Pagbugsay Hangtod Mamatay

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Pransiya

KITA makahanduraw lang sa talan-awon. Panonpanon sa mga tawo nagtan-aw samtang ang bag-ong gipaserbisyong sakayang ginaoran sa hari sa Pransiya milarga gikan sa Mediteranyong dunggoanan sa Marseilles. Kadto usa sa labing matahom nga mga sakayan nga sukad naglawig sa kadagatan. Ang nindot nga mga kinulit ingon man ang daghang dayandayan nga bulawan ug perlas maoy adorno sa ulin. Ang labing maayong mga panaptong binordahan midugang sa harianong katahom sa plataporma sa sakayan. Samtang midan-ag ang silaw sa kabuntagon diha sa maartehong dayandayan, ang pipila mapasigarbohong namalandong sa dungog ni Haring Louis XIV isip “ang Haring Adlaw.”

Pag-abot sa ika-17ng siglo, ang mga sakayang ginaoran gigamit lamang sa militar, apan gihukom ni Haring Louis XIV nga dugangan ang gidaghanon sa iyang mga sakayan ngadto sa 40​—ang kinadak-ang panon sa sakayang ginaoran sa Mediteranyo. Gibanabana sa mga eksperto nga ang 20 igo nang makatagana sa iyang mga panginahanglan. Unsa ang katuyoan sa maong daghang sakayan?

Ang magtatambag sa hari nga si Jean-Baptiste Colbert misaysay: “Walay puwersa nga mahimong labawng timaan sa pagkadako sa usa ka prinsipe ug mohatag kaniya sa labawng kabantogan taliwala sa mga langyaw kay sa mga sakayang ginaoran.” Sa pagkatinuod, ang pangunang hinungdan alang sa mga sakayang ginaoran ni Louis maoy kadungganan. Apan, unsay baylo sa maong kadungganan?

Tagda ang tawhanong pag-antos. Naghuot diha sa plataporma sa sakayan​—walay 45 metros sa gitas-on ug 9 metros sa gilapdon​—mao ang 450 ka tigbugsay. Sila nagpuyo ug nagtrabaho nianang huot nga dapit sa daghang bulan. Nagkasamadsamad ang ilang panit gumikan sa kaasgad sa hangin sa dagat, ug adunay mga ulat ang ilang mga lawas tungod sa kanunayng mga paglatigo. Ang katunga mamatay sa gitawag sa Pranses nga mga historyano nga “ang labing dakong tigdaot sa mga lalaki” sa Pransiya.

Sa pagkatinuod, ang butang nga nagkahulogan sa pagkahalangdon ug kahimayaan sa pipila ka tawo nagkahulogan sa pagkaalaot ug kamatayon sa daghang uban. Apan, diin kuhaa sa hari ang gikinahanglan nga libolibong tigbugsay aron masangkapag mga trabahante ang iyang 40 ka sakayan?

Pagpangitag mga Tigbugsay

Sa Edad Media, ang mga tigbugsay sa sakayang ginaoran​—o galeotti, sumala sa pagtawag niana​—maoy mga lalaking gawasnon, ug giisip nga madungganong propesyon ang pagbugsay.  Ugaling, pag-abot sa ika-17ng siglo ang kahimtang nausab. Ang pipila ka tigbugsay, nga gitawag nga mga Turko, gipalit gikan sa Imperyong Ottoman. Kadaghanan maoy mga Muslim, bisan pag ang pipila maoy mga sumusunod sa Ortodoksong relihiyon. Ang mga binilanggo sa gubat gigamit usab.

“Apil sa labing mangil-ad ug way-buot nga mga lakang nga gihimo aron ‘palig-onon’ ang tripulante walay duhaduha mao ang pagpadala sa mga manggugubat nga Iroquois ngadto sa mga sakayang ginaoran sa Haring Adlaw,” matod sa Pranses nga mga historyano. Ang pagsikop sa mga Nitibong Amerikano napamatud-ang sayop. Sa 1689 kinahanglang papaulion sila human hulgaa sa mga nasod nga Iroquois ang unang mga kolonistang Pranses.

Ugaling lang, ang ambisyosong mga proyekto ni Louis nagkinahanglag dugang nga mga tigbugsay. Si Colbert nakakaplag sa solusyon. Iyang gipahibalo ang mga mahistrado sa tinguha sa hari nga sila “maghukom nga sad-an sa labing daghang kriminal kon mahimo ug bisan ang silot sa kamatayon usbon ngadto sa silot didto sa mga sakayang ginaoran.” Dili bag-o ang paggamit sa mga kriminal niining paagiha. Nagamit na ang mga binilanggo ingong mga ulipon sa sakayang ginaoran sa mga pakiggubat batok sa Italya mga duha ka siglo kanhi. Bisan pa niana, ang gidaghanong gisilotan ngadto sa mga sakayang ginaoran sa paghari ni Louis XIV ug sa iyang apo-sa-tuhod nga si Louis XV walay ingon. Tali sa 1680 ug 1748, mga 60,000 ka tawo ang gihukman nga mahimong tigbugsay. Kinsa ba kadtong mga ulipon sa sakayang ginaoran?

Kinsa ang mga Girekluta?

Abot sa katunga sa mga gisilotan ngadto sa mga sakayang ginaoran maoy ordinaryong mga kriminal. Sila nagkadaiya gikan sa mga mamumuno ngadto sa mga kawatag ginagmayng butang. Ang mga tigpayuhot gisilotan usab niining paagiha, nga may panahon nga naglangkob sa kadaghanan sa mga tigbugsay.

Dugang pa, ang mga timawa sa katilingban gipugos sa pagtrabaho diha sa mga sakayang ginaoran. Sa 1666 ang opisyal nga nagdumala kanila sa Marseilles misulat: “Buot ko nga himoon ang desisyon sa pagrekluta sa mga taspokan, mga peregrino, . . . mga Hitano, ug ubang mga libod-suroy ug mapuno nila ang mga sakayang ginaoran. . . . Niana ang kalibotan mahinloan sa makapabug-at nga mga tawo nga way-pulos.” Busa, ubos sa pasangil nga huptan ang kahusay sa katilingban, girekluta ang mga Hitano ug mga makililimos. Ug sa 1660, bisan ang mga peregrinong Polako nga miduaw sa usa ka sangtuwaryo sa Pransiya gipugos sa pagrekluta!

Ang laing tinubdan sa mga tawo mao ang mga milayas sa kasundalohan si kinsa, sa pagkadakop, gisilotan sa pagtrabaho sa tibuok kinabuhi diha sa mga sakayang ginaoran. Ang mga layas gisamadsamaran diha sa ilang ilong ug mga dalunggan, ang ilang mga aping gipatikan sa emblemang fleur-de-lis, ug ang ilang ulo gikagisan. Panahon sa daghang gubat ni Louis XIV gikan sa 1685 hangtod sa 1715, mga 17,000 ka milayas ang gisilotan ngadto sa mga sakayang ginaoran. Unsay nagpaabot nianang mga tawhana?

Ilang Pag-antos

Ang kasakitan sa mga tigbugsay sa sakayang ginaoran aktuwal nga nagsugod sa wala pa molawig. Sa sinugdan, ibutang sila sa temporaryong mga bilanggoan sulod sa unom ka bulan una kadenahan uban sa ginatos pa ug guyoron paingon sa Marseilles. Alang sa pipila, sama niadtong gipadala gikan sa Brittany o Paris, kadtong pinugos nga pagmartsa maoy 800-kilometrong mapait nga kasinatian nga mikabat ug kapin sa bulan. Usa ka kontemporaryo nagtawag niana nga “ang labing daotang silot alang sa mga kriminal.” Daghan ang nangamatay sa dalan.

Hinunoa, dili lamang gidugayon sa panaw o diyutayng mga rasyon ang nakapatay kanila. Ang mga guwardiya grabeng nagdagmal sa mga binilanggo. Ang mga paglatigo ug paghikaw sa pagkaon ug katulog nakadaot pag-ayo. Dugang pa, ang mga tawo ubay sa dalan wala magpakitag kaluoy sa mga lalaking regular nga nagtadlas sa yutang Pranses. Ingong sanong sa pagpangayo niyag tubig, ang kababayen-an sa maong dapit giingon nga mitubag sa usa sa mga binilanggo: “Sige lakaw, lakaw! Sa imong adtoan, makabaton ka unyag daghang tubig!”

 Katunga Wala Makapadayong Buhi

Daghan niadtong gihukmang sad-an wala gayod makakita sa dagat, labaw na sa mga sakayang ginaoran. Ang pag-abot niadto sa dunggoanan sa Marseilles maoy makapakurat nga kasinatian. Ang mga binilanggo gidala ngadto sa way-sulod nga sakayang ginaoran ug gisusi, sumala sa gisulat sa usa kanila, samag “mga baka nga gipalit sa tiyanggihan.” Ang personal nga mga detalye gitala, ug ang mga binilanggo gihatagan ug numero nga maoy gamiton diha sa kahikayan sa sakayang ginaoran. “Ang pagsulod sa panon sa mga tigbugsay sa sakayang ginaoran walay duhaduhang nagpahinabo sa hingaping kalibog ug dako kaayong kakurat sa kaisipan ug sa lawas,” matod sa usa ka historyano. Bisan pa niana, ang grabeng tratasyon nagpaabot kanila.

Sa usa ka lawaklawak nga may sukod nga halos duha ka metro ug tunga sa gitas-on ug usa ka metro ug tunga sa gilapdon, ang lima ka lalaki magpuyo ug magbugsay sulod sa daghang bulan sa usa ka panahon nga gikadena ngadto sa ilang mga bangko. Ang matag tigbugsay may luna lang nga halos tunga sa metro nga kalingkoran. Huot kaayo ang lugar nga ang mga lalaki dili makapiko sa ilang mga bukton samtang magbira sa mga gaod, nga matag usa niana may sukod nga labing menos 12 metros sa gitas-on ug may timbang nga kapig 130 kilos. Ang pagbugsay sa daghang oras sa usa ka panahon maoy hago kaayong trabaho nga nagdaot sa kaunoran sa mga tigbugsay, nga naghurot sa ilang kusog ug lahutay. Kadto “susama sa kinalisdang mga trabaho nga ginahimo sa tropikanhong klima,” patin-aw pa sa usa ka historyano.

Ang mga sakayang ginaoran mabaw lang, ug ang mga tigbugsay halos usa ka metro lamang sa ibabaw sa nawong sa tubig. Ingong resulta, kanunay silang mahumod, nga kasagarang magbugsay sila nga ang ilang mga tiil naghulom sa tubig, ug ang ilang panit gikutkot sa parat nga hangin. Gamay ang mga rasyon sa pagkaon. “Himoon sa mga priso ang bisan unsa aron mabuhi,” matod sa usa ka historyano. Halos imposible nga makaikyas. Ang premyong ibutang sa ulo sa mga mangikyas nagtukmod sa lokal nga mga mamumuo nga moduyog sa pagpangita kang bisan kinsang mosulay sa pag-ikyas. Usa lang sa 100 ang molampos.

Ang mga sentensiya talagsa rang tumanon. Busa, ang usa ka tigbugsay nga gisilotag pipila ka tuig mahimong magbugsay gihapon mga 25 ka tuig sa ulahi. Mga un-tersiya sa mga lalaki mamatay sulod sa tulo ka tuig. Sa katibuk-an, katunga sa mga tigbugsay wala makapadayong buhi. Ang mga mangamatay sa mga tigbugsay nga anaa sa mamala ingon man sa anaa sa dagat sama ra ka daghan. Panahon sa tingtugnaw sa 1709/10, un-tersiya kanila namatay tungod sa gutom ug sa daotang panahon. Ikasubo, ang pipila gisilotan ngadto sa mga sakayang ginaoran tungod lang sa ilang relihiyon.

Gisilotan Tungod sa Ilang Pagtuo

Sa 1685, si Haring Louis XIV nagnulo sa Balaod sa Nantes, ug ang Protestantismo gidili sa Pransiya. * Mga 1,500 ka Protestante gisilotan ngadto sa mga sakayang ginaoran kay sila midumiling makombertir sa Katolisismo o misulay pagkalagiw sa nasod. Ang pagsilot sa “mga erehes” niining paagiha gisulayan sa 1545, sa dihang sa usa ka semana 600 ka Waldenses * ang gisilotan ngadto sa mga sakayang ginaoran sumala sa mando ni Haring Francis I. Ubos ni Louis XIV, ang giingong Kristohanon kaayong hari, misamot ang paglutos.

Nganong ang mga Protestante gisilotan man ngadto sa mga sakayang ginaoran? Usa ka opisyal sa hari nagpaila sa katarongan: “Walay laing paagi aron pabalikon ang mga erehes gawas sa puwersa.” Usa ka historyano midugang: “Ang hari naglaom nga sa dihang sila makahanggab sa ‘hangin sa sakayang ginaoran,’ kadaghanan sa gisilotang mga Protestante mobiya sa relihiyon nga alang niana daghan na kaayo silang nahimong sakripisyo.” Bisan pa niana, kadaghanan midumili sa pagsalikway sa ilang pagtuo aron makagawas. Ingong resulta, sila kasagarang gipaagom sa makalilisang nga mga pagbunal sa publiko sa pagsiba sa mga tsapling Katoliko sa mga sakayan. Ang pipila nangamatay; ang uban nagdala sa mga ulat sa nahibilin nilang kinabuhi.

 Bisan pa niining mapintas nga kabangis, ang mga Protestante aktibong nakig-ambit sa ilang pagtuo sa uban. Ingong sangpotanan, ang pipila, lakip ang labing menos usa ka tsapling Katoliko, nahimong mga Protestante. Kadtong giisip nga labing peligroso, ang edukadong mga Protestante, gipagawas sa mga sakayan ug gibalhog ngadto sa mga atob ilalom sa yuta aron mamatay. Bisan pa niana, kadto wala makapugong sa Protestanteng mga tigbugsay sa sakayang ginaoran sa pagtinabangay, bisan sa punto nga ang mga klase sa pagbasa ug pagsulat gihikay alang sa ilang mga kaubang dili makabasa.

Ang mga gisilotan kanunayng naghinumdom sa hinungdan nga sila gilutos. “Sa dugang nga nag-antos ako, dugang nga gimahal ko ang kamatuoran nga maoy hinungdan sa akong pag-antos,” misulat ang Protestanteng si Pierre Serres. Daghang nasod ang nakurat sa pagkabati bahin sa paglutos tungod sa relihiyon didto sa Pransiya. Sa 1713, si Hara Anne sa Inglaterra malamposong nangusog sa paghangyo nga ang daghang gisilotan pagawson. Katingad-anan, ang mga Protestante nga sa nangagi gidid-an sa paggawas sa Pransiya niadtong higayona gipalagpot.

Pagkawala sa mga Sakayang Ginaoran

Sa kataposan, ang mga sakayang ginaoran inanay nga gihunong, ingong resulta sa bag-ong mga kaugmaran sa paglawig ug sa gubat sa dagat ug sa kakulang sa salaping suportar. Ang mga suliran sa panalapi ni Haring Louis XIV miresulta sa mga pagkunhod. Pagka-1720, 15 na lang ka sakayan ang nagpabilin, ug ang ilang paglawig gikunhoran pag-ayo. Sa kadaghanang panahon, ang mga tigbugsay sa sakayang ginaoran nagpabilin sa Marseilles, diin sila nahimong bahin sa kalihokang pang-ekonomiya sa siyudad, nga nagtrabaho sa mga pabrika sa sabon sa duol o namaligyag mga sinina nga ilang giniting. Sa kataposan, sa 1748 ang usa ka balaod giaprobahan nga sa pagkamatuod nagtapos sa mga sakayang ginaoran.

Ang mga sakayang ginaoran motungha gihapon sa kaamgohan sa mga Pranses. Kon mag-atubang ug kalisdanan, ang katawhang Pranses kasagarang mopatugbaw: “Quelle galère!”  o sa literal, “Pagkatagsaon nga sakayang ginaoran!” Ang atong nasayran bahin sa kinabuhi sa sakayang ginaoran maoy tungod gayod sa personal nga mga asoy nga gisulat sa Protestanteng mga tigbugsay. Bisan pa sa dayag kaayong relihiyosong pagkamapihigon, sila nagpormag usa ka organisasyong may pagtinabangay ug moral nga pagpaluyo. Ang pag-agwanta ug paglaom hinungdanon alang sa ilang pagkabuhi, ug sila wala gayod mokompromiso.

Makaiikag, bisan sa pagpalandong sa relihiyosong pagkapanatiko niadtong panahona, ang mga historyano nagpahayag sa ilang katingala nga ang mga maghuhukom andam sa “pagpatuman, nga walay pagpanuko, sa mga balaod nga naghatag ug managsamang kahimtang ngadto sa matinud-anon, maunongong mga ginsakpan ug sa labing daotang mga kriminal.”

Sa pagkatinuod, ang panumdoman sa mga ulipon bahin sa sakayang ginaoran nagpabiling kusganong pamatuod sa makalilisang nga mga inhustisya nga gipahamtang sa mga tawo diha sa ilang isigkatawo. Oo, “ang tawo nagmando sa tawo alang sa iyang kadaotan.” (Ecclesiastes 8:9) Ikalipay, haduol na ang panahon sa dihang ang tinudlo sa Diyos nga Magmamando, si Jesu-Kristo, ‘magaluwas sa kabos nga nagatuaw alang sa tabang, ingon man sa sinakit ug si bisan kinsa nga walay magtatabang.’​—Salmo 72:​12-14.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 13]

Sila nagbugsay sa makaluluoyng mga kahimtang

[Credit Line]

© Musée de la Marine, Paris

[Hulagway sa panid 15]

Ang kapsiyong Pranses ibabaw sa hulagway mabasa: “Tino ug matinud-anong mga paagi sa pagpabalik sa mga erehes sa Katolikong pagtuo.” Ang hulagway may petsang 1686

[Picture Credit Line sa panid 12]

Mga panid 2, 12, ug 15: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris