Pormag-kanding nga Demonyo
Ang Hebreohanong pulong nga sa·ʽirʹ (sa literal, balhiboon) nagtumong sa usa ka kanding o nating kanding. (Lev 16:18; Num 7:16) Apan, diha sa upat ka teksto (Lev 17:7; 2Cr 11:15; Isa 13:21; 34:14) kasagarang giisip sa mga maghuhubad nga kining pulonga dili lang kay nagtumong sa ordinaryo niining kahulogan nga “kanding” o “nating kanding.”
Sa Levitico 17:7 ug 2 Cronicas 11:15 tin-aw nga ang maong termino (seʽi·rimʹ, plural) gigamit sa pagtumong sa mga butang nga gisimba ug gihalaran, ug kini nalangkit sa bakak nga relihiyon. Busa, ang mga maghuhubad sa Gregong Septuagint ug sa Latin nga Vulgate naghubad niining Hebreohanong pulong ingong “binuang nga mga butang” (LXX) ug “mga demonyo” (Vg). Ang modernong mga maghuhubad ug mga leksikograpo sa katibuk-an misagop sa samang panglantaw niining duha ka teksto, nga migamit sa “mga demonyo” (Ro), “mga satyr [pormag-hayop nga mga diyos]” (RS, AT, JB, JP), o “pormag-kanding nga mga demonyo” (NW; tan-awa usab ang Lexicon in Veteris Testamenti Libros ni Koehler ug Baumgartner, Leiden, 1958, p. 926, ug ang A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament ni Brown, Driver, ug Briggs, 1980, p. 972), gawas lamang sa hubad ni Robert Young, nga naghubad niini nga termino sa literal ingong “(mga) kanding,” ug sa American Standard Version, nga migamit sa “mga laking kanding.”
Ang mga pulong ni Josue sa Josue 24:14 nagpakita nga ang mga Israelinhon sa usa ka sukod naapektohan sa bakak nga pagsimba sa Ehipto sa panahon sa ilang temporaryo nga pagpuyo didto, samtang si Ezequiel nagpakita nga human niana ang maong paganong mga buhat nagpadayon sa pagdaot kanila sa dugayng panahon. (Eze 23:8, 21) Tungod niini ang pipila ka eskolar nagtuo nga ang sugo sa Diyos nga gihatag didto sa kamingawan nga nagdili sa mga Israelinhon sa paghimog “mga halad ngadto sa pormag-kanding nga mga demonyo” (Lev 17:1-7) ug ang pagbutang ni Jeroboam ug mga saserdote “alang sa hatag-as nga mga dapit ug alang sa pormag-kanding nga mga demonyo ug alang sa mga nating baka nga iyang gihimo” (2Cr 11:15) nagpakita nga dihay usa ka matang sa pagsimba sa kanding taliwala sa mga Israelinhon maingon nga kini ilado didto sa Ehipto, ilabina sa Ubos nga Ehipto. Si Herodotus (II, 46) nag-ingon nga gikan sa maong Ehiptohanong pagsimba gikuha sa mga Grego ang ilang pagtuo sa diyos nga si Pan ug usab sa mga satyr, mga diyos sa kakahoyan nga maulagon kaayo, nga sa ulahi gihulagway ingong may mga sungay, ikog sa kanding, ug mga tiil sa kanding. Ang uban nagtuo nga ang katunga-hayop nga dagway niining pagano nga mga diyos mao ang gigikanan sa naandan nga paghulagway kang Satanas ingong may ikog, mga sungay, ug mga tiil nga buak ang kuko, usa ka tinuohan nga kaylap taliwala sa nag-angkong mga Kristohanon sa Mangiob nga Katuigan.
Apan wala gayod ibutyag kon unsa kining “mga balhiboon” (seʽi·rimʹ). Samtang giisip sila sa uban ingong literal nga mga kanding o mga idolo nga pormag mga kanding, daw dili kini mao ang gipasabot; ni ang ubang mga teksto nagpamatuod niana nga kinaiyahan. Ang termino nga gigamit mahimong magpasabot lamang nga sa mga hunahuna niadtong nagsimba kanila ang maong bakak nga mga diyos gituohan nila ingong samag kanding ang porma o balhiboon ang hitsura. O, ang paggamit sa “mga kanding” niini nga mga reperensiya maoy usa ka paagi lamang sa pagtamay sa tanang idolatrosong mga buhat sa katibuk-an, maingon nga ang pulong alang sa mga idolo diha sa daghang teksto naggikan sa usa ka termino nga sa sinugdan nagkahulogang “samag bulitas nga kinalibang,” apan wala magpasabot nga ang mga idolo maoy literal nga ginama gikan sa kinalibang.—Lev 26:30; Deu 29:17.
Ang diwa sa sa·ʽirʹ ug seʽi·rimʹ diha sa laing duha ka teksto (Isa 13:21; 34:14) wala uyoni sa kadaghanan ingong nalangkit sa bakak nga pagsimba. Niini nga mga teksto ang mga kagun-oban sa Babilonya ug sa Edom gihubit nga gipuy-an sa ihalas nga mga linalang, lakip sa seʽi·rimʹ. Ang ubang mga hubad naghubad niini nga termino sa ordinaryong diwa niini ingong “(mga) kanding” (Yg) o “ihalas nga (mga) kanding” (AS), samtang ang Rotherham, bisan tuod migamit ug “mga demonyo” diha sa Levitico ug sa Ikaduhang Cronicas, mipalabi sa paggamit sa “kalkag ug balhibo nga (mga) linalang” diha sa Isaias. Kadtong mipalabi niini nga mga hubad diha niini nga mga teksto mipunting nga kining pulonga makita taliwala sa ubang mga linalang nga nailhang literal nga mga mananap o langgam. Sa pagtutol sa hubad sa sa·ʽirʹ ingong “satyr” diha sa Isaias 34:14, si G. R. Driver (Palestine Exploration Quarterly, London, 1959, p. 57) mipunting nga ang satyr wala gayod gamita sa mitolohiya ingong simbolo sa pagkaawaaw apan, hinuon, sa kalaw-ayan ug hudyaka; kay mipabor sa pag-isip sa sa·ʽirʹ ingong literal nga kanding, iyang gipakita nga ang mga kanding mosanay sa awaaw nga mga dapit ug nga ang ihalas nga mga kanding gitaho nga komon sa H nga tumoy sa Patayng Dagat, ug busa diha sa samang direksiyon sa awaawng Edom, nga batok niana gipahayag ang tagna ni Isaias (34:14).
Kadtong mipabor nga hubaron ang mga teksto sa Isaias ingon sa makita sa mga teksto sa Levitico ug sa Ikaduhang Cronicas nagpakita nga ang hubad sa Septuagint naggamit sa mga pulong nga “mga demonyo” alang sa seʽi·rimʹ diha sa Isaias ug nga si Juan naggamit sa mga pulong nga sama nianang sa Septuagint (Isa 13:21) sa dihang naghubit sa nalaglag nga Dakong Babilonya ingong puloy-anan sa mahugawng mga langgam ug “mga demonyo.” (Pin 18:2) Siyempre, dili matino kon si apostol Juan dinhi aktuwal ba nga nagkutlo gikan sa Septuagint. Apan, makaiikag nga sumala sa giingon sa Theological Dictionary of the New Testament, “giisip sa LXX . . . nga [ang dai·moʹni·on, nga gihubad nga “demonyo”] maoy usa ka matamayong termino alang sa pagano nga mga diyos.”—Giedit ni Gerhard Kittel, 1971, Tomo II, p. 12.
Busa, kining butanga dili gayod matino. Diha sa iyang talaan sa literal nga mga hayop ug mga langgam lagmit nga gilakip ni Isaias ang mga paghisgot
sa mga demonyo, nga wala magpasabot nga ang maong mga demonyo aktuwal nga nagmateryalisar ingong mga kanding apan, hinunoa, gihanduraw sa mga pagano nga nagpuyo sa palibot sa maong awaawng mga dapit nga kini gipuy-an ug mga demonyo. Ang kasaysayan nagpakita nga ang katawhan sa Sirya ug Arabia dugay nang naglangkit sa mangtas nga mga linalang sa samang mga kagun-oban, ug ang jinn sa mga Arabo gihubit ingong may makahahadlok nga balhiboong dagway. Sa laing bahin, ang seʽi·rimʹ nga nagpuyo sa mga kagun-oban sa Edom ug Babilonya lagmit nga maoy tinuod nga mga hayop nga kalkag ug balhibo ug tingali tungod niana nga hitsura giisip sa mga nakakita nga kini maoy mga demonyo.