Sa Dihang Masakit Ka Tungod sa mga Kemikal

DAGHANG bahin sa multiple chemical sensitivity (MCS) ang makapalibog. Masabtan nga dunay daghang pagsumpakiay diha sa medikal nga komunidad bahin sa kinaiya niining sakita. Ang pipila ka doktor nagtuo nga ang MCS dunay pisikal nga hinungdan, ang uban nagtuo nga kini dunay sikolohikal nga mga hinungdan, ug ang uban pa nagpakita nga kini parehong gipahinabo sa pisikal ug sikolohikal nga mga hinungdan. Ang pipila ka doktor nagsugyot nga ang MCS mahimong maghawas pa gani sa usa ka matang sa ubay-ubayng sakit. *

Daghang pasyente nga dunay MCS nag-ingon nga ang pagkaladlad sa sinugdan sa daghan kaayong hilo sama sa pamatay sa dangan maoy nakaingon sa ilang sakit; ang uban naghunahuna nga ang sublisubli o dugay nga pagkaladlad sa mas ubos nga mga sukod sa hilo maoy hinungdan. Sa dihang duna nay MCS, ang mga tawong nag-antos niini sensitibo na uban ang lainlaing mga simtomas sa nagkadaiya morag walay-kalabotan nga mga kemikal nga kanhi dili sila sensitibo niini, sama sa mga pahumot ug mga produkto nga panghinlo. Maong gitawag kini ug “multiple chemical sensitivity.” Tagda ang kahimtang ni Joyce.

Si Joyce nataptan ug kuto sa eskuylahan. Dayon ang iyang ulo giesprihan ug pamatay sa dangan. Nagkaluya si Joyce, ug sensitibo na siya sa daghang kemikal nga walay epekto kaniya kanhi. Naglakip kini sa mga panghinlo sa balay, air freshener, pahumot, shampoo, ug gasolina. “Ang akong mga mata manghubag hangtod nga mapikot kini,” matod ni  Joyce, “ug ang akong mga sinus maimpeksiyon, nga magpahinabog grabe kaayong mga labad sa ulo ug pagkakasukaon nga magdaot ako sulod sa pipila ka adlaw. . . . Makadaghan akong napulmonya tungod kay ang akong baga nagkasamadsamad sama nianang sa usa ka tawo nga nanigarilyo sulod na sa 40 ka tuig​—ug wala gayod ako manigarilyo sukad!”

Ang dugayng pagkaladlad sa ubos nga sukod sa hilo, nga gisugyot usab nga maoy hinungdan sa MCS, mahimong mahitabo sa gawas o sa sulod sa balay. Sa pagkatinuod, sa di pa dugayng mga dekada ang daghang nasakit niini sa mubo lamang nga yugto ingong resulta sa polusyon sa hangin diha sa sulod sa balay misangpot ngadto sa pagmugna sa terminong “sick-building syndrome.”

Ang Sick-Building Syndrome

Ang sick-building syndrome mitungha sa katuigang 1970 sa dihang aron makadaginot ug enerhiya, daghang balay, mga eskuylahan, ug mga opisina nga dunay kinaiyanhong bentilasyon ang gipulihan sa walay-kalutsan sa hangin, may air-condition nga mga tinukod. Ang insulasyon, kahoy nga gibutangan ug kemikal aron dili daling magabok, daling-moalisngaw nga mga papilit, ug mga panapton ug alpombra nga ginama sa artipisyal nga mga sangkap kasagarang gigamit niining maong mga tinukod ug sa mga muwebles niini.

Ilabina kon bag-o pa, daghan niining mga produktoha magpagula ug ubos nga mga sukod sa lagmit makadaot nga mga kemikal, sama sa formaldehyde, ngadto sa hangin nga mosulod pag-usab pinaagi sa mga sistema sa bentilasyon. Ang mga alpombra nakapasamot sa suliran pinaagi sa pagsuhop sa lainlaing mga panghinlo ug mga solvent ug unya ipahungaw kini sulod sa dugaydugayng panahon. “Ang mga alisngaw gikan sa lainlaing mga solvent mao ang kasagaran kaayong tighugaw sa hangin sa sulod sa balay,” matod sa librong Chemical Exposures​—Low Levels and High Stakes. “Ang mga solvent,” sa baylo, “nalakip sa mga kemikal nga kasagaran kaayong nalangkit sa mga pasyente nga sensitibo sa mga kemikal,” miingon ang libro.

Bisan tuod ang kadaghanang tawo morag makasagubang sa palibot sa sulod sa maong mga tinukod, ang pipila makasinati ug mga simtomas gikan sa hubak ug ubang mga suliran sa respiratoryo ngadto sa mga labad sa ulo ug kaluya. Kining maong mga simtomas kasagarang mahanaw sa dihang ang mga tawong naapektohan mobiya sa maong palibot. Apan sa pipila ka kahimtang, “maugmad tingali sa mga pasyente ang multiple chemical sensitivities,” matod sa Britanikong medikal nga magasing The Lancet. Apan nganong ang uban masakit man gumikan sa mga kemikal samtang ang uban dili? Kini usa ka hinungdanong pangutana tungod kay ang uban nga morag wala-maapektohi malisdan tingali sa pagsabot niadtong nasakit niana.

Managlahi Kitang Tanan

Maayong hinumdoman nga kitang tanan magkalahi ug reaksiyon sa lainlaing mga butang, kini man mga kemikal, kagaw, o mga virus. Ang mga butang nga mag-apektar sa mga reaksiyon naglakip sa atong henetikong kahulmahan, edad, henero, kahimtang sa panglawas, mga tambal nga ato tingaling gitomar, naglungtad nang sakit, ug mga hinungdan maylabot sa estilo-sa-kinabuhi sama sa pag-inom ug alkoholikong ilimnon, pagtabako, o paggamit ug droga.

Pananglitan, kon bahin sa mga tambal, ang imong pagkatalagsaon maoy magtino “kon ang tambal mosaler ug kon unsa tingaliy segundaryong mga epekto niini,” matod pa sa magasing New Scientist. Ang pipila niining mga segundaryong epekto mahimong grabe, nga moresulta pa gani sa kamatayon. Sa naandan, ang mga protina nga gitawag ug mga enzyme maoy magpagawas sa lawas sa mga kemikal nga dili bahin niini, sama sa mga kemikal  diha sa mga tambal ug sa makapahugawng mga substansiya nga nasuhop sa adlaw-adlawng mga kalihokan. Apan kon kining “tighinlo” nga mga enzyme depektoso, tingali tungod sa kaliwat, kadaot gumikan sa mga hilo sa nangagi, o dili-sustansiyadong pagkaon, ang mga kemikal nga dili bahin sa lawas modaghan pag-ayo nga mahimo nang peligroso. *

Ang MCS gitandi sa usa ka grupo sa nalangkit-sa-enzyme nga mga abnormalidad sa dugo nga gitawag ug mga porphyria. Kasagaran ang paagi nga ang mga tawo nga dunay mga matang sa porphyria mahimong sensitibo sa mga kemikal, nga naglakip sa mga binuga sa sakyanan ug mga pahumot, susama sa paagi sa pagkasensitibo sa mga tawo nga dunay MCS.

Ang Hunahuna Naapektohan Usab

Usa ka tawong nag-antos sa MCS miingon sa Pagmata! nga ang pipila ka komon nga mga kemikal mopabati kaniyang nabungog sa tambal. Matod niya: “Nasinati nako ang mga kausaban sa kinaiya​—masuko, dili-mahimutang, sapoton, mahadlok, maluya. . . . Kining maong mga simtomas dangtan ug gikan sa pipila ka oras hangtod sa ubay-ubayng adlaw.” Human niana, mobati siyag kaluya nga daw tungod sa kahubog ug mag-antos sa lainlaing sukod sa depresyon.

Kining maong mga epekto dili-talagsaon alang sa mga tawo nga dunay MCS. Si Dr. Claudia Miller miingon nga “daghan kaayong nasod ang nagtaho ug sikolohikal nga mga suliran human sa natino-pag-ayong pagkaladlad sa kemikal, kini man pagkaladlad sa pamatay sa dangan o sa sick building [syndrome]. . . . Kami nahibalo nga ang mga trabahante nga naladlad sa mga solvent mas nameligro nga mahimong hadlokan ug makaagom sa depresyon. . . . Busa angay natong hunahunaon pag-ayo ug hinumdoman nga tingali ang sistema sa organo sa lawas nga labing sensitibo sa pagkaladlad sa kemikal mao ang utok.”

Bisan tuod ang pagkaladlad sa kemikal mahimong mosangpot sa sikolohikal nga mga suliran, daghang doktor ang nagtuo nga ang kaatbang niini mahimong mahitabo usab​—ang sikolohikal nga mga suliran makatampo sa pagkaugmad sa mga pagkasensitibo sa kemikal. Si Dr. Miller, nga gihisgotan sa ibabaw, ug si Dr. Nicolas Ashford, mga doktor nga hugot nga nagtuo nga ang MCS nahitabo tungod sa pisikal nga mga hinungdan, miila nga ang “sikososyal nga mga hitabo, sama sa kamatayon sa usa ka kapikas o diborsiyo, makasanta sa pag-obra sa imyun nga sistema ug makapahimo sa pipila ka tawo nga mas sensitibo sa mga kemikal sa ubos nga mga sukod. Tino, komplikado ang kalangkitan tali sa sikolohikal ug pisyolohikal nga mga sistema.” Si Dr. Sherry Rogers, laing doktor nga nagtuo nga ang MCS gipahinabo sa pisikal nga mga hinungdan, nag-ingon nga “ang kapit-os makapahimo sa usa ka tawo nga mas sensitibo sa kemikal.”

Duna bay mahimo ang mga tawong nag-antos sa MCS aron mapaarang-arang ang ilang panglawas o labing menos makunhoran ang ilang mga simtomas?

Tabang Alang Niadtong Dunay MCS

Bisan tuod walay nahibaloang tambal sa MCS, daghang tawo nga nag-antos niini nakapakunhod sa ilang mga simtomas, ug ang uban nakaarang sa pagbalik ngadto sa medyo normal nga kinabuhi. Unsay nakatabang kanila sa pagsagubang? Ang uban nag-ingon nga sila nakabenepisyo pinaagi sa pagsunod sa girekomendar sa ilang doktor nga likayan, kutob sa mahimo, ang mga kemikal nga maoy mopatungha sa ilang mga simtomas. * Ang nag-antos sa MCS nga si Judy nakakaplag nga ang paglikay mosaler usab alang kaniya. Samtang nagpahiuli gikan sa pagtakboy sa Epstein-Barr virus, si Judy naladlad ug dugay sa pamatay sa dangan nga gigamit sa sulod sa iyang balay ug ingong sangpotanan nakaagom sa MCS.

Sama sa daghan nga dunay MCS, si Judy sensitibo sa daghan kaayong kemikal nga gigamit diha sa balay. Busa, ginahimo niya ang tanan niyang pagpanghinlo ug pagpanglaba ginamit ang puro nga mga sabon ug baking soda. Iyang nakaplagan nga ang suka epektibo kaayong pangpahumok sa panapton. Ang iyang mga sinina ug ang iyang mga gamit sa lawak-katulganan hinimo lamang sa kinaiyanhong mga lanot ug panapton. Ang iyang bana  dili magtipig sa iyang mga sinina nga gi-dry-clean diha sa ilang aparador hangtod nga napahanginan na kini sulod sa mga semana diha sa maayog bentilasyon nga dapit.

Siyempre, sa kalibotan karon dili tingali posible alang sa mga tawong nag-antos sa MCS nga makalikay sa tanang kontak sa mga kemikal nga maoy hinungdan niana. Ang American Family Physician nag-ingon: “Ang dakong disbentaha gumikan sa MCS kasagarang mao ang pag-inusara ug paglain sanglit ang pasyente naningkamot nga makalikay sa pagkaladlad sa mga kemikal.” Ang artikulo nagsugyot nga ubos sa medikal nga pagdumala ang mga pasyente kinahanglang motrabaho ug makighugoyhugoy, nga inanayng magpauswag sa ilang kalihokan. Sa samang panahon, sila angayng maningkamot sa pagbuntog sa pagkahadlokan ug pagkuba sa dughan pinaagi sa pagkat-on sa mga pamaagi nga morelaks ug makontrolar ang pagginhawa. Ang tumong mao ang pagtabang sa mga pasyente nga inanayng makapasibo sa pagkaladlad sa mga kemikal inay kay wagtangon sa bug-os ang mga kemikal gikan sa ilang kinabuhi.

Ang laing hinungdanong terapiya mao ang maayong pagkatulog sa gabii. Si David, usa ka tawong nag-antos sa MCS nga sa pagkakaron halos wala na mobati sa mga simtomas niini, nag-ingon nga nakatabang usab sa iyang pagkaayo ang pagkatulog sa lawak diin daghan ang iyang mahanggab nga  preskong hangin. Si Ernest ug iyang asawa, si Lorraine, nga parehong nag-antos sa MCS, nakakaplag usab nga ang “maayong pagkatulog sa gabii dakog ikatabang sa pagsagubang sa dili-kalikayang pagkaladlad sa kemikal sa maadlaw.”

Siyempre, ang maayong nutrisyon hinungdanon gayod sa paghupot o pagpasig-uli sa maayong panglawas. Sa pagkatinuod, giisip kini ingong “bugtong labing hinungdanong bahin sa pag-atiman sa panglawas aron masanta ang sakit.” Makataronganon nga aron ang lawas mahibalik sa kahimsog, labing menos kutob sa maarangan, ang mga sistema niini kinahanglang nagaobra nga episyente. Makatabang tingali ang mga suplemento sa pagkaon.

Ang ehersisyo makatabang usab sa maayong panglawas. Dugang pa, sa dihang panington ka gitabangan nimo ang imong lawas sa pagpagawas sa mga hilo pinaagi sa imong panit. Hinungdanon usab ang maayong tinamdan ug katakos sa pagkatawa, duyog sa pagkagihigugma ug pagpakitag gugma sa uban. Sa pagkatinuod, ang “gugma ug katawa” maoy ireseta sa usa ka doktor sa tanan niyang pasyente nga dunay MCS. Oo, “ang kasingkasing nga malipayon maoy usa ka maayong tambal.”​—Proverbio 17:22.

Ang pagtagamtam ug mahigugmaon, malipayong pag-ubanay, hinunoa, mahimong dakong suliran alang sa mga tawong nag-antos sa MCS kinsa sensitibo sa mga pahumot, mga panghinlo, mga deodorizer, ug ubang mga kemikal nga kadaghanan kanato maladlad niana sa atong adlaw-adlawng mga kalihokan. Sa unsang paagi ang mga tawo nga dunay MCS makasagubang ubos niining maong mga kahimtang? Sama ka hinungdanon, unsay mahimo sa uban sa pagtabang niadtong dunay MCS? Ang sunod nga artikulo maghisgot niining mga butanga.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

Gikinahanglan ba Nimo ang Daghan Kaayong Kemikal?

Kitang tanan kinahanglang maglimite sa atong pagkaladlad sa lagmit makahilo nga mga kemikal. Naglakip kini sa mga kemikal nga anaa sa atong balay. Matod sa librong Chemical Exposures: “Ang mga substansiya nga makahugaw sa hangin sa sulod sa balay morag nalakip sa labing puwersadong mga hinungdan sa mga pagkasensitibo sa kemikal. Ang komplikadong mga sinagol nga dunay ubos nga sukod sa gatosan ka lainlaing daling moalisngaw nga organikong mga kemikal nahitabo sa sulod sa balay.” *

Busa pangutan-a ang imong kaugalingon kon kinahanglan ba gayod nimong gamiton ang ingon ka daghang kemikal sa imong gigamit karon, ilabina ang mga pamatay sa dangan ug mga produkto nga dunay mga solvent nga daling moalisngaw. Nasulayan na ba nimo ang dili-makahilong mga kapilian? Apan, kon kinahanglan man nimong gamiton ang lagmit peligrosong kemikal, seguroa nga himoon una ang tanang gikinahanglang mga panagana sa dili pa kini gamiton. Dugang pa, seguroa usab nga tipigan kana sa hilwas nga dapit diin dili kana makab-ot sa mga bata ug diin ang mga inalisngaw tingali niana dili makadaot. Hinumdomi, bisan ang mga kemikal diha sa pipila ka siradong mga sudlanan mahimong moalisngaw.

Ang pagkamabinantayon maylabot sa kemikal mapadapat usab sa kon unsay atong ihaplas o mayabo sa atong panit. Daghang kemikal, lakip ang mga pahumot, masuhop ngadto sa sapasapa sa dugo pinaagi sa panit. Mao nga ang mga haklap sa panit maoy usa ka paagi sa pagdapat sa pipila ka tambal. Busa kon mayab-an ang imong panit ug makahilong kemikal, “ang una ug dihadiha gayod nga tambal mao ang paghugas pag-ayo sa panit aron mawala ang kemikal,” matod pa sa librong Tired or Toxic?

Daghang tawo nga dunay multiple chemical sensitivity sensitibo sa mga pahumot. Nubentay-singko porsiyento sa mga kemikal nga gigamit diha sa mga pahumot maoy sintetikong mga substansiya nga gikuha sa petrolyo. Gigamit ang acetone, cam­phor, benzaldehyde, eth­a­nol, g-terpinene, ug daghang uban pang kemikal nga mga sangkap. Ang mga kapeligrohan sa panglawas nga nalangkit niining maong mga substansiya gipatik na​—sa Tinipong Bansa, pananglitan, sa Environmental Protection Agency. Mao man usab ang mga kemikal nga gigamit diha sa mga air freshener. Sa dihang ang mga siyentipiko sa kalikopan nagtuon sa mga air freshener, matod pa sa University of California at Berkeley Wellness Letter, sila “nagtuon niana ingong mga tighugaw, dili ingong mga tigpaarang-arang, sa hangin sa sulod sa balay.” Ang mga air freshener dili magwagtang sa dili-maayong mga baho; kini nagtabon lamang niini.

Ang librong Calculated Risks nag-ingon nga “usa sa labing hinungdanong mga ideya sa siyensiya bahin sa mga hilo [mao nga] ang tanang kemikal makahilo ubos sa pipila ka kahimtang sa pagkaladlad.”

[Footnote]