Tina, Pagtina
Ang pamaagi sa pagtina ginamit ang partikular nga mga bulok ug kombinasyon sa mga bulok nganha sa hilo, sa panapton, ug sa ubang materyales pinaagi sa paggamit ug pangkolor nahibaloan ug gibuhat na sa wala pa ang mga adlaw ni Abraham ug lagmit ingon kadugay na sa paghablon. Ang mga Israelinhon migamit sa mga materyales sama sa asul nga hilo, hilo nga sanag-pula gikan sa coccus, ug sa balhibo sa karnero nga tininag morado alang sa tabernakulo ug alang sa mga besti sa mga saserdote. (Ex kap 25-28, 35, 38, 39) Ang pagtina, nga sa karaang kapanahonan maoy buluhaton ra sa balay, sa ngadtongadto nahimong patigayon sa nagkalainlaing mga dapit. Ang unang mga Ehiptohanon nailado ilabina tungod sa ilang dan-ag nga pagkatinang mga produkto (Eze 27:7), ug human mohuyang ang gahom sa Ehipto, ang Tiro ug ang ubang Fenicianhong mga siyudad nahimong hinungdanong mga sentro sa pagtina.
Karaang mga Pamaagi. Ang mga pamaagi sa pagtina nagkadaiya sa lainlaing mga dapit. Usahay ang hilo maoy tinaon, samtang sa ubang mga kahimtang ang panapton nga humana gam-a mao ang tinaon. Lagmit ang hilo kaduha ituslob sa tina, ug pug-an kini human mahabwa gikan sa pasong sa ikaduhang higayon aron ang bililhong tina magpabilin. Human niana ang hilo iladlad aron kini mauga.
Ang matag materyales tinaon sa lainlaing paagi. Usahay, bisan tuod talagsa ra, ang pangtina kinaiyanhong motapot sa panapton nga tinaon. Apan kon dili motapot, ang materyales kinahanglang gamitan una ug mordant, usa ka substansiya nga motapot sa lanot ug sa tina. Aron mahimong mordant, ang usa ka substansiya kinahanglang motapot bisan man lamang sa pangtina aron kini mosagol niini ug mahimong usa ka pangtina nga dili molubad. Ang mga kaplag nagpakita nga ang mga Ehiptohanon migamit ug mga mordant diha sa pagtina. Pananglitan, ang pula, dalag, ug asul maoy tulo ka bulok nga ilang gigamit, ug gikaingon nga ang maong mga bulok mahimong molubad kon dili gamitag mga oxide sa arsenic, sa puthaw, ug sa lata ingong mga mordant.
Dayag nga ang mga panit sa hayop ihumol una sa kemikal ug dayon tinaon. Bisan didto sa Sirya sa dili pa dugay, ang mga panit sa laking karnero ihumol sa sumac ug dayon tinaon. Human mauga ang tina, ang mga panit hidhiran ug lana ug dayon pasinawon. Ang mga sapatos ug ubang panit nga mga butang nga gigamit sa mga Bedouin sa ingon gitina ug pula ug kini magpahinumdom gayod sa usa ka tawo labot sa “panit sa laking karnero nga tininag pula” nga gigamit alang sa tabernakulo.—Ex 25:5.
Ang makaiikag maylabot sa tininang mga materyales mao ang inskripsiyon diha sa usa ka tinukod sa Asiryanhon nga si Haring Tiglat-pileser III. Human iasoy ang bahin sa iyang mga pagpakiggubat batok sa Palestina ug Sirya, siya miingon nga siya nakadawat ug tributo gikan sa usa ka Hiram sa Tiro ug sa ubang mga magmamando. Ang gitalang mga butang naglakip sa “mga besti nga lino nga lainlaig bulok ang mga borlas, delana nga tininag asul, delana nga tininag purpura, . . . usab sa giunat nga mga panit sa nating karnero nga tininag purpura, (ug) sa gibuklad nga mga pako sa mga langgam nga ihalas nga tininag asul.”—Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, pp. 282, 283.
Mga Tinubdan sa mga Tina. Ang mga tina makuha gikan sa lainlaing mga tinubdan. Sa Palestina, ang dalag nga mga tina makuha gikan sa mga dahon sa almendras ug sa pinolbos nga panit sa kahoyng granada, bisan tuod ang mga Fenicianhon migamit usab sa mga dulaw ug kasabha (safflower). Ang mga Hebreohanon makakuhag itom nga tina gikan sa panit sa kahoyng granada ug pula nga tina gikan sa mga gamot sa tanom nga madder (Rubia tinctorum). Ang mga tanom nga tagom (Indigofera tinctoria) nga lagmit gidala ngadto sa Palestina gikan sa Ehipto o Sirya mahimong gamiton ingong asul nga tina. Ang bahin sa usa ka pamaagi sa pagtinag purpura nga delana mao ang paghumol sa delana diha sa duga sa ubas sa tibuok gabii ug wisikan kini ug pinolbos nga gamot sa tanom nga madder.
Ang mga tina nga sanag-pula gikan sa coccus ug ang lutong-pula naggikan sa labing karaang igtitina nga nahibaloan, usa ka parasitong homopterous nga insekto sa pamilyang Coccidae (ang Coccus ilicis). Tungod kay ang buhing baye niini nga insekto, nga samag gidak-on sa liso sa cherry, kaamgid sa usa ka berry, gipadapat sa mga Grego ngadto niini ang ilang pulong nga kokʹkos, nga nagkahulogang “berry.” Ang Arabiko nga ngalan alang niini nga insekto maoy qirmiz o kermez. Kini nga insekto makaplagan sa tibuok Tungang Sidlakan. Ang mga itlog lamang niini ang adunay moradong igtitina, nga tugob sa asidong kermesic. Sa hinapos sa Abril, ang walay pako nga mga bayeng insekto, nga puno sa mga itlog, motapot pinaagi sa mga sungo niini sa mga sangasanga, ug usahay sa mga dahon, sa kermes oak (Quercus coccifera). Ang mga ulod sa insekto tigomon ug ibulad, ug ang bililhong tina mabatonan pinaagi sa pagpabukal niini sa tubig. Kini mao ang pulang tina nga kasagarang gigamit sa pagtina sa mga kasangkapan sa tabernakulo ug sa mga besti nga gisul-ob sa hataas nga saserdote sa Israel.
Ang purpura nga tina makuha gikan sa mga kinhason o sa mga mollusk sama sa Murex trunculus Est 8:15; Luc 16:19) Ang laing kinhason (ang cerulean mussel) gituohan nga mao ang tinubdan sa asul nga tina.
ug Murex brandaris. Sa liog niini nga mga linalang adunay gamayng glandula nga naundan sa usa lamang ka tulo sa pluwido nga gitawag ug flower. Sa sinugdan kini kaamgid ug ingon kahumok sa krema, apan kon kini mahanginan ug mahayagan inanay kining mausab ngadto sa luto nga bayolet o morado. Kini nga mga kinhason makaplagan diha sa mga baybayon sa Dagat Mediteranyo, ug ang mga bulok nga mabatonan gikan niini nagkalainlain depende sa ilang lokasyon. Ang mga dagko niini tagsatagsaon pagpikas, ug ang bililhong pluwido maampingong kuhaon gikan niini, samtang ang mga gagmay niini lubkon diha sa mga lusong. Sanglit gamay ra ang makuhang pluwido gikan sa matag kinhason, ang pagkolektag igoigong gidaghanon maoy gastoso kaayo. Busa, mahal kini nga tina, ug ang mga besti nga tininag purpura nahimong ilhanan sa datong mga tawo o niadtong hataas ug katungdanan. (Ang karaang Tiro nabantog tungod sa purpura o lutong-pula nga tina nga nailhan ingong Tyrian o Imperial nga purpura. Bisan tuod gikaingon nga ang mga taga-Tiro migamit ug pamaagi sa dobleng pagtina, ang eksaktong pamaagi aron mabatonan kini nga bulok wala mahibaloi. Ang pangkolor dayag nga mabatonan gikan sa mga mollusk nga Murex ug Purpura, ug ang mga tapok sa mga kabhang sa Murex trunculus nakaplagan ubay sa baybayon sa Tiro ug sa kasikbit sa Sidon. Ang Fenicianhong siyudad sa Tiro gihulagway ni Jehova ingong adunay balhibo sa karnero nga tininag morado ug ubang mabulokong mga materyales, ingon man usab namaligya sa maong mga butang.—Eze 27:2, 7, 24; tan-awa ang BULOK.