[Bayeng Karnero].

Anak nga babaye ni Laban, manghod nga babaye ni Lea, ug ig-agaw igtagsa ni Jacob ug iyang pinalabi nga asawa. (Gen 29:​10, 16, 30) Si Jacob mikalagiw gikan sa iyang mabunoong igsoon nga si Esau niadtong 1781 W.K.P., ug siya mipanaw ngadto sa Haran sa Padan-aram, “sa yuta sa mga taga-Sidlakan.” (Gen 28:5; 29:1) Si Raquel, nga usa ka babayeng “nindot ug lawas ug matahom ug dagway,” maoy usa ka magbalantay sa karnero sa iyang amahan; nahibalag niya si Jacob diha sa atabay duol sa Haran. Gipapuyo si Jacob sa panimalay sa iyang uyoan ug usa ka bulan sa ulahi miuyon sa pag-alagad kang Laban ug pito ka tuig aron mapangasawa si Raquel, nga iyang gihigugma. Wala molubad ang iyang gugma sulod sa pito ka tuig, ug busa kini “sama ra sa pipila ka adlaw” alang kaniya. Apan, sa gabii sa kasal gipuli sa iyang uyoan ang magulang nga anak nga babayeng si Lea, kinsa dayag nga mikooperar aron matuman ang panglimbong. Sa pagkabuntag sa dihang giakusar siya ni Jacob sa panglingla, gigamit ni Laban ang lokal nga kostumbre ingong pasangil sa iyang gibuhat. Miuyon si Jacob nga saulogon ang tibuok semana sa kaminyoon uban kang Lea sa dili pa dawaton si Raquel ug human niana moalagad kang Laban ug laing pito ka tuig.​—Gen 29:4-28.

Ingong iyang asawa wala pakyasa ni Raquel si Jacob, ug gipakitaan siya ni Jacob ug labawng gugma kay kang Lea. Niining higayona gipaboran ni Jehova si Lea tungod sa iyang nabentahaan nga kahimtang, nagpanalangin kaniyag upat ka anak nga lalaki, samtang si Raquel nagpabiling apuli. (Gen 29:29-35) Nangabugho si Raquel sa iyang igsoon ingon man nasubo tungod sa iyang pagkaapuli, usa ka kahimtang nga niadto giisip ingong dakong kaulawan taliwala sa mga babaye. Ang iyang pagkaaborido nakapalagot gani sa iyang mahigugmaong bana. Aron makabawi sa iyang pagkaapuli, iyang gihatag kang Jacob ang iyang sulugoon nga babaye aron manganak (sama sa gibuhat ni Sara sa una pinaagi sa iyang ulipon nga si Agar), ug ingong resulta natawo ang duha ka anak nga lalaki nga giisip ni Raquel nga iyaha. Ang sulugoon nga babaye ni Lea ug si Lea mismo nanganak ug dugang upat ka anak nga lalaki sa wala pa sa kataposan matuman ang pangandoy ni Raquel ug siya nanganak sa iyang kaugalingong unang anak nga si Jose.​—Gen 30:1-24.

Si Jacob niining higayona andam na sa pagbiya gikan sa Haran, apan nakombinsir siya sa iyang  ugangan nga lalaki nga magpabilin pa ug dugaydugay, ug unom pa ka tuig sa ulahi nga mibiya si Jacob tungod sa sugo sa Diyos. Tungod sa malimbongong mga pamaagi ni Laban, wala pahibaloa ni Jacob si Laban sa iyang pagbiya, ug niining bahina miuyon si Lea ug Raquel sa ilang bana. Sa wala pa mobiya, gikawat ni Raquel ang “terapim” sa iyang amahan, dayag nga usa ka matang sa mga idolong larawan. Sa dihang si Laban sa ulahi nakaapas sa grupo ug gipahibalo ang pagpangawat (nga lagmit maoy iyang pangunang gikabalak-an), si Jacob, kay wala mahibalo sa pagkasad-an ni Raquel, misupak mismo sa maong buhat, nga nagmandong patyon ang mibuhat niana kon kini makit-an diha sa iyang mga kaubanan. Ang pagpangita ni Laban nakaabot sa tolda ni Raquel, apan siya wala motindog, nga nag-ingong nagluya tungod sa iyang regla, samtang nagpabiling naglingkod diha sa pangmonturang bukag nga gisudlan sa terapim.​—Gen 30:25-30; 31:4-35, 38.

Sa iyang pagpakigkita sa iyang igsoong si Esau, gipakita ni Jacob ang padayon niyang pagpalabi kang Raquel pinaagi sa pagbutang kaniya ug sa iyang bugtong anak diha sa kataposang han-ay sa panaw, nga walay duhaduhang naghunahuna niini ingong kinaluwasan nga puwesto kon moatake si Esau. (Gen 33:1-3, 7) Human mopuyo sa usa ka panahon sa Sucot, dayon sa Sekem, ug sa kataposan sa Bethel, si Jacob mipaingon sa layolayong habagatan. Sa usa ka dapit taliwala sa Bethel ug Betlehem, si Raquel nanganak sa iyang ikaduhang anak, si Benjamin, apan siya namatay sa pagpanganak ug gilubong didto, ug nagpatindog si Jacob ug usa ka haligi nga magtimaan sa lubnganan.​—Gen 33:​17, 18; 35:​1, 16-20.

Ang pipila ka narekord nga detalye mohatag lamang ug dili bug-os nga larawan bahin sa personalidad ni Raquel. Siya usa ka magsisimba ni Jehova (Gen 30:22-24), apan siya nagpakitag tawhanong mga kahuyangon, ang iyang pagkawat sa terapim ug ang iyang kautokan sa pagtago niini nga dili makit-an tingali sa labing menos ikapasangil sa kagikan sa iyang banay. Bisag unsa pa ang iyang mga kahuyangan, siya gihigugma pag-ayo ni Jacob, kinsa, bisan pa sa pagkatigulang, naglantaw kaniya ingong iyang tinuod nga asawa ug nagmahal sa mga anak ni Raquel nga labaw kay sa tanan niyang ubang mga anak. (Gen 44:​20, 27-29) Ang iyang mga pulong ngadto kang Jose sa hapit na siyang mamatay, bisag yano, nagpakita sa dulot nga paghigugma ni Jacob kang Raquel. (Gen 48:1-7) Siya ug si Lea gihisgotan nga “nagtukod sa balay sa Israel [Jacob].”​—Ru 4:11.

Ang mga kaplag sa arkeolohiya mohatag tingalig pipila ka katin-awan sa pagkuha ni Raquel sa “terapim” sa iyang amahan. (Gen 31:19) Ang mga papan nga sinulatag cuneiform nga nakaplagan sa Nuzi sa A sa Mesopotamia, nga gituohang sukad pa sa mga tungatunga sa ikaduhang milenyo W.K.P., nagbutyag nga gilantaw sa pipila ka tawo sa kakaraanan nga ang paghupot sa mga diyos sa panimalay naghawas sa legal nga titulo aron makapanunod sa kabtangan sa pamilya. (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, p. 219, 220) Ang pipila nag-ingon nga lagmit gibati ni Raquel nga si Jacob may katungod sa usa ka bahin sa panulondon sa kabtangan ni Laban isip sinagop nga anak ug nga tingali iyang gikuha ang terapim aron makatino niini o aron makabentaha pa gani sa mga anak nga lalaki ni Laban. O tingali iyang gilantaw ang paghupot niini ingong usa ka paagi sa pagsanta sa bisan unsang legal nga pagsulay sa iyang amahan nga angkonon ang pipila ka bahandi nga natigom ni Jacob samtang nag-alagad kaniya. (Itandi ang Gen 30:43; 31:​1, 2, 14-16.) Siyempre, kini nga mga posibilidad nagdepende kon naglungtad ba kini nga kostumbre taliwala sa katawhan ni Laban ug kon ang terapim gigamit ba gayod ingong mga diyos sa panimalay.

Ang lubnganan ni Raquel “sa teritoryo sa Benjamin didto sa Zelza” nailhan pa gihapon sa panahon ni Samuel, mga unom ka siglo sa ulahi. (1Sa 10:2) Ang tradisyonal nga lokasyon sa lubnganan nahimutang mga 1.5 km (1 mi) sa A sa Betlehem. Apan kini mahimutang sa teritoryo sa Juda, dili sa teritoryo sa Benjamin. Busa gituohan sa uban nga ang lokasyon maoy sa halayong A, apan ang bisan unsang pagsulay aron mapunting ang eksaktong dapit imposible na karong adlawa.

Kasiglohan human sa kamatayon ni Raquel, nganong ang Bibliya naghisgot kaniya nga naghilak tungod sa iyang mga anak sa umaabot?

Sa Jeremias 31:15 si Raquel gilarawan nga naghilak tungod sa iyang mga anak nga gidala ngadto sa yuta sa kaaway, ang iyang pagminatay nadungog didto sa Rama (sa A sa Jerusalem sa teritoryo sa Benjamin). (Tan-awa ang RAMA Num. 1.) Sanglit ang Epraim, kansang mga kaliwat sa tribo sagad gigamit sa tingob aron mohawas sa amihanang gingharian sa Israel, gihisgotan sa daghang higayon diha sa konteksto (Jer 31:​6, 9, 18, 20), ang pipila ka eskolar nagtuo nga kining tagnaa nagtumong sa pagkadestiyero sa katawhan sa amihanang gingharian pinaagi sa mga Asiryanhon. (2Ha 17:1-6; 18:9-11) Sa laing bahin, kini tingali nagtumong sa misangpot nga pagkadestiyero sa Israel ug sa Juda (ang naulahi pinaagi sa Babilonya). Sa unang kahimtang, ang paglarawan kang Raquel haom kaayo sanglit siya ang katigulangan sa  Epraim (pinaagi kang Jose), ang labing prominenteng tribo sa amihanang gingharian. Sa ikaduhang kahimtang, si Raquel isip inahan dili lamang inahan ni Jose kondili usab ni Benjamin, kansang tribo nahimong bahin sa habagatang gingharian sa Juda, maghimo kaniyang tukmang simbolo sa mga inahan sa tibuok Israel, nga ang ilang pagpanganak niining higayona daw kawang. Apan, ang makapalipay nga saad ni Jehova mao nga ang mga nadestiyero ‘tino nga mopauli gikan sa yuta sa kaaway.’​—Jer 31:16.

Kining tekstoha gikutlo ni Mateo maylabot sa pagpatay sa mga masuso sa Betlehem tungod sa sugo ni Herodes. (Mat 2:16-18) Sanglit ang lubnganan ni Raquel maoy labing menos duol sa Betlehem (bisag dayag nga dili sa tradisyonal nga dapit), kini nga paglarawan kang Raquel nga naghilak maoy tukma aron ipahayag ang kasubo sa mga inahan sa gipatayng mga bata. Apan gawas pa niana kining pagkutlo sa tagna ni Jeremias maoy tukma tungod sa pareho nga kahimtang. Ang mga Israelinhon nailalom sa langyaw nga gahom. Gipangdagit pag-usab ang ilang mga anak. Apan, niining panahona “ang yuta sa kaaway” diin sila gidala dayag nga dili usa ka politikanhong rehiyon sama sa unang kahimtang. Kini mao ang lubnganan, ang rehiyon nga gimandoan sa ‘Haring Kamatayon’ (itandi ang Sal 49:14; Pin 6:8), nga ang kamatayon gitawag nga “ang kataposang kaaway” nga pagawagtangon. (Rom 5:​14, 21; 1Co 15:26) Siyempre, ang bisan unsang pagbalik gikan sa maong “pagkadestiyero” mahimo lamang pinaagi sa pagkabanhaw gikan sa mga patay.