Usa ka matahom nga parke, o usa ka samag-parke nga tanaman. Ang Gregong pulong nga pa·raʹdei·sos makita sa tulo ka higayon diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. (Luc 23:43; 2Co 12:4; Pin 2:7) Ang Gregong mga magsusulat sukad pa kang Xenophon (mga 431-352 W.K.P.) migamit niini nga pulong, ug si Pollux nag-ingon nga kini naggikan sa usa ka terminong Persianhon (pairidaeza). (Cyropaedia, I, iii, 14; Anabasis, I, ii, 7; Onomasticon, IX, 13) Ang pipila ka leksikograpo nag-ingon nga ang Hebreohanong pulong par·desʹ (sa paninugdan, nagkahulogang usa ka parke) naggikan sa samang termino. Apan sanglit si Solomon (sa ika-11 nga siglo W.K.P.) migamit sa par·desʹ diha sa iyang mga sinulat, samtang ang naglungtad nga Persianhong mga sinulat maoy sukad lamang sa mga ikaunom nga siglo W.K.P., ang maong paghubad sa Hebreohanong termino maoy pangagpas lamang. (Ecc 2:5; Aw 4:13) Ang lain pang paggamit sa par·desʹ maoy diha sa Nehemias 2:​8, diin gihisgotan ang punog-kahoy nga harianong parke sa Persianhon nga si Haring Artajerjes Longimanus, sa ikalimang siglo W.K.P.​—Tan-awa ang PARKE.

Apan, ang tulo ka termino (Hebreohanong par·desʹ, Persianhong pairidaeza, ug Gregong pa·raʹdei·sos) tanan naghatag sa pangunang ideya sa usa ka matahom nga parke o samag-parke nga tanaman. Ang una sa maong parke mao kadtong gihimo sa Maglalalang sa tawo, si Jehova nga Diyos, didto sa Eden. (Gen 2:​8, 9, 15) Gitawag kini ug gan, o “tanaman,” sa Hebreohanon apan dayag nga samag parke ang gidak-on ug kinaiyahan.  Ang Gregong Septuagint haom nga naggamit sa terminong pa·raʹdei·sos maylabot niana nga tanaman. (Tan-awa ang EDEN Num. 1; TANAMAN [Tanaman sa Eden].) Tungod sa sala, nawad-an si Adan sa iyang pribilehiyo nga mabuhi sa maong paraiso ug sa iyang kahigayonan nga makabaton ug pribilehiyo nga mabuhing walay kataposan, nga ang maong pribilehiyo gihawasan sa bunga sa kahoy nga gibutang sa Diyos diha sa taliwala sa tanaman. Ang tanaman sa Eden lagmit napalibotan ug kinaiyanhong ali, sama sa mga bukid, sanglit ang sidlakang bahin lamang niini ang gibutangan ug mga magbalantay nga manulonda aron dili makasulod ang tawo.​—Gen 3:22-24.

Unsa ang Paraiso nga gisaad ni Jesus ngadto sa mamumuhat ug daotan nga namatay tupad kaniya?

Ang asoy ni Lucas nagpakita nga ang usa ka mamumuhat ug daotan, nga gisilotan tupad ni Jesu-Kristo, misultig mga pulong sa pagdepensa kang Jesus ug mihangyo nga hinumdoman siya ni Jesus kon siya ‘moabot na sa iyang gingharian.’ Ang tubag ni Jesus mao: “Sa pagkatinuod ako magaingon kanimo karong adlawa, Ikaw makauban nako sa Paraiso.” (Luc 23:39-43) Siyempre, ang puntuwasyon nga makita diha sa hubad niining mga pulonga mag-agad sa pagsabot sa maghuhubad sa kahulogan sa mga pulong ni Jesus, sanglit walay gigamit nga sistematikong puntuwasyon diha sa orihinal nga Gregong teksto. Ang modernong estilo sa pagbutang ug mga puntuwasyon kaylap lamang nga gigamit sa mga ikasiyam nga siglo K.P. Samtang daghang hubad ang nagsal-ot ug koma una pa sa mga pulong “karong adlawa” ug sa ingon mohatag ug pagsabot nga ang mamumuhat ug daotan nakasulod na sa Paraiso niana mismong adlawa, walay laing teksto diha sa Kasulatan nga magpaluyo niini. Si Jesus mismo namatay ug nagpabilin diha sa lubnganan hangtod sa ikatulong adlaw ug dayon gibanhaw ingong “ang unang bunga” sa pagkabanhaw. (Buh 10:40; 1Co 15:20; Col 1:18) Siya mikayab ngadto sa langit 40 ka adlaw sa ulahi.​—Ju 20:17; Buh 1:1-3, 9.

Busa, ang ebidensiya mao, nga ang paggamit ni Jesus sa mga pulong nga “karong adlawa” wala magtakda ug tinong panahon sa pagkaatua sa mamumuhat ug daotan sa Paraiso, hinunoa, nagtumong sa adlaw mismo nga iyang gibungat ang saad ug sa adlaw nga ang mamumuhat ug daotan nagpakita ug pagtuo kang Jesus. Kadto mao ang adlaw sa dihang si Jesus gisalikway ug gihukman sa kinatas-ang relihiyosong mga lider sa iyang kaugalingong katawhan ug unya gisilotan sa kamatayon sa Romanhong awtoridad. Siya giyubit ug gibiaybiay. Busa ang mamumuhat ug daotan nga tupad kaniya nagpakitag talagsaong hiyas ug dalayegong tinamdan sa kasingkasing kay sila wala mopasignunot sa panon sa katawhan, hinunoa, misulting may pagdapig kang Jesus ug nagpahayag ug pagtuo sa iyang umaabot nga Pagkahari. Nakasabot nga ang tukmang gipasiugda mao ang panahon sa pagbungat sa saad inay sa panahon sa katumanan sa maong saad, ang ubang mga hubad, sama sa Iningles nga mga hubad ni Rotherham ug Lamsa, sa Aleman nga mga hubad ni Reinhardt ug W. Michaelis, ingon man ang Curetonian Syriac sa ikalimang siglo K.P., naghubad sa teksto nga susama sa paghubad sa Bag-ong Kalibotang Hubad, nga gikutlo dinhi.

Labot sa Paraiso nga gihisgotan ni Jesus, tin-awng dili kini mao ang langitnong Gingharian ni Kristo. Una pa nianang adlawa, ang pagsulod sa langitnong Gingharian gihatag ingong paglaom alang sa matinumanong mga tinun-an ni Jesus apan pinasukad sa ilang ‘pagpabilin kaniya diha sa iyang mga pagsulay,’ nga wala gayod mahimo sa mamumuhat ug daotan, kay ang iyang pagkamatay sa estaka tupad ni Jesus maoy tungod sa iyang kaugalingong kriminal nga mga buhat. (Luc 22:28-30; 23:​40, 41) Ang mamumuhat ug daotan wala pa sukad “ipanganak pag-usab,” sa tubig ug sa espiritu, nga maoy gipakita ni Jesus nga usa ka kinahanglanon aron makasulod sa Gingharian sa mga langit. (Ju 3:3-6) Ang mamumuhat ug daotan wala gayod mahimong usa sa ‘mga mananaog’ nga giingon sa hinimayang si Kristo Jesus nga mahiuban kaniya sa iyang langitnong trono ug makaambit sa “unang pagkabanhaw.”​—Pin 3:​11, 12, 21; 12:​10, 11; 14:1-4; 20:4-6.

Ang pipila ka basahon nag-ingon nga gipunting ni Jesus ang usa ka paraisonhong dapit sa Hades o Sheol, nga usa kunohay ka lawak o dibisyon alang niadtong giuyonan sa Diyos. Gipangangkon nga ang Hudiyong mga rabbi sa maong panahon nagtudlo sa paglungtad niana nga paraiso alang niadtong namatay ug nagpaabot sa pagkabanhaw. Labot sa mga pagtulon-an sa mga rabbi, ang Dictionary of the Bible ni Hastings nag-ingon: “Ang Rabbinikong teolohiya nga midangat kanato naghatag ug nagkadaiyang mga ideya bahin niining mga butanga, ug sa kadaghanan niini lisod ang pagtino kon unsang mga petsa ang itakda niini. . . . Kon kini nga literatura sabton sa yanong paagi, mopatim-aw nga ang Paraiso giisip sa pipila nga ania mismo sa ibabaw sa yuta, sa uban ingong bahin sa Sheol, sa uban pa ingong  dili sa ibabaw sa yuta ni sa ilalom sa yuta, kondili sa langit . . . Hinuon aduna gayoy mga pagduhaduha labot niini. Kining nagkalainlaing mga pagsabot makaplagan sa ulahing Judaismo. Kini gihisgotan nga mas tin-aw ug mas detalyado sa Cabalistikong Judaismo sa Edad Medya . . . Apan dili matino kon unsa na kadugay kini nga mga teolohiya. Ang mas naunang Hudiyohanong teolohiya lagmit . . . naghisgot lamang ug diyutay o wala gayod maghisgot bahin sa tungatungang Paraiso. Kini naghisgot bahin sa usa ka Gehinnom alang sa daotan, ug usa ka Gan Eden, o tanaman sa Eden, alang sa matarong. Kaduhaduhaan kon duna pay laing konsepto nga gihisgotan gawas niini nga magpamatuod sa usa ka Paraiso diha sa Sheol.”​—1905, Tomo III, pp. 669, 670.

Bisag ilang gitudlo ang maong butang, dili gayod makataronganon ang pagtuo nga ipakaylap ni Jesus ang maong ideya, tungod kay iyang gisaway ang dili-Biblikanhon nga relihiyosong mga tradisyon sa Hudiyong relihiyosong mga pangulo. (Mat 15:3-9) Lagmit ang paraiso nga pamilyar kaayo alang sa Hudiyong kriminal nga gipakigsultihan ni Jesus mao ang yutan-ong Paraiso nga gihubit sa unang basahon sa Hebreohanong Kasulatan, ang Paraiso sa Eden. Tungod niana, ang saad ni Jesus makataronganong nagpunting sa usa ka pagpasig-uli sa maong yutan-ong paraisonhong kahimtang. Busa ang iyang saad sa mamumuhat ug daotan nagpasalig sa usa ka pagkabanhaw sa maong tawo nga dili-matarong alang sa kahigayonan sa kinabuhi nianang napasig-uling Paraiso.​—Itandi ang Buh 24:15; Pin 20:​12, 13; 21:1-5; Mat 6:10.

Usa ka Espirituwal nga Paraiso. Diha sa daghang matagnaong mga basahon sa Bibliya, ang mga saad sa Diyos makaplagan maylabot sa pagpasig-uli sa Israel gikan sa mga yuta sa pagkadestiyero niini ngadto sa naawaaw nga yutang natawhan niini. Ipahinabo sa Diyos nga ang maong yuta tikaron ug pugsan, aron makapatunghag dagayang abot, ug modaghan ang katawhan ug kahayopan; ang mga siyudad pagatukoron pag-usab ug pagapuy-an, ug ang katawhan moingon: “Kanang yutaa nga nabiyaan mahimong ingon sa tanaman sa Eden.” (Eze 36:6-11, 29, 30, 33-35; itandi ang Isa 51:3; Jer 31:10-12; Eze 34:25-27.) Bisan pa niana, kining mga tagnaa nagpakita usab nga ang paraisonhong mga kahimtang naglangkit sa mga tawo mismo, kinsa, tungod sa pagkamatinumanon ngadto sa Diyos, sa pagkakaron “motubo” ug molipang na ingon sa mga “kahoy sa pagkamatarong,” nga makapahimulos sa maanindot, espirituwal nga kauswagan sama sa “maayong pagkatubig nga tanaman,” nga gibuboan sa dagayang mga panalangin sa Diyos tungod kay nakabaton sa iyang pag-uyon. (Isa 58:11; 61:​3, 11; Jer 31:12; 32:41; itandi ang Sal 1:3; 72:​3, 6-8, 16; 85:10-13; Isa 44:​3, 4.) Ang katawhan sa Israel maoy parasan sa Diyos, iyang tinanom, apan ang ilang pagkadaotan ug pagtalikod sa matuod nga pagsimba nagpahinabo sa mahulagwayong ‘pagkalaya’ sa ilang espirituwal nga uma, bisan sa wala pa mahitabo ang literal nga pagkaawaaw sa ilang yuta.​—Itandi ang Ex 15:17; Isa 5:1-8; Jer 2:21.

Apan, dayag nga ang mga tagna bahin sa pagpasig-uli nga girekord sa Hebreohanong mga manalagna naglakip sa mga butang nga adunay pisikal nga kapadapatan usab diha sa napasig-uling yutan-ong Paraiso. Pananglitan, ang pipila ka bahin sa tagna diha sa Isaias 35:​1-7, sama sa pag-ayo sa mga buta ug bakol, wala makabaton ug literal nga katumanan sa dihang napasig-uli ang Israel gikan sa karaang Babilonya, ni kini natuman sa samang paagi diha sa Kristohanong espirituwal nga paraiso. Daw dili makataronganon alang sa Diyos nga mag-inspirar sa maong mga tagna sama nianang sa Isaias 11:​6-9, Ezequiel 34:​25, ug Oseas 2:​18, nga aduna lamay mahulagwayon o espirituwal nga kahulogan, ug walay literal nga katumanan nga masinatian sa mga alagad sa Diyos sa pisikal nga paagi. Ang paraiso nga gihisgotan ni Pablo sa 2 Corinto 12:4 mahimong nagtumong sab sa umaabot nga paraiso, pisikal ug espirituwal, nga gihisgotan niini nga mga tagna sa Hebreohanong Kasulatan, ug posible nga usa ni ka panan-awon sa “paraiso sa Diyos,” ang bulahang kahimtang sa langit.—Pin 2:7.

Pagkaon Diha sa “Paraiso sa Diyos.” Ang Pinadayag 2:7 naghisgot sa usa ka “kahoy sa kinabuhi” sa “paraiso sa Diyos” ug ang pagkaon gikan niana maoy usa ka pribilehiyo sa usa “nga magmadaogon.” Sanglit ang ubang mga tagna nga gihatag niini nga seksiyon sa Pinadayag alang sa maong mga mananaog tin-awng nagpakita sa ilang pagpakabaton ug langitnong panulondon (Pin 2:26-28; 3:​12, 21), mopatim-aw nga ang “paraiso sa Diyos” niini nga kahimtang maoy langitnon. Ang pulong “kahoy” dinhi gihubad gikan sa Gregong pulong nga xyʹlon, ug ang plural niini mahimong magtumong sa usa ka prutasan. Sa yutan-ong Paraiso sa Eden, ang pagkaon sa bunga sa kahoy sa kinabuhi magkahulogan ug kinabuhing walay kataposan alang sa tawo. (Gen 3:22-24) Bisan ang bunga sa ubang mga kahoy sa tanaman magpatunhay sa kinabuhi sa tawo kon siya magpabiling matinumanon. Busa, ang pagkaon sa bunga sa “kahoy [o mga kahoy] sa kinabuhi” nga diha sa “paraiso sa Diyos” dayag nga  nagpasabot sa tagana sa Diyos sa pagpatunhay sa kinabuhi nga gitagana alang sa Kristohanong mga mananaog, nga ang ubang mga teksto nagpakita nga sila makadawat sa ganti sa pagkawalay-kamatayon ug sa pagkadili-madunot uban sa ilang langitnong Pangulo ug Ginoo, si Kristo Jesus.​—1Co 15:50-54; 1Pe 1:​3, 4.