tabernakulo (ug sa ulahi ang templo) maoy “kalibotanon” o tinukod sa tawo, busa ‘yutan-on’ (Gr., ko·smi·konʹ; Heb 9:​1, Mo), nga mao, bahin sa kalibotan sa mga tawo, dili langitnon o espirituhanon, ug ang mga kinahanglanon nga nalangkit niana maoy “legal nga mga kinahanglanon maylabot sa unod ug gipatuman hangtod sa tinudlong panahon sa pagtul-id sa mga butang.” Si Kristo Jesus misulod na ngadto “sa labaw ug mas hingpit nga tolda nga dili hinimog mga kamot, nga mao, dili niini nga kalalangan,” kondili ngadto sa langit mismo. (Heb 9:8-14, 23, 24) Siya miingon sa usa ka Samarianhong babaye nga ang panahon moabot sa dihang ang templo sa Jerusalem dili na gamiton ingong mahinungdanong bahin sa matuod nga pagsimba kondili nga ang matuod nga mga magsisimba “magasimba sa Amahan uban sa espiritu ug sa kamatuoran.” (Ju 4:21-24) Busa human sa kamatayon, pagkabanhaw, ug pagkayab ni Kristo Jesus ngadto sa langit, natapos na ang panginahanglan sa paggamit sa maong mga butang nga bahin sa kalibotan sa mga tawo nga maoy “mga hulad” (Heb 9:23) lamang sa mas dagkong mga butang nga langitnon.

Busa ang mga Kristohanon sa Galacia ug sa Colosas makasimba na sa Diyos sa labaw nga paagi pinasukad kang Kristo Jesus. Siya, ug dili ang mga tawo ug ang ilang mga prinsipyo o mga pagtulon-an, o bisan ang “legal nga mga kinahanglanon maylabot sa unod” ingon sa makaplagan diha sa pakigsaad sa Balaod, ang kinahanglang ilhon ingong ang tinudlo nga sukdanan ug ang bug-os nga paagi sa pagsukod sa kamatuoran sa bisan unsang pagtulon-an o paagi sa kinabuhi. (Col 2:9) Ang mga Kristohanon dili angayng mahisama sa mga bata nga kinabubut-ong nagpailalom sa ilang kaugalingon sa usa ka samag tighatod o magtutudlo, nga mao, ang Moisesnong Balaod (Gal 3:23-26), apan sila kinahanglang magbaton ug relasyon sa Diyos nga sama nianang sa usa ka hingkod nga anak ngadto sa iyang amahan. Ang balaod maoy paninugdan, “ang A B K D sa relihiyon,” kon itandi sa Kristohanong pagtulon-an. (Critical and Exegetical Hand-Book ni H. Meyer, 1885, Colossians, p. 292) Ang dinihogang mga Kristohanon, tungod kay sila inanak ngadto sa langitnong kinabuhi, ikaingong namatay ug gilansang ngadto sa koʹsmos sa kalibotan sa mga tawo, nga niana ang mga tulumanon sama sa unodnong pagtuli gipatuman; sila nahimong “usa ka bag-ong linalang.” (2Co 5:17; Col 2:​11, 12, 20-23; itandi ang Gal 6:12-15; Ju 8:23.) Sila nahibalo nga ang Gingharian ni Jesus dili gikan sa tawhanong tinubdan. (Ju 18:36) Sila kinahanglang dili na mobalik sa “mahuyang ug walay bili nga paninugdang mga butang” sa tawhanong natad (Gal 4:9) ug sa ingon malingla nga isakripisyo ang ‘mga bahandi sa bug-os nga pagsalig sa ilang pagsabot’ ug ang “tukmang kahibalo sa sagradong tinago sa Diyos, nga mao, si Kristo,” nga diha kaniya natago “ang tanang bahandi sa kaalam ug kahibalo.”​—Col 2:1-4.

Ang kalibotan nga nahimulag sa Diyos. Ang usa ka paggamit sa koʹsmos nga makaplagan lamang diha sa Kasulatan mao ang paggamit niini sa pagtumong sa kalibotan sa katawhan nga bulag sa mga alagad sa Diyos. Si Pedro misulat nga ang Diyos nagpadalag Lunop “sa usa ka kalibotan sa dili-diyosnong katawhan,” samtang nagtipig nga buhi kang Noe ug sa iyang pamilya; niini nga paagi “ang kalibotan niadtong panahona nakaagom sa kalaglagan sa dihang kini gilunopan sa tubig.” (2Pe 2:5; 3:6) Makaiikag usab nga ang paghisgot dinhi maoy dili sa kalaglagan sa planeta o sa langitnong mga butang sa uniberso, kondili kini nagtumong ngadto lamang sa kalibotan sa mga tawo, ug niini nga kahimtang ngadto sa dili-matarong nga tawhanong katilingban. Mao kana ang “kalibotan” nga gihukman ni Noe pinaagi sa iyang pagkamatinumanon.​—Heb 11:7.

Ang dili-matarong nga kalibotan, o tawhanong katilingban, sa wala pa ang Lunop, natapos, apan ang katawhan mismo wala matapos, kay natipigang buhi pinaagi kang Noe ug sa iyang pamilya. Human sa Lunop ang kadaghanan sa katawhan misimang na usab gikan sa pagkamatarong, nga nagpatunghag laing daotan nga tawhanong katilingban. Bisan pa niana dihay misubay sa laing dalan, nga mitapot sa pagkamatarong. Sa paglabay sa panahon ang Diyos naghimo sa Israel nga iyang piniling katawhan, nga nagdala kanila ngadto sa usa ka relasyon nga may pakigsaad uban kaniya. Tungod kay ang mga Israelinhon gihimong lahi gikan sa kalibotan sa katibuk-an, si Pablo migamit sa koʹsmos, “kalibotan,” ingong katumbas sa dili-Israelinhong “katawhan sa kanasoran,” o “mga Hentil,” diha sa Roma 11:12-15. (NW; KJ) Dinha iyang gipunting nga ang pag-apostata sa Israel mitultol sa pagputol sa Diyos sa iyang relasyon nga may pakigsaad uban kanila ug nga kini nagbukas sa dalan alang sa mga Hentil nga makasulod sa maong relasyon ug sa mga bahandi niini, pinaagi sa pagkapasig-uli ngadto sa Diyos. (Itandi ang Efe 2:11-13.) Busa, ang “kalibotan,” o koʹsmos, niining human sa Lunop nga panahon ug sa wala pa ang Kristohanong yugto nagtumong sa tanang katawhan nga wala mahilakip sa inuyonang mga alagad sa Diyos, ug ilabina niadtong diha sa gawas sa Israel sulod sa yugto nga kini may relasyon pa uban  kang Jehova tungod sa pakigsaad.​—Itandi ang Heb 11:38.

Sa samang paagi ug sa subsob gayod, ang koʹsmos gigamit sa pagtumong sa tanang dili-Kristohanong tawhanon nga katilingban, sa bisan unsang rasa. Kini ang kalibotan nga nagdumot kang Jesus ug sa iyang mga sumusunod tungod kay sila nagpamatuod mahitungod sa pagkadili-matarong niini ug tungod kay sila nagpabiling bulag gikan niini; sa ingon kana nga kalibotan nagdumot kang Jehova nga Diyos ug wala makaila kaniya. (Ju 7:7; 15:17-25; 16:​19, 20; 17:​14, 25; 1Ju 3:​1, 13) Ibabaw niini nga kalibotan sa dili-matarong nga tawhanong katilingban ug sa mga gingharian niini, nagmando ang Kaaway sa Diyos, si Satanas nga Yawa; gani, gihimo niya ang iyang kaugalingon nga “diyos” sa maong kalibotan. (Mat 4:​8, 9; Ju 12:31; 14:30; 16:11; itandi ang 2Co 4:4.) Ang Diyos wala maghimo sa maong dili-matarong nga kalibotan; kini naugmad pinaagi sa iyang pangunang Magsusupak, kang kansang gahom “ang tibuok kalibotan nailalom.” (1Ju 4:​4, 5; 5:​18, 19) Si Satanas ug ang iyang “daotang mga puwersa nga espirituhanon sa langitnong mga dapit” milihok ingong dili-makitang “mga magmamando sa kalibotan [o, mga cosmocrat; Gr., ko·smo·kraʹto·ras]” ibabaw sa kalibotan nga nahimulag sa Diyos.​—Efe 6:​11, 12.

Wala ipasabot sa maong mga teksto ang basta katawhan lamang, nga niini bahin ang mga tinun-an ni Jesus, apan ang gipasabot mao ang tibuok organisadong tawhanong katilingban nga naglungtad sa gawas sa tinuod nga Kristohanong kongregasyon. Kay kon dili, ang mga Kristohanon dili makahunong gikan sa pagkahimong “bahin sa kalibotan” gawas lamang kon sila mamatay ug mohunong na sa pagkinabuhi diha sa unod. (Ju 17:6; 15:19) Bisan tuod dili kalikayan nga magkinabuhi taliwala sa maong katilingban sa kalibotanong mga tawo, lakip na niadtong nakigbahin sa pakighilawas, idolatriya, pangilkil, ug sa susamang mga buhat (1Co 5:9-13), ang maong mga Kristohanon kinahanglang magpabiling mahinlo ug walay buling gikan sa maong kadunotan ug kahugawan sa kalibotan, nga dili makighigala niini, aron dili pagahukman uban niini. (1Co 11:32; San 1:27; 4:4; 2Pe 1:4; 2:20; itandi ang 1Pe 4:3-6.) Sila dili mahimong magpagiya sa kalibotanong kaalam, nga maoy kabuangan sa panan-aw sa Diyos, ni sila ‘mohanggab’ sa “espiritu sa kalibotan,” nga mao, ang hakog ug makasasalang puwersa nga maoy nagapalihok niini. (1Co 1:21; 2:12; 3:19; 2Co 1:12; Tit 2:12; itandi ang Ju 14:​16, 17; Efe 2:​1, 2; 1Ju 2:15-17; tan-awa ang ESPIRITU [Nagapalihok nga Kiling sa Panghunahuna].) Busa, pinaagi sa ilang pagtuo ilang ‘nadaog ang kalibotan’ sa dili-matarong nga tawhanong katilingban, sama sa gihimo sa Anak sa Diyos. (Ju 16:33; 1Ju 4:4; 5:​4, 5) Kanang maong dili-matarong nga tawhanong katilingban hapit nang mahanaw tungod kay kini laglagon sa Diyos (1Ju 2:17), maingon nga nahanaw ang dili-diyosnon nga kalibotan sa wala pa ang Lunop.​—2Pe 3:6.

Ang dili-diyosnong kalibotan matapos; ang katawhan tipigang buhi. Busa, ang koʹsmos nga alang niana si Jesus namatay nagpasabot sa kalibotan sa katawhan nga giisip ingong ang tawhanong banay, ang tanang tawhanong unod. (Ju 3:​16, 17) Kon bahin sa kalibotan diha sa diwa ingong tawhanong katilingban nga nahimulag sa Diyos ug sa pagkatinuod kaaway sa Diyos, si Jesus wala mag-ampo alang niana nga kalibotan apan alang lamang niadtong migula gikan niana nga kalibotan ug mituo kaniya. (Ju 17:​8, 9) Maingon nga ang tawhanong unod naluwas gikan sa pagkalaglag sa dili-diyosnong tawhanong katilingban, o kalibotan, sa panahon sa Lunop, sa ingon si Jesus nagpakita nga may tawhanong unod nga maluwas sa dakong kasakitan nga iyang gipakasama niana nga Lunop. (Mat 24:​21, 22, 36-39; itandi ang Pin 7:9-17.) “Ang gingharian sa kalibotan” (dayag nga nagkahulogang sa katawhan) maoy, sa pagkatinuod, gisaad nga mahimong “gingharian sa atong Ginoo ug sa iyang Kristo,” ug kadtong magahari uban ni Kristo diha sa iyang langitnong Gingharian hapit nang “magamando ingong mga hari ibabaw sa yuta,” busa ibabaw sa katawhan nga bulag gikan sa patayng dili-diyosnong tawhanong katilingban nga gigamhan ni Satanas.​—Pin 11:15; 5:​9, 10.