Tibuok-Kalibotang Epidemya sa Pagdumot

ANG pagdumot maoy samag nakabuhi ug makahahadlok nga mangtas. Ug kini libreng nagsuroysuroy sa tibuok kalibotan.

Sa kayutaan sa Balkan, usa ka probinsiya ang nag-antos gihapon sa resulta sa kapintasan gumikan sa gihimo di pa dugay nga pagpuo sa kaliwat. Ang dugay na kaayong mga pagdumtanay misangpot sa tiningob nga pagpatay, paglugos, pagpahawa, pagsunog ug paglungkab sa mga balay ug mga baryo, pagdaot sa mga pananom ug mga binuhi, ug kagutom. Daghan gihapon kaayo ang mga land mine, o linubong nga mga bomba.

Sa Sidlakang Timor, sa Habagatan-sidlakang Asia, 700,000 ka nangalisang nga mga tawo ang kinahanglang mokalagiw gikan sa mga kalisang sa pagpinatyanay, pagkulata, way-pili nga pagpamusil, ug pinugos nga pagpahawa. Ilang gibiyaan ang usa ka dapit nga gigusbat sa nanulong nga mga gerilya. “Akong gibati nga maora kog gipangayam nga hayop,” mituaw ang usa sa mga biktima.

Sa Moscow usa ka tinukod nga apartment nagun-ob tungod sa kusog kaayong pagbuto sa bomba sa terorista. Ang lawas sa 94 ka inosenteng mga tawo​—pipila kanila mga bata​—nagkatag sa palibot tungod sa pagbuto. Kapin sa 150 ang nasamdan. Ingong resulta sa maong makalilisang nga hitabo, ang mga tawo nangutana, ‘Kinsa na pod kahay sunod nga mabiktima?’

Sa Los Angeles, California, gipusil sa usa ka tawo nga mapihigon sa ubang rasa ang grupo sa Hudiyong mga bata nga nagtungha pa lang sa kindergarten ug sa ulahi iyang gipatay ang usa ka Pilipinong kartero.

Ang pagdumot haom nga hubiton ingong tibuok-yutang epidemya. Halos adlaw-adlaw, gipadayag sa mga balita kon unsay mahitabo sa dihang ang rasanhon, etniko, o relihiyoso nga kayugot duyogan sa pagkamalapason. Atong makita nga mabungkag ang mga nasod, mga komunidad, ug mga pamilya. Atong makita ang mga nasod nga malanggikit sa tiningob nga pagpuo sa rasa. Atong makita ang makalilisang, minanap nga mga buhat nga gihimo tungod lang kay “lahi” ang ubang tawo.

Aron makontrolar ang mangtas nga gitawag ug pagdumot, kinahanglan natong masabtan ang sinugdanan nianang maong dulumtanang kapintasan. Ang pagdumot anaa na bang daan sa mga gene sa tawo? Kini ba maoy panggawi nga makat-onan? Posible ba nga masumpo ang siklo sa pagdumot?

[Picture Credit Line sa panid 3]

Kemal Jufri/Sipa Press