Ang Makaikag nga mga Kinulit Diha sa Bato sa Val Camonica

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ITALYA

SA DAGHANG milenyo hilom kini nga naghatag ug impormasyon bahin sa usa ka karaang paagi sa kinabuhi. Kini maoy mga tawotawo nga drowing nga kinulit diha sa bato nga naghulagway sa pagpangayam, agrikultura, gubat, ug pagsimba. Diha sa maanindot nga Val Camonica sa Alps sa amihanang Italya, gatosan ka libong ingon niini nga mga drowing ang nadayandayan sa batoon nga dapit.

Karon, diha sa dan-ag sa naghandag nga sidlak sa adlaw sa sayo nga kabuntagon, klarong makita gihapon sa mga bisita sa Val Camonica ang mga drowing nga kinulit. Apan kinsay naghimo niini, ug ngano?

Ang mga Camunianhon

Ginganlan kining matahom nga walog gikan sa karaang mga molupyo niini​—ang mga Camunianhon. Sila unang migula sa kasaysayan sa tuig 16 W.K.P., sa dihang gipildi sila sa mga Romano ug nawad-an sa ilang kagawasan. Apan, ang mga drowing nga kinulit sa Val Camonica gisugdan paghimo sa daghan nang kasiglohang milabay una pa miabot ang mga sundalong Romano.

Dugang pa, sa pagsusi kon unsay gihulagway niining maong mga drowing nga kinulit​—mga hinagiban, galamiton, binuhi nga mga hayop, mga mapa sa kabaryohan​—ang mga eksperto nakaingon nga ang mga dibuhista sakop sa usa ka populasyon nga du-

 nay komplikadong sistema sa ekonomiya. Tingali daghan silag mga buluhaton, apil ang paggamag mga gamit nga metal, paggamag panapton, panguma, pagbuhig mga hayop, ug negosyo.

Ang kadaghanan sa mga drowing nga kinulit gidrowing panahon sa unang milenyo W.K.P., bisan pag duna pay daghan nga mas karaan pa. Naabot sa mga Camunianhon ang kinatayuktokan sa pag-ugmad sa kultura sa mga 1000 ug 800 W.K.P. Libolibong disenyo gikan niining yugtoa naghulagway sa tanang detalye sa ilang paagi sa pagkinabuhi. Kini nga mga drowing nagpakitag mga tawo nga gigapos ug may mga lalaki nga nagkabayo ug nagdalag mga bangkaw, nga nagpaila ingong bihag nga mga binilanggo. Dihay mga drowing usab nga mga panday sa puthaw, mga kabayo nga gisangoran, ug mga karomata ug mga bilding nga may mga haligi.

Nainspirar Tungod sa mga Bukid

Gihubit sa mga eskolar ang mga nagdrowing niining mga larawan ingong ‘dibuhista nga mga pari,’ mga tawo nga gigamhan sa relihiyoso ug madyikanhon nga mga impluwensiya. Tingali nagpahilit sila sa mingaw nga mga dapit nga layo sa sentro nga daghag tawo aron maghinuktok ug mamalandong. Labot niini, ang mga Camunianhon lagmit nainspirar gayod sa labing menos duha ka talagsaong katingad-anan nga mahitabo dinhi pipila ka adlaw matag tuig.

Sa tingpamulak ug sa tinghunlak, ang adlaw mosubang luyo sa Mount Pizzo Badile, usa ka matahom nga bukid nga nagbantaaw sa walog. May mga panahon sa dili pa mosubang ang adlaw, ang bidlisiw mosumbalik pagsilaw libot sa bukid, nga mopatungha ug dako kaayong landong, nga libotan ug hayag kaayong mga bidlisiw, nga mosulbong ngadto sa daghag-panganod nga kalangitan. Kining makapapukaw nga pasundayag giila gihapon ingong “espiritu sa bukid.” Ug sa dihang motunod ang adlaw luyo sa gamayng gingi sa Mount Concarena, sa pikas bahin sa walog, usa ka maanindot kaayong bidlisiw, nga morag nagbahin sa bukid ngadto sa duha, mosaka ngadto sa nagkangitngit nga kalangitan sa pipila lang ka minutos sa dili pa kini mawagtang. Lagmit, sa mga hunahuna sa karaang mga molupyo sa walog, ang maong dili-ikapatin-aw nga mga hitabo niadtong panahona morag naghimo sa dapit nga dunay kinaiyahan nga labaw-tawhanon.

Ang kinadaghanan sa mga drowing nga kinulit makita diha sa Mount Pizzo Badile ug sa kanait niini. Ang mga drowing nga kinulit gikulit sa mga instrumento nga gama sa bato, sungay, bukog, ug garing. Usahay subayan ug tudlis sa dibuhista ang usa ka sumbanan pinaagig talinis nga instrumento. Ang kinulit lainlain ug giladmon sa pagkakulit gikan sa mga marka nga igo lang gikulitan ug gamay ang ibabaw sa bato ngadto sa mga kudlit nga kapin sa usa ka pulgada ang giladmon. Makita nga ang mga dibuhista naggamit usab ug mga pintal nga lainlain ug kolor, apan kining mga kolora dili na kaayo klarong makita sa mata.

Mga Drowing nga Kinulit Ingong Usa ka Matang sa Pag-ampo

Ang mga Camunianhon tingali nagsimba sa adlaw. Kini nagpatin-aw sa usa sa daghan nga gihulagway diha sa mga drowing nga kinulit​—usa ka tawo nga nag-ampo nga nag-isa ang mga kamot atubangan sa usa ka lingin nga dibuho, nga lagmit nagsimbolo sa adlaw. Bisan pag ang arkeologo nga si Ausilio Priuli naghisgot sa “kulto sa diyos nga adlaw” ingon nga kinadak-ang kulto, siya naghisgot usab bahin sa “gagmayng mga kulto.” Siya miingon: “Ang mga prosesyon, mga sayaw sa paglukmay, mga halad, rituwal nga panag-away, ug mga pag-ampo sa katilingban komon kaayo ug labing masubsob nga gilarawan nga relihiyosong mga buhat. Ang buhat sa pagkulit mismo maoy usa ka matang sa pag-ampo.” Apan mga pag-ampo kini alang sa unsa?

Sumala kang Emmanuel Anati, usa ka awtoridad may kalabotan sa karaang arte sa pagdrowing nga kinulit diha sa bato, ang pagkulit “giisip nga usa ka bahin sa mga kalihokan nga hinungdanon sa pagtino sa ekonomikanhon ug katilingbanhong kaayohan sa pundok ug sa mahigalaong pagpakiglabot sa mga puwersa sa okulto.” Ang mga Camunianhon daw naglaom nga modaghan ang ilang abot sa uma pinaagi sa pagdibuhog pagdaro, modaghan ang binuhi pinaagi sa paghulagway sa pagbuhig mga hayop, modaog batok sa ilang mga kaaway pinaagi sa paghulagwayg gubat, ug uban pa.

Ang Val Camonica maoy usa ka lugar nga gigahin ingong World Heritage, nga gipanalipdan sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. Makaikag, ang kinulitan ug kinoloran nga mga bato makita sa labing menos diha sa 120 ka nasod​—sa Amerika del Norte ug del Sur, Aprika, Asia, Australia, Uropa, ug sa daghang kaislahan. Labawng hinungdanon, daghang susamang mga dibuho ang makita diha sa mga disenyo sa arte sa bato sa tibuok kalibotan. Kini nagpamatuod lamang sa kinaiyanhong tinguha sa tawo sa pagpahayag sa iyang kaugalingon ug sa pagdangop sa labaw-tawhanong mga puwersa gawas sa kaugalingon.

[Mga hulagway sa panid 26]

Ang sidlak sa adlaw milusot diha sa usa ka gingi sa Mount Concarena

Ang Val Camonica maoy usa ka World Heritage nga lugar

Mga dibuho sa bato nga gituyo aron matino nga daghan ang mapangayam

Dibuho sa usa ka tawo nga nag-ampo nga nag-isa ang mga kamot

[Credit Lines]

Mount Concarena: Ausilio Priuli, “IL Mondo dei Camuni”; rock carvings and human figure: Parco nazionale delle incisioni rupestri: su concessione del Ministero per i Beni e le Attività Culturali. Ogni riproduzione è vietata