Paghikog—Dili Dayag nga Epidemya

SI John ug Mary * hapit nang mag 60 anyos ug nagpuyo sa banika sa Tinipong Bansa diha sa gamayng balay. Hapit nang mamatay si John gumikan sa sakit sa baga ug kasingkasing. Dili gayod mahanduraw ni Mary ang pagkinabuhi nga wala si John, ug dili niya maagwanta ang kasakit sa pagtan-aw kaniyang nagakahugo, nga naglisod pagginhawa. May mga sakit usab si Mary ug daghang tuig nga nag-antos sa depresyon. Nabalaka si John ning ulahi kay si Mary kanunayng naghisgot bahin sa paghikog. Misamot ang kalibog sa iyang hunahuna gumikan sa depresyon ug sa tanang tambal nga iyang gitomar. Siya miingon nga dili niya madawat ang paghunahunang mag-inusara.

Daghag tambal sulod sa balay​—mga pildoras para sa kasingkasing, mga pangkontra-depresyon, mga pangpakalma. Sa usa ka sayong kabuntagon, miadto sa kosina si Mary ug basta na lang misugod pagtomar sa mga pildoras. Wala siya mohunong hangtod nga nakaplagan siya ni John ug giilog ang mga pildoras gikan kaniya. Iyang gitawag ang grupo sa tigtabang samtang si Mary nawad-ag panimuot. Nag-ampo siya nga dili pa maulahi ang tanan.

Kon Unsay Gibutyag sa mga Estadistika

Daghan na ang gisulat sa di pa dugayng katuigan bahin sa nagkadaghang paghikog sa mga batan-on​—ug tukma lamang, kay duna pa bay mas dakong trahedya kay sa wala-sa-panahong kamatayon sa usa ka batan-on, nga mahimsog ug may mahayag nga palaaboton? Apan, wala hisgoti sa mga ulohang-balita ang kamatuoran nga mas daghang edarang tawo ang naghikog sa kadaghanang nasod. Tinuod kini bisan pag ang kinatibuk-ang gidaghanon sa naghikog sa usa ka nasod taas man o ubos, sumala sa gipakita sa kahon. Ang daklit  nga pagtan-aw sa maong estadistika nagbutyag usab nga kining dili dayag nga epidemya nahitabo sa tibuok kalibotan.

Sa 1996 ang Centers for Disease Control sa T.B. nagtaho nga ang gidaghanon sa naghikog taliwala sa mga Amerikanong nagpangedarog 65 ug mas tigulang pa miuswag ug 36 porsiyento sukad sa 1980. Bahin niining pag-uswag maoy gumikan sa mas daghang tigulang nga mga Amerikano​—apan dili lamang kana. Sa 1996 ang aktuwal nga gidaghanon sa naghikog taliwala niadtong kapig 65 misaka usab, sa 9 porsiyento, sa unang higayon sulod sa 40 ka tuig. Kon bahin sa nalangkit-sa-pagkaangol nga mga kamatayon, ang mga pagkahulog ug mga pagkabangga sa sakyanan lamang ang nakapatay ug dugang tigulang nga mga Amerikano. Ang tinuod, bisan kining makapabalakang gidaghanon mahimong ubos ra kaayo. “Ang paghikog gidudahang gitaho nga mas ubos kay sa tinuod nga gidaghanon niini diha sa mga estadistikang gibase sa mga sertipikasyon bahin sa hinungdan sa kamatayon,” matod pa sa A Handbook for the Study of Suicide. Ang basahon nagdugang nga gibanabana sa pipila nga ang aktuwal nga gidaghanon maoy duha ka pilo kay sa gitahong mga estadistika.

Ang resulta? Ang Tinipong Bansa, sama sa daghang ubang nasod, nakaagom sa dili dayag nga globonhong epidemya sa paghikog sa mga tigulang. Si Dr. Herbert Hendin, eksperto niining ulohana, nag-ingon: “Bisan pa sa kamatuorang mas daghang edarang tawo ang naghikog sa Tinipong Bansa, ang paghikog sa mga tigulang wala kaayo tagda sa publiko.” Nganong ingon niana? Siya nag-ingon nga ang bahin sa suliran maoy gumikan kay sanglit ang gidaghanon sa naghikog nga mga tigulang kanunay mang taas, “wala kini makamugna sa dihadihang kahadlok duyog sa kusog nga pagsaka sa paghikog sa mga batan-on.”

Episyente Kaayo

Kining mga estadistikaha, bisag makapabalaka, maoy mga numero lang. Dili kini makabatbat sa kamingaw sa kinabuhi nga wala ang hinigugmang kapikas, ang kahigawad sa nawalang kagawasan, ang kasubo tungod sa laygay nga sakit, ang kahaw-ang tungod sa dugayng depresyon, ang kawalay-paglaom tungod sa makamatay nga sakit. Ang sakit nga kamatuoran mao nga samtang ang mga batan-on tingali mosulay paghikog ingong mahinaykong reaksiyon sa temporaryong mga suliran, ang mga tigulang sagad nag-atubang ug mga sulirang daw permanente ug di-masulbad. Ingong resulta, maghunahuna sila sa paghikog nga mas determinado kay sa mga batan-on ug himoon kana nga episyente kaayo.

“Dili lamang nga ang paghikog dayag nga mas kaylap taliwala sa mga tigulang, kondili ang paghikog mismo nagbanaag ug hinungdanong mga kalainan tali sa tigulang ug batan-on,” matod ni Dr. Hendin, sa iyang librong Suicide in America. “Sa partikular, ang proporsiyon sa pagsulay paghikog ngadto sa aktuwal nga mga paghikog daling mausab taliwala sa mga tigulang. Taliwala sa populasyon sa kinatibuk-an, ang proporsiyon sa gisulayan nga mga paghikog ngadto sa aktuwal nga mga paghikog gibanabana nga 10 sa 1; taliwala sa mga batan-on (15-24), kini gibanabana nga 100 sa 1; ug taliwala iadtong kapin sa 55, kini gibanabana nga 1 sa 1.”

Pagkamakapahinuklog nga estadistika! Pagkamakapaguol nga matigulang, mawad-ag kusog, ug mag-antos sa kasakit ug balatian! Dili ikatingalang daghan kaayo ang maghikog. Apan, adunay puwersadong rason sa pagpabili sa kinabuhi​—bisan ilalom sa lisod kaayong mga kahimtang. Matikdi ang nahitabo kang Mary, nga gihisgotan sa introduksiyon.

[Footnote]

[Chart sa panid 3]

Gidaghanon sa Paghikog Matag 100,000 ka Tawo, Binase sa Edad ug Sekso

Pangedarong 15 ngadto 24 Pangedarong 75 ug Pataas

Mga Lalaki/Mga Babaye Nasod Mga Lalaki/Mga Babaye

8.0 / 2.5 Argentina 55.4 /8.3

4.0 / 0.8 Gresya 17.4/1.6

19.2 / 3.8 Hungaria 168.9 /60.0

10.1 / 4.4 Hapon 51.8/3.0

7.6 / 2.0 Mexico 18.8/1.0

53.7 / 9.8 Rusya 93.9 /34.8

23.4 / 3.7 Tinipong Bansa 50.7 /5.6