Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Bata ug TV

Ang American Academy of Pediatrics nagsugyot nga dili patan-awon ug telebisyon ang mga batang ubos sa dos anyos, nagtaho ang The Toronto Star. Ang panukiduki bahin sa sayong pagtubo sa utok nagpakita nga ang mga masuso ug mga bata kinahanglan nga may direktang kontak sa mga ginikanan ug ubang mga tig-atiman. Ang pagtan-aw ug TV mahimong “makasanta sa pagpakiglabot nga maoy motabang sa pag-ugmad sa ilang mga katakos diha sa katilingban, sa emosyon ug sa pag-ila.” Apan, dili tanang eksperto ang mouyon. Ang Canadian Pediatric Society, pananglitan, nag-ingon nga ang pagtan-aw ug dekalidad nga programa nga may pagdumala sa ginikanan nga ang kinadugayan maoy 30 minutos sa usa ka adlaw naghatag sa bata ug “higayon nga matudloan sa ginikanan.” Apan, kining duha ka organisasyon mouyon nga ang mga bata kinahanglang dili magbaton ug mga telebisyon o mga kompiyuter diha sa ilang mga lawak-katulganan ug nga ang TV kinahanglang dili gamiton ingong tiglingaw sa bata samtang wala ang ginikanan. Sanglit ang pagtan-aw ug TV makaapektar sa panglawas sa mga bata, gisugyot nga “ang mga bata dasigon sa pagdula sa gawas, pagbasag mga libro o pagdulag mga puzzle o mga dula.”

Kahigawad Diha sa Trabahoan

Nganong ang ubang tawo masuko o mahimo pa ganing mapintas sa trabahoan? Sumala sa usa ka sikologo sa Toronto nga si Sam Klarreich, ang hinungdan dili lamang tingali tungod sa kapit-os kondili sa pagkadaling mahigawad. Siya nagtuo nga kining kahimtanga motungha diha sa pipila ka empleyado kinsa mobati nga sila “gihangyo sa pagtrabaho ug maayo ug dayon makakaplag nga ang madawat nga benepisyo dili katumbas sa kon unsay ilang gihatag,” nagtaho ang mantalaang Globe and Mail. Nagpasidaan si Klarreich nga ang dugay nga kasuko maoy “usa ka makadaot kaayong emosyon” nga mahimong mosangpot sa mga estrok o mga atake sa kasingkasing. Iyang gidasig ang mga empleyado nga tun-ang dawaton ang mga kahigawad ug nga molingkod uban sa ilang mga amo ug kalmadong hisgotan kon unsa ka daghang trabaho ang mahimo nila sa tinud-anay. Sa laing bahin, gitambagan ni Klarreich ang mga amo nga magmaalisto sa mga empleyado nga morag gikapoy kaayo sa pisikal o emosyonal ug sa paghatag kanilag dugang tabang, menosan ang ilang trabaho, o mosugyot nga mopahulay silag usa ka adlaw.

Pag-awit Makapalipay sa Kasingkasing

Nakaplagan sa mga siyentipiko nga ang pag-awit makapagula ug mga kemikal diha sa utok nga makaparelaks ug makapalipay kanimo, nagtaho ang Alemang mantalaan nga Stuttgarter Nachrichten. Ang mga tigdukiduki nag-ingon nga ang pag-awit makapalihok sa “mga molekula sa emosyon” diha sa utok. Busa, “ang pag-awit dili lamang gikaingong mopahayag ug emosyon kondili mopatungha usab niini,” nag-ingon ang taho. Ang mga magtutudlo sa musika nakamatikod nga gibati sa daghang tawo karon nga “kinaraan” ang pag-awit o nga yabag sila, ug busa ilang gitugyan ang pag-awit ug ang musika ngadto sa palaumagian sa kalingawan. Apan, gipakita niini nga panukiduki nga ang mga tawo makabatog kaayohan kon sila mismo moawit.

Pagpangawat sa Pananom

Sa daghang estado sa Alemanya, ang mga mag-uuma nagreklamo bahin sa nag-uswag nga pagpangawat sa mga pananom, nagtaho ang Siegener Zeitung. Ang mga kawatan binalde kon manguhag mga pepino ug kargahan ang gagmayng mga van ug patongpatong sa mga asparagos. Sa usa ka kaso nangawat silag 7,000 ka tanom nga strawberry. Bisan tuod ang pipila mangawat ug pagkaon tungod sa ilang nagkalisod nga kahimtang sa pinansiyal, daw gilantaw kini sa uban ingong usa ka kalingawan. Ang mga mag-uuma misumbong nga nakakitag “tanang klase sa sakyanan” duol sa gikawatang mga uma. Ang mga uma sagad nga nahimutang layo sa mga balay sa mga tag-iya niini, ug niining mga umaha ang mga kawatan misamot nga dili mahadlok. Usa ka konsultant misugyot nga tabonan sa mga mag-uuma ug kinalibang nga abono ang ilang mga pananom aron dili duolon sa mga kawatan.

Mga Tawong Aktibo sa Katilingban Mahimong Mas Taas ug Kinabuhi

Sumala sa usa ka bag-ong pagtuon sa Harvard University, ang tigulang nga mga tawo nga makigbahin sa mga kalihokan sa katilingban, sama sa pag-adto sa simbahan, mga restawran, mga bangga sa esports, ug mga sine, magkinabuhi sa aberids nga duha ug tunga ka tuig nga mas taas kay sa mga tawong dili kaayo aktibo diha sa katilingban. Dugay nang gituohan nga ang pisikal nga bahin sa maong mga kalihokan mao ang nakatabang sa mga tawo, nag-ingon si Thomas Glass sa Harvard, nga maoy nanguna sa pagtuon. Apan, siya midugang nga kining pagtuona naghatag sa “kinalig-onan tingaling ebidensiya sumala sa sirkumstansiya nga among nabatonan hangtod karon nga ang pagbaton ug makahuloganong katuyoan sa kataposang bahin sa kinabuhi makapataas sa kinabuhi.” Si Glass nag-ingon nga ang paghimo ug dugang, bisag unsa pa nga kalihokan, makapalugway sa kinabuhi sa halos tanang kaso.

 Labing Karaang Nalunod nga mga Barko

Nadiskobrehan sa mga tigtuon sa kadagatan ang duha ka nalunod nga barko sa Fenicia nga nahitabo sa mga 750 W.K.P., nagtaho ang Pranses nga magasing Sciences et avenir. Ang 15- ug 18-metros nga mga sakayan, nga anaa duol sa baybayon sa Israel sa giladmong mga 500 metros, mao ang labing karaang mga barko nga nakaplagan sukad diha sa lawod. Ang mga sakayan migikan sa dunggoanan sa Tiro nga nagdalag kulonong mga sudlanag bino, malagmit paingon sa Ehipto o sa siyudad sa Carthage sa Amihanang Aprika. Sumala sa gikutlo diha sa International Herarld Tribune, ang nakadiskobre sa mga barko, si Robert Ballard, nag-ingon: “Ang lalom kaayong kalaworan, ang kawalay kahayag sa adlaw, ang kusog nga presyur, daw nakapreserbar sa kasaysayan nga labaw kaayo kay sa atong gituohan.” Ang mga tigdukiduki nag-ingon nga kining maong pagkadiskobre “makatabang sa pagbukas ug usa ka bug-os bag-ong panahon sa panukiduki niining karaang kultura sa kadagatan.”

Numero Unong Gipili nga Makaparelaks

Sa di pa dugay nga pagtuon, 1,000 ka tawo sa 30 ka lainlaing nasod ang gipangutana kon unsang kalihokan ang mas gusto nila sa pagpamenos o paghupay sa kapit-os. Sa tibuok kalibotan, gipakita sa 56 porsiyento niadtong giinterbiyo nga ang musika mao ang ilang gipili nga numero uno, nagtaho ang Reuters nga ahensiya sa balita. Sa Amerika del Norte, gipili sa 64 porsiyento ang musika nga numero uno, kon itandi sa 46 porsiyento sa ugmad nga Asia. Sa katibuk-an, ang pagtan-aw ug TV maoy ikaduha, ug ang sunod maoy pagkaligo. “Kon imong hunahunaon ang presyo sa musika ug ang pagkadaling mabatonan niini pinaagig radyo, TV, personal nga CD player, ang Internet ug daghan kaayong uban pang bag-ong mga paagi,” nag-ingon si Tom Miller, direktor sa pagtuon sa Roper Starch Worldwide, “dili ikatingala nga kapin sa katunga sa kalibotan ang maminaw ug musika aron makarelaks.”

Kakabos—Suliran sa Kalibotan

Ang presidente sa World Bank, si James D. Wolfensohn, di pa dugay nga nagpahayag ug kabalaka bahin sa nagpadayon nga kakabos sa kalibotan. Si Wolfensohn nag-ingon nga un-tersiya sa sayis bilyones ka tawo sa kalibotan ang nagkinabuhi gihapon nga kabos kaayo, nagtaho ang La Jornada nga mantalaan sa Mexico City. Siya midugang nga katunga sa gidaghanon sa mga molupyo sa yuta ang nabuhi sa wala pay duha ka dolyar sa usa ka adlaw; ug usa ka bilyon ang nabuhi sa wala pay usa ka dolyar. Bisan pag mapasigarbo niya ang pag-uswag nga nahimo sa World Bank sa pagpakigbugno batok sa kakabos, si Wolfensohn mihatag ug estadistika nga nagpakitang kaylap ang suliran ug wala mabuntog. Siya miingon: “Kinahanglang atong ilhon nga ang kakabos maoy usa ka suliran sa kalibotan.”

Kon Magduhaduha, Ilabay

Ang pipila ka agup-op, sama nianang diha sa asulon nga keso, puwede rang makaon. Apan ang uban mahimong peligroso, ilabina sa mga tawong huyang ug panglawas, nagpasidaan ang UC Berkeley Wellness Letter. Ang mga agup-op sa tinapay ug mga produkto gikan sa lugas maoy lakip sa labing makahilo. Sagad nga ang makitang agup-op dunay morag-gamot nga mga lanot nga manuhotsuhot sa pagkaon. Dugang pa, ang mga hilo nga ipatungha sa agup-op dili mawala pinaagi sa pagluto. Ang Wellness Letter nagsugyot:

◼ Ibutang sa repridyeretor ang mga prutas ug utanon kon posible, ug gamita kini sa dili pa motubo ang agup-op.

◼ Ilabay ang gagmayng mga prutas, sama sa mga berry o paras, nga agup-opon. Hugasi lamang ang prutas kon imo na kining kan-on, kay ang kaumog magpatubo sa agup-op.

◼ Ang gagmayng agup-opon nga bahin sa dagko, gahing mga prutas ug mga utanon, sama sa mansanas, patatas, cauliflower, o sibuyas, puwede rang laplapon. Ang humokong mga prutas nga agup-opon, sama sa mga peach ug mga melon, kinahanglang ilabay.

◼ Ang ubang bahin sa agup-opong kesong gahi mahimong magamit pa pinaagi sa paghiwa sa gawas nga bahin labing menos 2-3 sentimetros gikan sa agup-op. Apan ilabay ang agup-opon nga humok nga keso ug yogurt, lakip ang agup-opong tinapay, karne, mga salin, nuts, peanut butter, mga arnibal, ug gipreserbar nga mga pagkaon.

Mas Hilwas nga Pagsugba

“Ang hilaw nga pagluto sa karne dugay nang gikabalak-an may kalabotan sa kahilwas sa pagkaon, apan sa di pa dugayng katuigan, ang sobrang pagkaluto​—ilabina ang pagpagod ug pagpaig sa karne, manok ug isda diha sa sugbahanan sa hawanan​—gilangkit sa mas malungtarong kapeligrohan sa panglawas,” nag-ingon ang mantalaang National Post sa Canada. Sa dihang ang karne lutoon sa init nga temperatura, motungha ang mga elementong mopahinabog kanser nga gitawag ug heterocyclic amines (HCAs). Ang taho misugyot nga ang paggamit ug yanong panimpla nga naglakip ug “aslom nga sangkap, sama sa duga sa lemon, duga sa orens o suka,” makahimo sa pagsugba nga dili delikado. Sa sublisubli nga mga pagsusi, ang mga tigdukiduki sa American Institute for Cancer Research “nakakaplag nga ang hinumolag panimpla nga mga pagkaon maoy 92% ngadto 99% nga mas diyutay ug HCA kay sa mao gihapong mga pagkaon nga dili hinumolan​—ug wala ray kalainan kon gihumolan ba kinig 40 minutos o duha ka adlaw.”