Pagmapa sa Kalangitan—Kaniadto ug Karon

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NETHERLANDS

ANG pagsud-ong sa mga bituon nga nagkatag latas sa itom, hunolhunol nga kalangitan sagad nga nakapahibulong sa tawo, ug sa tibuok kasaysayan nagtukmod kini kaniya sa pagpahayag sa iyang pagdayeg alang sa Maglalalang sa maong katahom. Dugay na kanhi, usa ka magbabalak mipatugbaw: “Ang kalangitan nagapahayag sa himaya sa Diyos; ug ang wanang nagasaysay sa buhat sa iyang mga kamot.” (Salmo 19:1) Apan, ang karaang mga tigpaniid sa langit sa kagabhion nakakita ug labaw pa sa katahom.

Pagpangitag mga Pigura Diha sa Kalangitan

Ang mga astronomo sa nangaging kapanahonan nakamatikod nga ang tibuok nga grupo sa mga bituon daw nagalihok diha sa hapsay nga paagi. Bisan kon ang mga bituon motadlas sa kalangitan gikan sa sidlakan ngadto sa kasadpan, wala nila usba ang ilang gilay-on sa usag usa. * Sa laing pagkasulti, matag gabii makita ang mao gihapong espesipikong mga hugpong sa mga bituon. Sanglit buot sa tawo nga han-ayon ang dili maihap nga mga bituon, iyang gigrupo-grupo ang mga bituon. Nga may gamayng paghanduraw, kining mga grupoha kaamgid sa mga hayop, mga tawo, o walay kinabuhing mga butang. Niining paagiha ang batasan sa pag-isip sa tinong mga han-ay sa mga bituon ingong mga konstelasyon nahitabo.

Ang pipila sa mga konstelasyon nga atong nailhan karon unang gihubit sa karaang Babilonya. Apil niini mao ang 12 ka konstelasyon nga naghawas sa mga timaan sa zodiac. Kini nagdula​—ug padayong nagdula​—ug hinungdanong papel sa astrolohiya, ang pagtagna sa gituohang impluwensiya sa mga bituon diha sa mga kalihokan sa tawo. Apan, ang pagpangitag mga tilimad-on diha sa mga bituon gisaway sa Bibliya. (Deuteronomio 18:​10-12) Bisan pa niana, ang mga magsisimba ni Jehova nga Diyos nahibalo nga naglungtad ang mga konstelasyon. Ang basahong Job sa Bibliya, pananglitan, naghisgot kang Jehova ingong ang usa nga “nagbuhat sa konstelasyon nga Ash, sa konstelasyon nga Kesil, ug sa konstelasyon nga Kima.”​—Job 9:9.

 Ang mga ngalan sa kadaghanang konstelasyon nga atong nailhan karon maoy gikan sa Gregong mitolohiya. Ang mga ngalang sama sa Cepheus, Cassiopeia, Andromeda, ug Hercules makaplagan gihapon diha sa modernong-adlawng mga tsart sa bituon.

Mga Tsart sa Bituon Kanhi

Sa mga 150 K.P., ang Gregong astronomong si Ptolemy naghimog usa ka sumaryo sa astronomikanhong kahibalo sa iyang panahon. Kini nga sumaryo, nga nag-ulohang Almagest, naundan ug usa ka listahan sa 48 ka konstelasyon. Ang mga tsart ug mga atlas sa kalangitan nga gihimo sa mga siglo human kang Ptolemy kasagarang nagpasiugda sa samang 48 ka konstelasyon. Sa pagkatinuod, hangtod sa mga ika-16ng siglo, ang gidaghanon sa mga konstelasyon wala mausab. * Sa ulahi, 40 ka laing konstelasyon ang gidugang. Sa 1922 opisyal nga gisagop sa International Astronomical Union ang listahan niining 88 ka konstelasyon.

Gawas pa sa mga konstelasyon, ang publikasyon ni Ptolemy naglakip sa listahan sa kapin sa usa ka libong bituon, nga may impormasyon bahin sa kahayag niini ug sa posisyon niini sa kalangitan. Wala lamang ihatag ni Ptolemy ang posisyon sa usa ka bituon sa longitude ug latitude sa kalangitan kondili gidugang pa niya ang daghang detalye. Pananglitan, usa ka bituon sa Ursa Major, o Dakong Oso, nga konstelasyon gihubit ingong “ang bituon sa sinugdanan sa ikog,” ug ang nahimutangan sa kometa gihatag ingong “sa wala sa tuong tuhod sa Andromeda.” Busa, “ang matag batid nga astronomo,” nag-ingon ang usa ka teksbok, “kinahanglang mahibalo sa iyang anatomiya sa langit!”

Apan, nganong kadaghanang karaang mga konstelasyon nahimutang sa amihanang kalangitan? Tungod kana kay ang batasan sa pag-isip sa pipila ka grupo sa mga bituon ingong mga konstelasyon naggikan sa dapit sa Mediteranyo, diin ang amihanang kalangitan maoy tin-aw, nagsaysay ang kartograpo sa kalangitan. Sa ulahi lamang, sa dihang ang tawo misugod sa pagsuhid sa habagatang kalangitan, nga nailhan ang bag-ong mga konstelasyon. Ang pipila niining di pa dugayng nadiskobrehan nga mga konstelasyon adunay mga ngalan sama sa Kemikal nga Hurno, Pendulo nga Relo, Mikroskopyo, ug Teleskopyo.

“Ang Punog-Bituon nga Kalangitan sa Kristohanon”

Sa 1627, ang Alemang eskolar nga si Julius Schiller nagpatik ug usa ka atlas sa mga bituon nga may ulohang Coelum Stellatum Christianum (Ang Punog-Bituon nga Kalangitan sa Kristohanon). Gibati niya nga panahon na nga wagtangon ang paganong mga pagtuo sa kalangitan. Busa, iyang gisugdan sa pagtangtang ang paganong mga pigura gikan sa kalangitan ug gipulihan kinig mga pigura gikan sa Bibliya. Ang librong The Mapping of the Heavens nagsaysay nga iyang gigahin ang “amihanang kalangitan ngadto sa Bag-ong Testamento ug ang habagatang kalangitan ngadto sa Daang Testamento.” “Ang habagatang hemispera ni Schiller gihimo nga usa ka serye sa mga ulohan sa Daang Testamento​—si Job mipuli sa dapit sa Indian ug sa Paboreal, ang Centaur giusab ngadto sa Abraham ug Isaac.” Sa Amihanang Hemispera, “si Cassiopeia nahimong Maria Magdalena, si Perseus nahimong San Pablo, samtang ang napulog-duha ka timaan sa Zodiac dali rang gipulihan sa napulog-duha ka apostol.”

 Usa lamang ka gamayng konstelasyon ang nagpabilin niining pagwagtang. Kana mao ang Columba (Salampati), nga gituohang naghawas sa salampati nga gipadala ni Noe sa pagpangitag mamala nga yuta.

Nausab nga mga Mapa

Ngadtongadto, ang dagway sa mga tsart sa bituon nausab. Sa ika-17ng siglo, human nga maimbento ang teleskopyo, mitumaw ang panginahanglan alang sa mga tsart nga nagtaganag dugang tukmang mga posisyon sa mga bituon. Dugang pa, ang detalyadong mga dekorasyon nga nagkatag sa mas unang mga tsart nahimong dili na kaayo prominente ug ngadtongadto nahanaw. Karon, kadaghanang atlas sa mga bituon naundan lamang ug mga bituon, mga hugpong sa mga bituon, mga nebula, mga galaksiya, ug ubang mga butang nga makapainteres sa mga tigpaniid sa kalangitan sa kagabhion.

Sa tungatunga sa ika-19ng siglo, ang mga katalogo nga mas malangkobon gisugdan sa pagbuhat. Usa sa mga mag-uuna niini nga natad mao ang Alemang astronomo nga si Friedrich Wilhelm Argelander. Duyog sa daghang luyoluyo, iyang gisugdan ang dako kaayong proyekto sa pagbuhat ug katalogo sa mga bituon sa amihanang kalangitan. Ginamit ang teleskopyo, ilang nakaplagan ang duolag 325,000 ka bituon ug nasukod ang posisyon ug ang kahayagon sa matag usa niana. Sanglit ang obserbatoryo diin sila nagtrabaho nahimutang sa Alemang siyudad sa Bonn, ang katalogo nailhan ingong Bonner Durchmusterung (Kinatibuk-ang Surbi sa Bonn). Gipatik kadto sa 1863. Human sa kamatayon ni Argelander, ang iyang trabaho gipadayon sa usa sa iyang mga luyoluyo. Iyang gimapa ang mga bituon sa habagatang kalangitan ug gipatik ang iyang trabaho ingong Südliche Bonner Durchmusterung (Kinatibuk-ang Surbi sa Habagatan sa Bonn). Ang kataposang surbi gipatik sa 1930. Giluwatan kadto sa Cordoba, Argentina. Gipabilhan gihapon kini nga mga katalogo hangtod karon.

Karon ug sa Umaabot

Ang trabaho ni Argelander ug sa iyang mga manununod gisundan sa mas maayo pa ganing mga katalogo. Ugaling, sa katuigang bag-o pa, human sa pagtungha sa mga teleskopyo sa kawanangan, ang wala pa igdungog nga mga kalamposan sa paghimog mapa nahimong posible. Pinaagi sa paggamit sa Hubble Space nga Teleskopyo, ang mga astronomo nakahipos na karon ug usa ka katalogo nga nasudlag gibanabanang 15 ka milyong bituon!

Ang di pa dugayng kalamboan sa pagmapa sa kalangitan mao ang pagpatik sa European Space Agency ug duha ka bag-ong mga katalogo. Kini gipasukad sa mga obserbasyon nga gihimo ginamit ang teleskopyo sa wanang sa Hipparcos nga satelayt. Ang katukma niini nga katalogo hinunoa wala pa hitupngi. Pinasukad niining mga katalogoha, ang bag-ong pinatik nga mga atlas sa bituon namugna. Ang usa maoy malangkobong atlas diha sa tulo ka tomo nga gitawag ug Millennium Star Atlas.

Kanang ngalana tingali magpahinumdom sa mga magbabasa sa Bibliya bahin sa Milenyo, o Usa ka Libo ka Tuig nga Pagmando ni Kristo sa pakigdait, nga gihisgotan sa Bibliya. (Pinadayag 20:4) Nianang panahona ang tawo sa walay duhaduha makakat-on ug daghan pa bahin sa kahibulongang uniberso, nga bisan ang karong kinadak-ang atlas sa bituon makamapa lamang ug gamayng bahin niini.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 25]

Apian’s Star Chart, 1540

[Credit Line]

By permission of the British Library (Maps C.6.d.5.: Apian’s Star Chart)

[Hulagway sa panid 26]

Habagatang Hemispera sumala sa pagkamapa niini sa ika-19ng siglo

[Credit Line]

© 1998 Visual Language

[Hulagway sa panid 27]

Konstelasyon nga Orion sumala sa makita diha sa usa ka modernong tsart sa bituon

[Picture Credit Line sa panid 27]

Mga talan-awon sa likod sa mga panid 25-7: Courtesy of ROE/Anglo-Australian Observatory, photograph by David Malin