Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Gipasakitan Ko sa Akong Higala?

“Diha koy daghang higala . . . Dayon nakig-amiga sila sa laing babaye ug kon moduol ko nila, mohunong silag estorya. . . . Wala na ko nila paapila sa tanan nilang kalihokan. Nasakitan gyod ko.”​—Karen. *

MAHIMO kining mahitabo sa suod nga managhigala. Usa ka adlaw ang duha dili magbulag; pagkasunod adlaw wala na sila magtingganay. “Ang usa ka higala gidahom nga usa ka tawong imong mapiyalan ug masaligan, usa ka tawo nga kadangpan bisag unsa pay mahitabo,” matod sa 17-anyos nga si Nora. Ugaling, usahay ang imong suod nga higala mosugod sa paggawi nga morag imong labing daotang kaaway.

Panaghigalaay Ginaatake

Unsay magpahinabo sa usa ka matam-is nga panaghigalaay nga madaot? Alang kang Sandra, misugod ang problema sa dihang gihulaman sa iyang higalang si Megan ang usa sa iyang paboritong mga blusa. “Sa dihang iyang giuli kini,” matod ni Sandra, “hugaw kini ug may diyutayng gisi sa bukton. Wala gani niya kini gisulti, nga maora bag dili ko makamatikod.” Unsay gibati ni Sandra sa kakulang ug konsiderasyon ni Megan? “Nakapalagot kini kanako,” matod niya. “Maora bag wala siyay konsiderasyon sa akong mga butang . . . o sa akong mga pagbati.”

Makapasakit usab kon ang usa ka suod nga higala mohimo o mosultig usa ka butang nga makapaulaw kanimo. Nahitabo kini kang Cindy sa dihang iyang gisultihan ang usa ka grupo sa iyang mga kauban sa eskuylahan nga wala pa niya mabasa ang usa ka libro alang sa iyang book report. Sa kalit lang, ang iyang higalang si Kate mibadlong kaniya. “Iya kong gipakaulawan sa atubangan sa grupo sa among mga higala,” nahinumdom si Cindy. “Napungot kaayo ko niya. Nausab gayod ang mga kahimtang human niana.”

Usahay motungha ang di-pagsinabtanay sa dihang ang usa ka higala mosugod sa paggugol ug panahon uban sa bag-ong mga kauban. “Diha koy suod nga higalang nahimong membro niining gamayng grupo,” miingon ang 13-anyos nga si Bonnie. “Dili na kaayo siya motagad nako.” O tingali makamatikod kag dili-maayong mga motibo sa pagpakig-ubanay sa usa ka higala. “Si Bobby ug ako suod nga managhigala,” matod ni Joe, 13 anyos. “Abi nakog ganahan siya nako tungod sa akong pagkaako, apan akong nasayran nga giganahan lang siya nako tungod kay ang akong papa nagtrabaho may kalabotan sa pagpaanunsiyo ug kanunayng makakuhag mga tiket sa mga dula ug mga konsiyerto.” Unsa nay pagbati karon ni Joe? “Dili na gyod ko mosalig pag-usab kang Bobby!” miingon siya.

 Sa pipila ka kaso ang usa ka higala tingali motug-an ngadto sa uban ug impormasyon nga buot nimong huptan nga sekreto. Si Allison, pananglitan, misulti ngadto sa iyang higalang si Sara bahin sa personal nga problema sa iyang kauban sa trabaho. Pagkasunod adlaw gisulti ni Sara ang maong butang sa atubangan mismo sa maong kauban sa trabaho. “Wala gyod ko maghunahuna nga ingon niana siya ka tabian!” matod ni Allison. “Naglagot ko.” Si Rachel, 16 anyos, may kaamgid nga kasinatian sa dihang gitabi sa usa ka suod nga higala ang usa ka butang nga gihisgotan nilang duha sa pribado. “Gibati ko nga naulawan ug giluiban usab,” miingon si Rachel. “Nakaingon ko sa akong kaugalingon, ‘Unsaon pa nako pagsalig kaniya pag-usab?’”

Ang panaghigalaay makataganag tinubdan sa emosyonal nga pagpaluyo, ilabina kon dunay pagbati sa kahingawa, pagsalig, ug pagtahod sa usag usa. Apan, bisan ang suod nga mga panaghigalaay moagi ug kalisod. Ang Bibliya prangkang nag-ingon: “Adunay mga kauban nga mahiligon sa pagdaot sa usag usa.” (Proverbio 18:24) Bisag unsa pa ang hinungdan, makapahugno kon ikaw nagtuong giluiban ka sa usa ka higala. Ngano mang mahitabo kini?

Kon Nganong Madaot ang mga Panaghigalaay

Walay tawhanong relasyon​—tali ba kaha sa mga batan-on o mga hamtong​—ang walay problema. Kon buot sabton, sama lang kini sa gisulat sa Kristohanong tinun-an nga si Santiago: “Kitang tanan mangapandol man sa makadaghan. Kon may dili mapandol diha sa pulong, kini siya usa ka tawong hingpit, nga makahimo usab sa pagrenda sa iyang tibuok lawas.” (Santiago 3:​2; 1 Juan 1:8) Sanglit ang tanan masayop, madahom lang nga sa madugay o sa madali ang usa ka higala mohimo o mosultig usa ka butang nga makapasakit kanimo. Bisan ikaw tingali makahinumdom ug panahon nga napasakitan mo usab ang maong tawo. (Ecclesiastes 7:22) “Kitang tanan dili hingpit, ug makapalagot kita sa usag usa matag karon ug unya,” matod sa 20-anyos nga si Lisa.

Gawas sa tawhanong pagkadili-hingpit, adunay ubang mga hinungdan nga mahimong nalangkit. Hinumdomi, samtang ikaw nagtubo ug nagkahamtong, ang imong mga interes​—maingon man ang iyaha sa imong mga higala​—lagmit mousab. Busa, ang duha ka tawo nga kanhi daghag samang interes tingali makakaplag nga sila anam-anam nga nagkalinay-anay. Usa ka tin-edyer mimulo bahin sa iyang suod nga higala: “Dili na kaayo mi mag-estorya sa telepono ug sa dihang mag-estorya kami, halos dili na kami magkauyon sa bisan unsa.”

Tinuod, laing butang ang magkalinay-anay. Apan ngano mang pasakitan sa ubang mga tawo ang ilang mga higala? Sagad nga nalangkit ang kasina. Pananglitan, tingali ang usa ka higala mosugod sa pagkayugot kanimo tungod sa imong mga abilidad o mga nahimo. (Itandi ang Genesis 37:​4; 1 Samuel 18:​7-9.) Sama sa giingon sa Bibliya, “ang kasina maoy pagkadunot sa kabukogan.” (Proverbio 14:30) Kini mopatunghag kasina ug panag-away. Bisag unsa pa ang hinungdan, unsay imong mahimo kon gipasakitan ka sa usa ka higala?

Pagpakig-uli

“Una,” matod ni Rachel, “akong panid-an ang tawo ug magtinguha sa pagtimbangtimbang kon ang iyang gibuhat tinuyo.” Kon ikaw biktima sa usa ka pulong o buhat nga imong gibating makainsulto, ayawg sanong pinasikad lamang sa emosyon nianang panahona. Hinunoa, magmapailobon ug hunahunaag maayo ang maong butang. (Proverbio 14:29) Ang imong madalidaliong pagsanong sa gituohang usa ka insulto makapaarang-arang ba gayod sa kahimtang? Human matimbangtimbang ang mga butang, tingali mopili ka sa pagsunod sa tambag sa Salmo 4:​4: “Pagkasuko, apan ayaw pagpakasala. Sultihi ang imong kasingkasing, diha sa imong higdaanan, ug maghilom.” Dayon mopili ka tingali nga tugotan ‘ang gugma sa pagtabon sa daghang sala.’​—1 Pedro 4:8.

Apan, komosta kon imong gibati nga dili nimo basta lang mabalewala ang makapasakit nga paggawi? Sa ingon nianang kahimtanga, tingali mas maayo kon imong duolon ang tawo. “Pakigkita kaniya, nga kamo lang duha, ug hisgoti ang nahitabo,” matod sa 13-anyos nga si Frank. “Kon dili nimo kini himoon, maghambin kag pagdumot.” Ingon niana usab ang gibati ni Susan, nga 16 anyos. “Ang kinamaayohang butang nga himoon,” matod niya, “mao nga sultihan sila nga misalig ka kanila ug gipakyas ka nila.” Si Jacqueline usab mas gustong sulbaron ang mga kahimtang sa personal nga paagi. “Maningkamot ko sa paghisgot bahin sa kahimtang,” siya miingon. “Kasagaran, moprangka ang tawo kanimo ug imong masulbad ang problema halos dihadiha.”

 Siyempre, angay kang mag-amping nga wala ka maglagot sa dihang moduol sa imong higala. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang usa ka tawo nga masuk-anon nagahagit ug pagpakig-away, apan siya nga mahinay sa kasuko nagapalinaw sa panag-away.” (Proverbio 15:18) Busa paghulat hangtod kalmado ka na una pa mosulay sa pagsulbad sa kahimtang. “Mapungot ka sa sinugdan,” si Lisa miangkon, “apan pakalmaha ang imong kaugalingon. Hulat hangtod mapuypoy na ang imong kasuko sa tawo. Dayon duola ang maong tawo ug lingkod ug hisgoti ang mga butang sa malinawong paagi.”

Ang yawing pulong maoy ‘malinawon.’ Hinumdomi, dili nimo tumong nga makmakan ug kasaba ang imong higala. Ang tumong mao ang paghusay sa mga butang sa malinawong paagi ug, kon posible, sa pagpasig-uli sa panaghigalaay. (Salmo 34:14) Busa pagsulti gikan sa kasingkasing. “Mahimong moingon ka, ‘Higala ko nimo, ug higala ko ikaw; apan gusto lang kong mahibalo kon unsay nahitabo,’” sugyot ni Lisa. “Kinahanglang imong mahibaloan ang hinungdan sa aksiyon. Sa dihang mahibaloan na nimo, kasagarang dili na kini malisod nga sulbaron.”

Sayop gayod nga mosulay sa pagbalos, tingali pinaagi sa pagtabi bahin sa maong tawo ug maningkamot nga modapig ang uban kanimo. Ang Kristohanong apostol Pablo misulat ngadto sa mga taga-Roma: “Ayaw balosig daotan ang daotan.” (Roma 12:17) Sa pagkatinuod, bisag unsa pa tingali ka lalom ang kasakit, ang pagbalos makapagrabe lang sa mga kahimtang. “Dili takos ang pagpanimalos,” matod ni Nora, “tungod kay dili na gayod kamo mahimong managhigala pag-usab.” Sa kasukwahi, siya midugang nga ang paghimo sa imong maarangan sa pagpasig-uli sa relasyon “makapabati nimo nga maayo ka nga tawo.”

Apan komosta kon ang imong higala dili masanongon sa imong mga paningkamot sa pagpakig-uli? Sa ingon nianang kahimtang, hinumdomi nga dunay lainlaing matang sa mga panaghigalaay. “Dili tanang higala mahimong suod,” matod sa magtatambag bahin sa pamilya nga si Judith McCleese. “Hibaloa nga mahimo kang makabaton ug lainlaing matang sa mga relasyon.” Bisan pa niana, mahupay ka sa kamatuoran nga imong nahimo ang imong bahin sa pagpasig-uli sa pakigdait. Si apostol Pablo misulat: “Kon posible, kutob sa nagaagad kaninyo, magmadaiton sa tanang tawo.”​—Roma 12:18.

Motungha ang mga krisis bisan sa kinamaayohang mga panaghigalaay. Kon imong masagubang ang krisis nga dili madaot ang imong panglantaw sa uban o ang imong pagpabili sa kaugalingon, ikaw nagpaingon na sa pagkahimong hamtong nga adulto. Bisan pag ang pipila tingali “mahiligon sa pagdaot sa usag usa,” ang Bibliya nagpasalig usab kanato nga “adunay higala nga mounong labaw pa kay sa usa ka igsoon.”​—Proverbio 18:24.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 15]

Mahimo nimong ikapasig-uli ang panaghigalaay pinaagi sa paghisgot bahin sa nahitabo