Mapuslanon Kaayo ug Lisod Sabtong Numero

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA MEXICO

SA TANANG numero nga gigamit sa matematika, siyensiya, inhenyeriya, ug adlaw-adlawng kinabuhi, diyutay ra ang nakadawat ug dakong pagtagad kon itandi sa pi (π). Ang pi “nakapaikag sa mga banggiitan maingon man sa mga bag-ohan sa siyensiya sa tibuok kalibotan,” nag-ingon ang librong Fractals for the Classroom. Sa pagkatinuod, ang pi giisip sa uban nga usa sa lima ka labing hinungdanong mga numero sa matematika.

Ang pi naghawas sa ratio sa sirkumperensiya sa usa ka sirkulo ngadto sa diyametro niini. Imong mahibaloan ang sirkumperensiya sa bisan unsang sirkulo, bisag unsa pa kini ka dako, pinaagi sa pagmultiplikar sa diyametro niini ngadto sa pi. Sa 1706, ang Ingles nga matematikong si William Jones mao ang unang migamit sa Gregong letra nga π sa pagpaila niini nga ratio, ug kini napopular sa dihang kini gigamit sa Swisong matematiko nga si Leonhard Euler sa 1737.

Sa daghang kapadapatan, ang paggamit sa sukod nga 3.14159 para sa pi igo na. Apan ang pi dili gayod makalkulo sa tukma. Ngano mang dili? Tungod kay kini usa ka irrational number​—sa ato pa, dili kini puwedeng isulat nga simple fraction. Kon isulat nga decimal, kini wala gayoy kataposan. Sa pagkatinuod, mahimo kining makalkulo ngadto sa walay kataposang numero human sa decimal nga tuldok. Bisan pa niana, wala kini makapugong sa mga matematiko sa paghagog maayo sa pagkalkulo sa sukod sa pi ngadto sa mas daghan pang numero human sa decimal nga tuldok.

Wala mahibaloi kon kinsay unang nakaamgo nga dili mag-usab-usab ang pi bisag unsa pa ka dako ang sirkulo. Apan ang tukmang sukod niining lisod sabtong numero gipaningkamotang mahibaloan sukad pa sa karaang mga panahon. Ang mga Babilonyanhon nagbanabana sa pi nga 3 1⁄8 (3.125), ug ang mga Ehiptohanon, nga dili kaayo tukma, sa mga 3.16. Sa ikatulong siglo W.K.P., ang Gregong matematiko nga si Archimedes naghimo sa malagmit unang siyentipikong paningkamot sa pagkuwenta niini, nga nakapatungha sa numero nga mga 3.14. Sa tuig 200 K.P., kini nakuwenta sa sukod nga 3.1416, usa ka numero nga tagsatagsang natino sa Insek ug Indian nga mga matematiko sa unang bahin sa ikaunom nga siglo K.P. Karon, sa tabang sa gamhanang mga kompiyuter, ang pi nakalkulo ngadto sa binilyon ka numero human sa decimal nga tuldok. Apan bisan tuod napamatud-ang mapuslanon ang pi, nag-ingon ang Fractals for the Classroom, “lisod kining ipadapat sa siyentipikanhong pagkuwenta, diin kapin sa mga 20 ka numero sa [pi] ang gikinahanglan.”

Makita ang pi diha sa mga pormula nga gigamit sa daghang natad​—pisiko, elektrikal ug elektronikong inhenyeriya, probability (usa ka sanga sa matematika), disenyo sa gambalay, ug nabigasyon, sa paghisgot lang ug pipila. Ingon nga walay kataposan ang mga numero niini, mopatim-aw nga walay kataposan usab ang gidaghanon sa praktikal nga kapadapatan sa mapuslanon, lisod sabtong pi.