Maalamon Bang Mamuhonan sa “Stock Market”?

“Daghang tawo ang namuhonan karon sa stock market.”​—Newsweek, Hulyo 5, 1999.

ANG hawanan sa naandang stock exchange morag nagkaguliyang nga merkado. Ang misteryoso (para sa tagagawas) nga mga senyas gigamit, ang mga mensahe nga anaa sa sistema sa mga simbolo diha sa elektronikong mga himan nga awtomatikong mag-imprenta ug impormasyon motungha ug mausab dayon, ug ang mga ahente mosinggit aron madungog taliwala sa kalit nga kakisaw.

Apan, karon daghang tawo nga naglibog kanhi bahin sa stock market ang namuhonan na sa mga aksiyones. Ngano man? Sa usa ka bahin, tungod sa Internet ang mga tigpamuhonan dali rang makadawat ug pinansiyal nga mga balita, tambag bahin sa pagpamuhonan, ug dali rang makakontak sa mga ahenteg aksiyones. Si Paul Farrell, pangulong editor sa Wall Street News, misulat: “Alang sa [tagsatagsa ka tigpamuhonan], ang pagpamuhonan pinaagi sa Internet mao ang bag-ong natad sa kalihokan, ang bag-ong pagpangagpas ug bahandi aron daling madato, ang kagawasan nga mopili, nga may kahigayonan nga makasuportar sa kaugalingon sa pinansiyal nga paagi samtang nagtrabaho diha sa balay.”

Sa laing bahin, ang pipila ka pinansiyal nga mga magtatambag nabalaka sa pagkamasiboton sa daghan nga mamuhonan sa usa ka negosyo nga gamay ra tingali kaayo ang ilang nahibaloan. Usa ka tigbaligyag aksiyones nga duna nay kapin sa 38 ka tuig nga kasinatian sa industriya sa aksiyones miingon sa Pagmata!: “Mas daghang tawo ang namalit ug aksiyones diha sa stock market ingong mga tigbanabana, dili ingong mga tigpamuhonan. Ang uban magtawag tingali niana nga pagpamuhonan, apan wala silay kalibotan bahin sa kompaniya [kansang aksiyones] ilang gipalit o gibaligya.”

Unsang mga butang ang angay nimong timbangtimbangon una pa mamuhonan sa imong salapi? Sanglit nalangkit ang usa ka sukod sa kapeligrohan diha sa pagnegosyo ug mga aksiyones, kini ba maoy pagsugal? Una, konsiderahon nato kon sa unsang paagi nagalihok ang stock market.

Pagpalit ug Usa ka Bahin sa Kompaniya

Ang mga kompaniya nagkinahanglag kapital, o gipamuhonang salapi, aron makalihok nga malamposon. Sa dihang ang usa ka kompaniya mouswag ug magkinahanglag dakong kantidad sa kapital, ang tagdumala niini mopili tingali nga motanyag ug aksiyones niini ngadto sa publiko. Usa ka publikasyon nga giya sa stock market nag-ilustrar niana niining paagiha: “Ang mga aksiyones maoy mga bahin sa usa ka kompaniya. Sa dihang mopalit ka ug mga aksiyones, nakapanag-iya ka ug usa ka bahin sa kompaniya.”

Diha sa usa ka merkado sa karsada, ang mga mamalitay ug mga mamaligyaay magtabo ug magnegosyo. Sa susama, ang stock exchange maoy merkado niadtong mamalit ug mamaligyag aksiyones. Sa wala pa maestablisar ang exchange, ang mga aksiyones ginegosyo pinaagi sa mga ahente diha sa mga kapehan ug diha sa mga daplin sa karsada. Ang negosyo ilalom sa kahoyng sikomoro diha sa 68 Wall Street mitultol ngadto sa pagkaporma sa New York Stock Exchange. * Karon dunay mga stock exchange sa daghang nasod. Sa bisan unsang adlaw sa pamatigayon, sa bisan unsang oras, dunay abli nga stock market sa usa ka dapit sa kalibotan.

Aron makanegosyog aksiyones, ang usa ka tigpamuhonan magdeposito ug kuwarta sa usa ka ahenteg aksiyones ug magpedido. Karon ang mga pedido sa pagpalit ug pagbaligya ug aksiyones mahimong himoon pinaagi sa telepono, sa Internet, o sa  personal. Dayon ang ahenteg aksiyones kinahanglang maoy mopedido alang sa tigpamuhonan. Kon ang transaksiyon sa aksiyones gihimo diha sa naandang hawanan nga negosyohanan, ang buhatan sa mga ahenteg aksiyones magsugo sa usa sa mga ahente niini sa pagpalit o pagbaligya ug aksiyones alang sa tigpamuhonan. Sa di pa dugayng katuigan ang pipila ka stock exchange misagop sa bug-os elektronikong sistema sa paghimog transaksiyon, diin ang mga transaksiyon mahimo dayon human makapedido ngadto sa usa ka ahente. Ang mga transaksiyon irekord dayon diha sa mga stock quotation​—bag-ong mga presyo ug mga detalye bahin sa maong transaksiyon nga makita diha sa elektronikong himan nga awtomatikong mag-imprenta ug impormasyon.

Ang presyo sa pagpalit o pagbaligya sa mga aksiyones kasagarang tinoon pinaagi sa pagpuhalanay, sama diha sa usa ka subasta. Ang mga balita bahin sa negosyo, mga kinitaan sa kompaniya, ug ang mga kalaoman sa usa ka negosyo ngatanan mag-impluwensiya sa presyo sa usa ka aksiyones. Ang mga tigpamuhonan naglaom nga mapalit ang ilang aksiyones sa ubos nga presyo ug mabaligya ang ilang aksiyones aron makaganansiya human kini momahal. Ang usa ka bahin sa ganansiya sa kompaniya mahimo usab nga bahinbahinon taliwala sa mga aksiyonista ingong mga interes. Ang ubang mga tawo mopalit ug mga aksiyones ingong layog-abot nga pamuhonan; ang uban regular nga magnegosyog aksiyones, nga naglaom nga makaganansiya gikan sa mga presyo sa aksiyones nga kalit nga momahal sa mubong panahon.

Bisan tuod ang transaksiyon maylabot sa mga aksiyones naandan nang gihimo pinaagi sa telepono, ang pagpalit ug pagbaligya ug mga aksiyones pinaagi sa Internet nag-anam ka popular. Ang The Financial Post nagtaho nga ang gidaghanon sa mga transaksiyon maylabot sa aksiyones nga gihimo pinaagi sa Internet sa Tinipong Bansa “miuswag gikan sa mga 100,000 kada adlaw sa 1996 ngadto sa duolan sa 500,000 sa kataposan sa Hunyo [1999] nga duolan sa 16% sa tanang transaksiyon sa Tinipong Bansa ang gihimo sa elektronikong paagi.” Sa Sweden mga 20 porsiyento sa tanang transaksiyon maylabot sa aksiyones sa 1999 ang gihimo pinaagi sa Internet.

Mamuhonan sa Maalamong Paagi

Ang dayag nga kasayon sa paghimog transaksiyon maylabot sa mga aksiyones pinaagi sa Internet ug ang pagkabaton ug impormasyon nga kanhi gireserba alang sa mga ahente ug sa propesyonal nga mga negosyanteg aksiyones nagtukmod sa daghang tagsatagsa ka tigpamuhonan sa pag-apil sa day trading, ang bug-os-panahong pagpamalit ug pagpamaligyag mga aksiyones. Ang uban miundang sa ilang dagkog-suweldong mga karera aron mahimong mga day trader. Ngano man? “Dayag ang pangdani,” misaysay ang magasing Money. “Walay amo, bug-os nga makontrolar nimo kon sa unsang paagi ug kon kanus-a ikaw mohimog transaksiyon ug anaa ang kalaoman​—o maoy gituohan​—nga mokita ug dako.” Usa ka 35-anyos nga lalaki nga miundang sa iyang trabaho nga mokitag $200,000 kada tuig aron magnegosyog aksiyones diha sa balay gikutlo nga nag-ingon: “Sa unsang paagi pa nga dili ka na mag-imbentaryo ug wala kay empleyado, dili ka na mobayad ug abangan, dili ka na magsigeg tulpok sa keyboard sa kompiyuter ug unya mokita?”

Ang mga eksperto nagpasidaan nga ang pagnegosyog aksiyones dili sayon ingon sa gituohan tingali sa usa ka bag-ong tigpamuhonan. Usa ka sikyatrista nga nag-espesyalisar sa mga kapit-os nga bation diha sa pagnegosyog aksiyones miingon: “Ang pagnegosyog aksiyones morag sayon sa malinglahong paagi, apan buot kong moingon nga kini mao ang kinalisdang paagi nga mokita nga wala kaayoy hago.” Ang walay kataposang pagbaha sa pinansiyal nga mga balita ug tambag dili moabot nga walay grabeng mga epekto. Si Paul Farrell, nga gikutlo sayosayo pa, nag-ingon: “Ang walay-puas nga pagbaha sa impormasyon nga sama ka tulin sa kilat ang pag-abot diha sa tagsatagsa ka tigpamuhonan​—sa tagsatagsa ka tigpamuhonan ug sa institusyonal nga negosyanteg aksiyones​—dunay dakong epekto sa hunahuna: pagkanerbiyos, kapakyasan, kapit-os.”

Ang sobrang pagkamasaligon usa usab ka lit-ag. Ang pinansiyal nga kolumnista nga si Jane Bryant Quinn nagpasidaan bahin sa peligrosong mga tinamdan taliwala sa mga negosyanteg aksiyones: “Ikaw maghunahuna nga kon ikaw ang nagkontrolar​—o nagkupot sa mouse (sa kompiyuter)​—dili mahitabo ang daotang mga butang. Kanunay kang makasalga  dayon.” Siya midugang: “Tungod kay kita makabaton ug impormasyon nga gigamit sa mga propesyonal, magsugod kita sa paghunahuna nga kita usab mga propesyonal.” Bisan pa sa kaylap gipublikar nga mga sugilanon bahin sa mga tigpamuhonan nga kalit lang nangadato diha sa stock market, ang pagnegosyog aksiyones dunay kinaiyanhong mga kapeligrohan. Ang ubang mga tigpamuhonan malamposon kaayo. Ang uban naalkanseg dako.

Ang mga magtatambag bahin sa pagpamuhonan nag-awhag sa malagmit nga mga tigpamuhonan sa pagkonsiderar sa kanhing rekord ug umaabot nga mga kalaoman sa kompaniya, ang pagkahimalitan sa mga produkto niini, ang kompetisyon gikan sa ubang mga negosyo, ug daghang ubang mga butang una pa mopili ug aksiyones sa usa ka kompaniya. Kining maong impormasyon kasagarang mabatonan pinaagi sa mga ahenteg aksiyones ug sa ubang pinansiyal nga mga institusyon. Daghang tigpamuhonan ang mokonsulta sa pinansiyal nga mga tigplano una pa mopalit ug aksiyones. * Pinaagi sa pagkonsiderar sa kaagi sa usa ka kompaniya, ang usa ka tigpamuhonan makaseguro usab nga ang iyang kuwarta dili gamiton sa pagsuportar sa imoral nga negosyo.​—Tan-awa ang Awake!, Pebrero 8, 1962, mga panid 21-3.

Usa ka Loteriya sa Kompaniya?

Tungod sa mga kapeligrohan nga nalangkit sa stock market, ang pagpalit ba ug aksiyones susama sa pagsugal? Dunay usa ka sukod sa kapeligrohan diha sa halos tanang pagpamuhonan ug salapi. Ang ubang mga tawo mopalit ug balay ug lote, nga wala mahibalo kon ang bili sa propiedad momahal o mobarato paglabay sa panahon. Ang uban nagdeposito sa ilang kuwarta sa bangko, nga nagsalig nga ang ilang mga tinigom layo sa peligro. Bisan tuod ang stock market mas komplikado, sa yanong pagkasulti, ang usa nga mamuhonan sa aksiyones mipalit sa aksiyones sa usa ka kompaniya sa paglaom nga ang negosyo mouswag ug motaas ang presyo sa mga aksiyones.

Ang maong pagpamuhonan lahi sa pagsugal tungod kay ang aksiyonista mipalit ug bahin sa kompaniya. Kining maong aksiyones mahimong ibaligya sa laing tawo o dili sa paglaom nga momahal kini sa umaabot. Dili kini maoy kahimtang sa usa ka tawo nga mopusta ug salapi diha sa usa ka kasino o sa usa ka sugal. Nga namasin, ang sugarol maningkamot nga matag-an ang way-segurong sangpotanan ug madaog ang mga pusta sa pildiro o mga pildiro.

Unsa ka dako ang kapeligrohan nga angayng sagubangon sa usa ka tigpamuhonan? Ang matag indibiduwal maoy mohukom niana. Siyempre, dili maalamon nga ipameligro ang mas dakong salapi diha sa usa ka pagpamuhonan kay sa andam nga ipaalkanse sa usa.

Timbang nga Tinamdan sa Salapi

Sa tinguha nga matagan-an ang ilang dihadiha ug umaabot nga mga panginahanglan, ang uban mihukom sa pagpamuhonan diha sa stock market. Hinungdanon ang motibo sa usa sa paghimo sa maong pinansiyal nga mga desisyon. Si Jane Bryant Quinn, nga gikutlo sayosayo pa, nag-ingon: “Ang pagkasina sa mikalit ug kadato nga mga tawo tungod sa pagmahal sa aksiyones, makaugmad sa atong kinangil-arang kinaiya ingong mga tigpamuhonan.” Kanang mga pulonga daw susama sa tambag nga gisulat ngadto sa usa ka batan-ong lalaki duolan sa 2,000 ka tuig kanhi: “Silang kinsa determinadong madato mangahulog sa tentasyon ug sa lit-ag ug sa daghang binuang ug makadaot nga mga tinguha, nga nagabanlod sa mga tawo sa kalaglagan ug pagkagun-ob. Kay ang gugma sa salapi maoy usa ka gamot sa tanang matang sa makadaot nga mga butang, ug sa pagpangab-ot niini nga gugma ang pipila napahisalaag gikan sa pagtuo ug lukop nga nagtusaktusak sa ilang kaugalingon sa daghang kasakit.”​—1 Timoteo 6:​9, 10.

Usa ka personal nga desisyon kon sa unsang paagi ang usa ka tawo mopili sa pagpamuhonan sa iyang salapi. Giniyahan sa maayong panghunahuna ug pagkakontento sa mga kinahanglanon sa kinabuhi, maayo nga ang usa ka tigpamuhonan magbutang sa pinansiyal nga mga alatimanon diha sa hustong dapit niini, nga dili pasagdan ang iyang mga responsibilidad sa pamilya ug espirituwal nga mga panginahanglan.

[Mga footnote]