Ang Nagakausab nga mga Tinamdan Maylabot sa Pagkatigulang
Ang Nagakausab nga mga Tinamdan Maylabot sa Pagkatigulang
UNSANG edara nga ikaw isipong tigulang? Ang tubag morag nag-agad sa kon kinsay imong pangutan-on. Malipayong iklasipikar sa mga tin-edyer nga tigulang ang tanan nga nag-edad ug kapin sa 25 anyos.
Sa laing bahin, makab-ot sa mga mag-aawit ug opera ang kinapungkayang yugto sa ilang karera sa ulahing bahin na sa kinabuhi. Ug usa ka taho diha sa mantalaan sa Australia nga The Sun-Herald nag-ingon mahitungod niadtong buot nga moasenso sa mas taas pa nga posisyon sa kompaniya: “Ang tinuod sa panahon karon mao nga kon dili ka molampos sa pagkab-ot ug taas nga posisyon sa edad nga 40, dili mo na gayod kini makab-ot.”
Kasagarang mga Pagtuo
Ang uban tingali nagtuo nga ang mga tawong tigulang daling maaksidente ug hinayng mokat-on ug kusog nga magkadaot ang lawas. Makataronganon ba ang maong mga pagtuo? Buweno, sumala sa estadistika sa World Health Organization, sa tibuok Uropa, “usa sa matag tulo ka kamatayon tungod sa aksidente sa dalan naglangkit sa mga batan-on nga wala pay 25 anyos ang edad.” Dugang pa, ang panahon nga kinakusgang madaot ang lawas mahitabo tali sa pangedarong 30 ug 40, ug walay pamatuod nga ang intelektuwal nga katakos sa usa ka himsog nga tawo nagakamenos samtang nagakatigulang.
Komosta ang pagtuo nga ang mga tigulang masakiton? “Ang usa ka kasagarang sayop nga pagtuo mao nga ang pagtigulang ug sakit suod nga nalangkit,” nag-ingon ang The Medical Journal of Australia. Ang tinuod, daghang edaran nagatagamtam ug igong kahimsog ug wala mag-isip sa ilang kaugalingon nga tigulang. Ang pipila mibati sama sa gibati sa Amerikanong estadista nga si Bernard Baruch, kinsa miingon: “Alang kanako ang tigulang mao gayod kadtong kinse anyos nga mas magulang kay kanako.”
Busa, nganong ang mga tigulang kasagarang nag-antos sa diskriminasyon ug, usahay, bisan tumang pagpihig? Ang tubag sa dakong bahin nasentro diha sa mga tinamdan maylabot sa pagtigulang.
Mga Tinamdan Maylabot sa Pagkatigulang
“Ang mga Amerikano nabihag ug nadani pag-ayo sa pagkabatan-on ug nakatuis sa panglantaw sa palaumagian sa balita maylabot sa pagkatigulang,” matod ni Max Frankel sa The New York Times Magazine. “Ang mga edaran halos giwala na gikan sa negosyo sa palaumagian sa balita,” siya nagmulo. Tingali mao kini ang hinungdan sa balighong hunahuna karon nga giingon sa The UNESCO Courier: “Wala pa mahitabo sukad . . . nga nakahimo ug daghan kaayo ang katilingban alang sa kinatigulangang mga membro niini. Nakapahimulos sila sa ekonomikanhon ug katilingbanong proteksiyon, apan ang opinyon sa mga tawo bahin kanila maoy negatibo kaayo.”
Bisan ang medikal nga propesyon naimpluwensiyahan usab niining maong pagkamapihigon. Sumala sa The Medical Journal of Australia: “Daghang doktor, maingon man ang tibuok komunidad, nagtuo nga ulahi na kaayo alang sa mga tawong kapin na sa 65 anyos ang pag-atiman sa panglawas sa pagsanta sa sakit. . . . Ang negatibong tinamdan . . . nagkahulogang ang mga tigulang wala na iapil sa daghang hinungdanong mga pagtuon.”
Kining mao gihapong magasin nag-ingon: “Ang negatibong tinamdan maylabot sa mga tigulang, nga naghubit kanila ingong ‘nanggungis na,’ mahimong gamitong pasangil kon nganong dili sila mahatagag maayong medikal nga pag-atiman. Daghang komon, apan ginagmay, nga mga diperensiya sama sa depektosong panan-aw ug pandungog wala tagda o gidawat na ingong normal nga bahin sa pagtigulang. . . . Ang pag-usab sa tinamdan maylabot sa mga tigulang hinungdanon aron molampos ang programa sa pagsanta sa sakit.”
“Tingali miabot na ang panahon sa pag-usab sa paborableng paagi sa naandang kahubitan sa kon unsay ipasabot sa pagkatigulang, labing menos diha sa ugmad nga kanasoran,” nagrekomendar ang medikal nga mantalaan sa Britanya nga The Lancet. Nganong hinungdanon kini? Ang magasin nagpatin-aw: “Ang nausab nga kahubitan tingali magwagtang sa negatibo, makalilisang, ug makapasubo nga mga panagna nga sagad kaayong gigamit sa pagpasamot sa pagpihig sa ‘nagkadaghan’ nga mga tigulang nga mao konoy naggamit sa ‘dagkong mga bahin’ sa nihit nga kahinguhaan sa nasod nga gitagana alang sa pag-atiman sa panglawas.”
Nagkadaghan ang mga Tigulang
Ang tinuod mao nga daghan na ang mga tigulang—ug dili lang sila daghan kondili nagkadaghan pa gayod. “Sa tibuok kalibotan, ang gidaghanon sa mga tawo nga nag-edad ug 65 ug kapin pa moupat ka pilo tali sa 1955 ug 2025, ug ang ilang porsiyento modoble kon itandi sa bug-os nga populasyon,” nagtaho ang The UNESCO Courier.
Ang gidaghanon sa mga tigulang sa India mas daghan na kay sa tibuok nga populasyon sa Pransiya. Ug giingon nga didto sa Tinipong Bansa, 76 milyones sa gitawag ug mga baby boomer—kadtong gipanganak 18 ka tuig human sa Gubat sa Kalibotan II—moretiro na sulod sa mosunod nga tunga sa siglo. Samtang kini nga lakat sa panghitabo maylabot sa nagkatigulang nga populasyon sa kalibotan nakapabalaka sa daghang ekonomista ug mga kawani sa pag-atiman sa panglawas, kini usab nakatukmod kanato sa pagsusi pag-usab sa pipila sa atong mapihigong mga ideya bahin sa pagtigulang.
Pag-usab sa Estorya sa Drama
Tingali itandi sa uban ang kinabuhi ngadto sa tulo-ka-hugna nga drama. Ang kaukyab sa pagkabatan-on ug edukasyon mao ang gidahom nga mopatigbabaw sa unang hugna. Ang mga responsibilidad sa pagbuhi ug pamilya ug ang way-kahupayan nga kapit-os sa trabaho mao ang tema sa ikaduha nga hugna. Alang sa ikatulo nga hugna, ang mga aktor gisugyotan sa paglingkod sa daplin sa entablado ug minghoyng maghulat sa pagsira sa telon.
Hinunoa, tungod sa nagkadaiyang mga katarongan, lakip sa talagsaong mga kauswagan sa pag-atiman sa panglawas ug kahinlo sulod sa ika-20ng siglo, ang gitas-on sa panahon nga gigugol karon sa mga “aktor” layo sa entablado panahon sa “ikatulo nga hugna” nadugangan ug taman sa 25 ka tuig. Daghan ang dili kontentong mahimo na lang nga dili-aktibong mga retirado. Ang nag-uswag nga gidaghanon niining lagsik nga mga edaran nagsugod sa pag-insistir sa pag-usab sa estorya sa drama.
Dako Kaayong Kontribusyon
Ang kaylap nga gituohang opinyon nga ang kadaghanang tigulang nagsalig sa uban dili gayod tinuod. Ang The New York Times Magazine nagtaho nga didto sa Tinipong Bansa, “ang kadaghanan sa mga tigulang nagkinaugalingon, mga pumapalit nga anaa sa kasarangang hut-ong sa katilingban nga mas daghag pinansiyal nga kahinguhaan kay sa batan-ong mga magtiayon . . . ug napanid-an sa mga sosyologo ang pagtungha sa usa ka gamhanang grupo sa . . . arangang mga tigulang.” Si Philip Kotler, propesor sa marketing (sistema sa pagpamaligya) sa Northwestern University sa Tinipong Bansa, nagkomento bahin niini. “Sa dili madugay,” matod niya, “hunahunaon sa mga tigpamaligya nga ang grupo sa mga tawo nga maayong baligyaan sa ilang mga produkto mao kadtong adunahan nga mga pumapalit nga nag-edad ug 55 anyos pataas.”
Ang kontribusyon sa aktibong mga tigulang naglakip ug labaw pa kay sa epekto diha sa panalapi. Ang The Sunday Telegraph sa Sydney nag-ingon nga sa Australia “katunga karon sa tanang nag-atiman ug mga bata samtang nagtrabaho ang duha ka ginikanan maoy mga apohang babaye, ug kapin sa un-tersiya sa nanarbaho nga mga babaye dunay mga anak nga giatiman sa usa ka apohang babaye samtang sila nagtrabaho.”
Sa mga dapit sama sa siyudad sa Troyes sa Pransiya, ang natigom nga kaalam sa mga tigulang giisip nga usa ka bililhong tinubdan sa impormasyon ug kahanas. Kini nga kaalam gigamit sa dihang ang mga edaran magtudlo sa mga bata ug mga kahanas sama sa pagpamanday, paghulmag mga butang nga gama sa bildo, pagtabas ug bato, konstruksiyon, ug pagtaod ug tubo human sa ilang klase. Dugang pa sa pagpanudlo, daghang edaran ang nag-eskuyla usab aron makakat-on ug nagkadaiyang mga kahanas.
Sumala sa The UNESCO Courier sa Enero 1999, “ang International Association of Universities of the Third Age nga nahimutang sa Paris” nag-ingon nga “dunay kapin sa 1,700 ka unibersidad alang sa mga tigulang sa tibuok kalibotan.” Mahitungod niining maong mga unibersidad, ang magasin nagtaho: “Bisan tuod ang mga gambalay ug mga paagi sa pagdumala niini nagkadaiya kaayo sa lainlaing mga nasod, ang mga unibersidad alang sa mga edaran kasagarang dunay managsamang tinguha sa pagtabang sa mga tigulang nga makalihok sa bug-os diha sa kultural ug katilingbanong kinabuhi.” Ang usa sa maong unibersidad sa Hapon gitaho nga dunay 2,500 ka estudyante!
“Dako kaayo ang kabug-osang kontribusyon sa mga edaran ngadto sa ilang mga pamilya ug mga komunidad, bisan tuod lisod kining sukdon tungod kay ang kadaghanan niini dili kabayran,” nag-ingon si Alexandre Kalache, lider sa grupo sa Ageing and Health Programme sa World Health Organization. Siya miingon: “Ang mga nasod . . . angayng maglantaw sa ilang mga tigulang dili ingong problema kondili ingong potensiyal nga solusyon sa mga problema . . . , una ug labing hinungdanon ingong usa ka kahinguhaan nga angayng pahimuslan.”
Dili ikalimod nga ang atong katakos sa pagtagamtam ug kalipay samtang kita nagkatigulang maimpluwensiyahan sa hunahuna ug pagkamapihigon sa uban, apan sa dakong bahin, maapektohan usab kini sa ato mismong tinamdan sa kinabuhi. Unsay imong mahimo sa personal aron makapabiling aktibo, sa mental ug sa pisikal, bisan pag ang imong lawas nagkatigulang? Palihog basaha ang kahon sa panid 12 ug 13, ug matikdi kon unsay giingon sa pipila ka edaran mahitungod sa ilang sekreto sa pagpabiling aktibo ug sa pagtagamtam ug kalipay sa kinabuhi.
Paningkamot nga Mahuptan ang usa ka Aktibong Kinabuhi
Imong mamatikdan nga ang kasagarang kinaiya niining aktibong mga edaran mao ang ilang paghupot ug makahuloganong eskedyul sa trabaho—sa sekular man nga trabaho o ingong boluntaryong mga trabahante. Sila usab regular nga nag-ehersisyo, naghupot ug aktibong interes sa mga tawo sa tanang pangedaron, ug nagtagbaw sa ilang pasukaranang mga panginahanglan sa espirituwal. Tingali imong mamatikdan nga kining maong mga sekreto sa usa ka malipayon, aktibong kinabuhi makahatag ug kaayohan sa batan-on ug tigulang.
Sa pagkakaron, ang makapabalisa nga kamatuoran mao nga samtang nagbasa ka niining artikuloha, ikaw usab nagakatigulang. (Ecclesiastes 12:1) Apan, maalamon nga imong hatagag pagtagad kini nga sumaryo diha sa Bulletin of the World Health Organization: “Maingon nga ang tawong dunay maayong panglawas makapadayong aktibo sa kinabuhi, ang aktibong kinabuhi mao ang maghatag kaniya ug dakong kahigayonan nga makabaton ug maayong panglawas.”
[Kahon/Mga hulagway sa panid 12, 13]
Sila Nagpabiling Aktibo ug Nagtagamtam ug Kalipay sa Kinabuhi
◼ HABAGATANG APRIKA: Piet Wentzel, 77, usa ka bug-os-panahong boluntaryo nga trabahante.
“Akong naamgohan nga aron makapabiling maayog panglawas, hinungdanon ang regular nga ehersisyo. Sulod na sa daghang tuig, nag-atiman ako ug gamayng tanaman. Akong bation ang kalagsik human sa maong pag-ehersisyo. Aron daghan akog mahimo, naningkamot ako nga mapalihok sa prinsipyong, ‘Ang pagkadili-makadesisyon kawatan ug panahon; ang paglanganlangan mao ang pangunang kunsabo niini.’”
[Hulagway]
“Akong gipabilhan ang kahinungdanon sa regular nga ehersisyo.”—Piet
◼ HAPON: Yoshiharu Shiozaki, 73, nagtrabaho ingong konsultant sa negosyo sa yuta ug pamalay.
“Ako dunay lumbago, alta presyon, ug Meniere’s disease. Magbisikleta ako gikan sa balay paingon sa opisina upat ka adlaw sa usa ka semana; ang biyahe idabuwelta maoy 12 ka kilometros. Maayong ehersisyo kini alang kanako, tungod kay dili kini makapahago sa akong bukobuko apan makapalig-on sa mga kaunoran sa akong mga bitiis. Naningkamot ako nga makapabiling makigdaiton sa uban, lakip sa mga silingan. Naningkamot ako nga dili mangitag diperensiya ug sayop sa uban. Akong nakita nga mas dali nga mosanong ang mga tawo kon sila dasigon inay sawayon.”
[Hulagway]
“Naningkamot ako nga dili mangitag diperensiya sa uban.”—Yoshiharur
◼ PRANSIYA: Léone Chalony, 84, usa ka bug-os-panahong ebanghelisador.
“Sa dihang miretiro ako niadtong 1982, malisod kadto tungod kay akong gimahal ang akong trabaho ingong usa ka tig-areglar ug buhok. Ako walay mga obligasyon, busa nagpayunir ako, nga maoy pagtawag sa bug-os-panahong mga ebanghelisador sa mga Saksi ni Jehova. Ang pagbaton ug daghang pagtuon sa Bibliya uban sa interesadong mga tawo nakatabang kanako nga magpabiling aktibo sa hunahuna. Ako walay kotse, busa kanunay kong maglakaw. Kana nakatabang kanako nga magpabiling himsog.”
[Hulagway]
“Ang pagbaton ug daghang pagtuon sa Bibliya nakatabang kanako nga magpabiling aktibo sa hunahuna.”—Léone
◼ BRAZIL: Francisco Lapastina, 78, usa ka bug-os-panahong boluntaryo nga trabahante.
“Ako kasagarang dili masilo kon dunay tawo nga makapasakit o dili magtagad kanako. Akong hunahunaon nga kanang tawhana basig dunay mga kapit-os ug mga problema. Kitang tanan dunay mga adlaw nga dili ganahang motagad ug tawo. Naningkamot ako nga dili maghambin ug kasuko ug sa paghunahuna nga nagpasensiya lang ang mga tawo kanako. Nakatabang kini kanako nga makakaplag ug daghang tinuod nga mga higala.”
[Hulagway]
“Naningkamot ako nga dili maghambin ug kasuko.”—Francisco
◼ AUSTRALIA: Don MacLean, 77, nagtrabaho gihapon ug 40-oras kada semana.
“Upat ka tuig human sa bypass nga operasyon sa akong kasingkasing, ako duna gihapoy maayong panglawas. Wala nako isipa kining maong operasyon ingong makapainutil nga yugto sa akong kinabuhi. Mag-ehersisyo gihapon ako kada adlaw pinaagig paglakaw, sama sa akong ginahimo sa daghan nang katuigan. Sa batan-on pa ako ug namatikdan ang uban nga natigulang nga wala sa panahon, ako nakahukom gayod nga dili magbaton nianang maong tinamdan. Malipay kaayo ako nga makaila ug mga tawo ug magsugod ug mga kokabildo. Kon adunay luna sa atong kinabuhi ang espirituwal nga mga butang, nan atong masinati ang gihubit sa Salmo 103:5 ‘[Si Jehova] nagatagbaw sa tibuok nimong kinabuhi pinaagi sa maayong butang; ang imong pagkabatan-on nagpadayon sa pagbag-o ingon gayod nianang sa usa ka agila.’”
[Hulagway]
“Ayawg katigulang nga wala sa panahon.”—Don
◼ HAPON: Chiyoko Chonan, 68, usa ka bug-os-panahong ebanghelisador.
“Ang yawi sa paghupot ug maayong panglawas mao ang paglikay nga modako ang tensiyon ug masobrahan ka kapoy. Naningkamot ako nga dili sobrang mabalaka ug akong nakaplagan nga ang paghimo usahay ug laing matang sa mga kalihokan makatabang kanako. Di pa dugay nagsugod ako sa pagtuon ug abacus aron maehersisyo ang akong mga tudlo ug ang akong hunahuna. Ako nagtuo nga mapuslanon ang pagbuhat ug bag-ong mga butang.”
[Hulagway]
“Ako nagtuo nga mapuslanon ang pagbuhat ug bag-ong mga butang.”—Chiyoko
◼ PRANSIYA: Joseph Kerdudo, 73, bug-os-panahong boluntaryo nga trabahante.
“Ang usa ka hinungdanong paagi nga dili daling matigulang mao ang pagpabiling aktibo kutob sa mahimo. Ang pagtrabaho mohatag ug katagbawan, ug kinahanglang mag-amping ka sa imong pagkaon ug maghimog kinahanglanong mga pagpasibo. Ako nagtuo nga kon ang kinabuhi dunay katuyoan, kini makapalahi kanimo. Ako nagtuo nga ang espirituwalidad hinungdanon kaayo sa pagtabang kanato nga makapabiling himsog. Sa wala pa ako mahimong usa sa mga Saksi ni Jehova, ako maduhaduhaon kaayo ug negatibog tinamdan. Ang pagkahibalo sa mga kamatuoran sa Bibliya maoy usa ka talagsaong puwersa nga mohatag sa tawo ug kalig-on sa hunahuna aron masagubang ang lainlaing mga kahimtang.”
[Hulagway]
“Ang espirituwalidad hinungdanon kaayo.”—Joseph