Labing Gamhanan
Ang mga pulong nga “Labing Gamhanan” gihubad gikan sa Hebreohanong pulong nga Shad·daiʹ ug sa Gregong pulong nga Pan·to·kraʹtor. Kining duha ka pulong dayag nga nagkahulogang kusog o gahom.
Ang Hebreohanong Termino. Sa Hebreohanong teksto, ang pulong nga Shad·daiʹ gigamit sa pito ka higayon uban sa ʼEl (Diyos), nga tungod niini naporma ang titulong “Diyos nga Labing Gamhanan.” (Gen 17:1; 28:3; 35:11; 43:14; 48:3; Ex 6:3; Eze 10:5) Sa ubang 41 ka higayon nga kini makita, nag-inusara lamang kini ug gihubad nga “Labing Gamhanan” o “Usa nga Labing Gamhanan.” Sama sa ʼAdho·naiʹ (Soberanong Ginoo) ug ʼElo·himʹ (Diyos), ang Shad·daiʹ maoy plural nga nagpaila sa pagkahamili.—Gen 49:25; Num 24:4; Sal 68:14.
Ang eksaktong gigikanan sa pulong nga Shad·daiʹ gilantugian. Ang mga maghuhubad sa Septuagint migamit ug ubay-ubayng Grego nga mga pulong sa paghubad niini, apan sa basahon ni Job sila migamit sa pulong nga Pan·to·kraʹtor (Gamhanan sa Tanan) sa 16 ka higayon inay nga Shad·daiʹ. Sa pipila ka teksto sila naghubad niini pinaagi sa Gregong termino (hi·ka·nosʹ) nga nagkahulogang “makaarang” o “nahiangay” (Ru 1:20, 21; Job 21:15; 31:2; 40:2), ug sa ulahi ang Gregong mga maghuhubad sama ni Aquila ug Symmachus miuyon niini nga interpretasyon, sa ingon nagpaila sa Shad·daiʹ ingong ang “Usa nga Makaarang (Nahiangay).”
Ang panglantaw sa pipila ka modernong mga kritiko makita sa komento sa Genesis 17:1 sa hubad nga Katoliko nga gitawag ug The Jerusalem Bible (ftn b), nga nag-ingon: “Ang kasagarang hubad nga ‘Diyos nga Labing Gamhanan’ dili tukma; ‘Diyos sa Bukid’ mao ang posible nga kahulogan.” Apan, ang maong hingapin nga panglantaw gipasukad lamang sa gihunahunang kalangkitan sa Shad·daiʹ ug sa Akadianhong termino nga shadu (bukid). Ang Unger’s Bible Dictionary (1965, p. 1000) nagkomento: “Apan, kini nga panglantaw dili madawat ug ang Shaddai angayng sabton gikan sa lintunganayng pulong nga shadad [sha·dhadhʹ], nga nagkahulogang ‘magmakusganon o gamhanan,’ sama usab sa Arabiko.”—Tan-awa usab ang The Analytical Hebrew and Chaldee Lexicon, ni Benjamin Davidson, p. 702.
Ang pulong nga sha·dhadhʹ nga gigamit diha sa orihinal nga mga sinulat sa Bibliya sagad nga nagpasabot ug mabangis nga gahom, sama sa gigamit sa pagpangagaw o paglaglag. (Itandi ang Sal 17:9; Pr 11:3.) Ang Isaias 13:6 nag-ingon: “Tiyabaw kamo kay ang adlaw ni Jehova haduol na! Kini moabot ingon nga paglaglag [keshodhʹ] gikan sa Labing Gamhanan [mish·Shad·daiʹ].” Bisan tuod nga ang paggamit niini nga lintunganayng pulong diha sa Bibliya sa panguna nagkahulogan ug mabangis nga aksiyon, ang pipila ka eskolar nagtuo nga ang orihinal nga diwa o pangunang kahulogan lamang niini maoy “magmakusganon” o “molihok nga kusganon.” Ang The Jewish Encyclopedia (1976, Tomo IX, p. 162) nag-ingon: “Apan, posible nga ang orihinal nga kahulogan maoy ‘nangibabaw’ o ‘gamhanan kaayo nga kusog,’ ug kini nga diwa nagpabilin diha sa [titulo sa] Diyos.”
Gigamit ni Jehova ang titulo nga “Diyos nga Labing Gamhanan” (ʼEl Shad·daiʹ) sa dihang iyang gisaad kang Abraham ang pagkahimugso ni Isaac, usa ka saad nga kinahanglang si Abraham magbaton ug dakong pagtuo sa gahom sa Diyos sa pagtuman sa maong saad. Human niadto kini nga titulo gigamit na usab sa dihang ang Diyos gihisgotan nga mao ang magpanalangin kang Isaac ug Jacob ingong mga manununod sa Abrahamikong pakigsaad.—Gen 17:1; 28:3; 35:11; 48:3.
Subay niini, si Jehova sa ulahi miingon kang Moises: “Ako nagpakita kang Abraham, kang Isaac ug kang Jacob ingong Diyos nga Labing Gamhanan [beʼElʹ Shad·daiʹ], apan labot sa akong ngalan nga Jehova ako wala magpaila sa akong kaugalingon ngadto kanila.” (Ex 6:3) Kini wala magpasabot nga ang ngalang Jehova wala mailhi niini nga mga patriarka, sanglit kini kanunay nilang gigamit ingon man usab sa uban pa nga nauna kanila. (Gen 4:1, 26; 14:22; 27:27; 28:16) Ngani, diha sa basahon sa Genesis, nga nag-asoy sa mga kinabuhi sa mga patriarka, ang mga pulong nga “Labing Gamhanan” makaplagan lamang sa 6 ka higayon, samtang ang personal nga ngalang Jehova nasulat sa 172 ka higayon diha sa orihinal nga Hebreohanong teksto. Apan, bisan tuod kini nga mga patriarka nakaila pinasukad sa personal nga kasinatian nga ang Diyos adunay katungod ug takos gayod nga magbaton sa titulo nga “Usa nga Labing Gamhanan,” wala sila makabatog kahigayonan nga masabtan ang bug-os nga kahulogan ug ang kahinungdanon sa iyang personal nga ngalang Jehova. Labot niini, ang The Illustrated Bible Dictionary (Tomo 1, p. 572) nagkomento: “Ang naunang pagpadayag, ngadto sa mga Patriarka, naghatag ug pagtagad sa mga saad nga matuman sa dugay pa kaayong umaabot; kini nagpakita nga sila makasalig nga Siya, si Yahweh, maoy usa ka Diyos (ʼel) nga may katakos (usa sa mga posibleng kahulogan sa sadday) sa pagtuman niini. Ang pagpadayag didto sa kahoykahoy maoy mas labaw pa ug mas personal, ug ang gahom sa Diyos ug ang iyang direkta ug mapinadayonong presensiya uban kanila nalangkob tanan sa pamilyar nga ngalang Yahweh.”—Giedit ni J. D. Douglas, 1980.
Ang gahom nagpasabot ug kusog o katakos sa pagbuhat ug sa pagpalampos sa usa ka butang nga gilaraw, ingon man sa pagbuntog sa mga babag o pagsupak, ug ang pagkalabing gamhanan ni Jehova nagpadayag sa iyang dili-mapugngang gahom sa pagpalampos sa iyang katuyoan. May mga panahon nga ang mabangis nga aksiyon gipakita labot sa titulo sa Diyos nga “Usa nga Labing Gamhanan,” sama sa Salmo 68:14, sa dihang siya “nagpatibulaag sa mga hari”; sa Joel 1:15, nga naghubit sa “paglaglag [shodh] gikan sa Usa nga Labing Gamhanan [mi·Shad·daiʹ]” nga moabot sa “adlaw ni Jehova”; ug sa Isaias 13:6, nga gikutlo ganina. Kini naghatag usab ug pasalig sa iyang katakos sa pagpanalangin (Gen 49:25) ug maoy usa ka garantiya sa kasegurohan niadtong nagasalig kaniya: “Si bisan kinsa nga nagapuyo sa natago nga dapit sa Labing Hataas makabaton ug kapahulayan ilalom sa landong sa Usa nga Labing Gamhanan.”—Sal 91:1.
Diha sa basahon ni Job, ang Shad·daiʹ makaplagan sa 31 ka higayon, nga gigamit sa tanang karakter sa drama nga gipresentar diha niana. Gipakita ang gahom ni Jehova sa pagsilot o sa pagpahamtang ug kadaot (Job 6:4; 27:13-23), aron ang mga tawo nga nag-ingon, “Unsa bay bili sa Labing Gamhanan, nga kita mag-alagad man kaniya, ug unsay kaayohan alang kanato nga kita makiglabot man kaniya?” ug sa ingon nagasalig sa ilang kaugalingong gahom, makadahom sa pag-inom “sa kaaligutgot sa Labing Gamhanan.” (Job 21:15, 16, 20) Busa, ang Labing Gamhanan angay nga katahaan ug kalisangan, sanglit ang iyang kabubut-on dili mahimong ibalewala ni ang iyang balaod mahimong lapason nga walay silot (Job 6:14; 23:15, 16; 31:1-3), bisan tuod ang pagpasundayag sa iyang gahom dili dayon dihadihang makita. (Job 24:1-3, ; itandi ang 24Ex 9:14-16; Ecc 8:11-13.) Apan ang iyang gahom ug kusog kanunayng gigamit nga subay gayod sa hustisya ug pagkamatarong, dili gayod sa paaging walay pagpugong, walay kokaluoy, walay tumong, o iresponsable. (Job 34:10, 12; 35:13; 37:23, 24) Busa, dili makataronganon alang sa mga tawo nga makigtigi o mangitag sayop kaniya. (Job 40:2-5) Kadtong nagabuhat sa pagkamatarong makaduol kaniya nga masaligon ug makapahimulos ug personal nga relasyon uban kaniya. (Job 13:3; 29:4, 5; 31:35-37) Ingong Maglalalang, siya ang Tuboran sa kinabuhi ug kaalam.—Job 32:8; 33:4.
Sa tagna sa Isaias 9:6 mahitungod sa Mesiyas, ang titulo nga “Diyos nga Gamhanan” gipadapat ngadto sa gisaad nga Prinsipe sa Pakigdait. Apan, kini nga ekspresyon mao ang hubad sa Hebreohanong pulong nga ʼEl Gib·bohrʹ, dili ʼEl Shad·daiʹ, ingon sa makita diha sa mga teksto nga nahisgotan na.
Ang Gregong Termino. Sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang pulong nga Pan·to·kraʹtor makaplagan sa napulo ka higayon, ang siyam niini diha sa basahon sa Pinadayag. Kining pulonga sa panguna nagkahulogang “Labing Gamhanan,” o “Gamhanan sa Tanan.” Ang paggamit niini diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan nagpaluyo sa pagsabot nga ang Hebreohanong termino nga Shad·daiʹ nagkahulogang “Usa nga Labing Gamhanan,” kay kondili, ang Pan·to·kraʹtor walay katumbas nga termino diha sa Hebreohanong Kasulatan.
Sa 2 Corinto 6:18 si Pablo nagkutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan sa pag-awhag sa mga Kristohanon nga likayan ang bakak nga pagsimba ug ang paggamit sa walay-kinabuhi, walay-gahom nga mga idolo, sa ingon mahimong takos ingong mga anak sa “Labing Gamhanan [Pan·to·kraʹtor].” Tungod sa mga pagkutlo sa apostol, dayag nga ang titulo dinhi mapadapat kang Jehova nga Diyos.
Sa susama, sa tibuok Pinadayag ang titulo nga Pan·to·kraʹtor gipadapat ngadto sa Maglalalang ug Hari nga Walay Kataposan, si Jehova, sama “sa awit ni Moises nga ulipon sa Diyos ug sa awit sa Kordero [si Jesu-Kristo],” nga nagpasidungog kang Jehova nga Diyos ingong usa nga takos sa pagsimba ug kahadlok sa tanang kanasoran. (Pin 15:3; itandi ang Pin 21:22.) Ang pagpadapat niini nga titulo ngadto kang Jehova nga Diyos gihimong dayag diha sa Pinadayag 19:6 pinaagi sa paggamit sa ekspresyon nga Aleluya (Dayega ninyo si Jah!). Ang ekspresyon usab nga “ang Usa kinsa mao ang karon ug ang kaniadto ug ang umaabot” (Pin 1:8; 4:8) tin-aw nga nagtumong sa Diyos nga walay kataposan (Sal 90:2), kinsa dili lamang ang Labing Gamhanan “kaniadto” sa karaang kapanahonan kondili nagpadayon nga ingon niana ug “umaabot” usab ingon nga Labing Gamhanan aron ipasundayag ang iyang pagkamakagagahom sa tanan. Sa makausa pa gipaila ang mabangis nga aksiyon, human sa iyang ‘paghupot sa dakong gahom’ sa pagmando ingong hari, pinaagi sa pagpahayag sa iyang kapungot batok sa kaawayng mga nasod sa “gubat sa dakong adlaw sa Diyos nga Labing Gamhanan.” (Pin 11:17, 18; 16:14) Ang iyang Anak, si Kristo Jesus, “Ang Pulong sa Diyos,” gipakita ingong nagpahayag niining “kapungot sa Diyos nga Labing Gamhanan” batok sa mga nasod ingong dinihogang hari sa Diyos. (Pin 19:13-16) Apan ang maong gamhanang mga kapahayagan sa hudisyal nga mga desisyon sa Diyos magpadayong bug-os nga nahiuyon sa iyang mga sukdanan sa kamatuoran ug pagkamatarong.—Pin 16:5-7; tan-awa ang DIYOS.