Ang Dugayng-Matapos nga Pagkatulog sa Inahang Oso

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA PINLANDIYA

ANG nanglalin nga mga langgam walay sipyat nga nagpaila nga hapit nang moabot ang tinghunlak sa Norte. Aron makaikyas sa grabeng katugnaw, ang mga panon sa mga martines nga kusog nga nagkapakapa ug ang mga talabon nga naglupad sa pormang V nanglupad pahabagatan diha sa kalangitan. Sa samang higayon, ang brawon nga oso nga nagbaguod nga naglakaw mag-atubang usab ug bugnawng klima sa tingtugnaw. Sa unsang paagi makapabilin kining buhi sa dihang mangalaya na ang mga tanom, mokamig ang yuta, ug ang tanang palibot maputos sa yelo? Ang mga pak-an dili maglisod sa pag-ikyas, apan ang brawon nga oso dili basta makadalidalig dagan sa mga kakahoyan ug kamingawan paingon sa mas mainit-init nga klima.

Ang solusyon medyo epektibo. Kan-on sa oso ang pagkaon niini alang sa tingtugnaw panahon sa ting-init ug dayon matulog hangtod sa tingpamulak. Apan, kini dili ingon niini ka sayon. Hunahunaa lang kon unsa ka kadak-a kon dili ka mokaon o moinom sulod sa unom ka bulan. Atong hisgotan ang pipila ka katingalahang mga ang-ang sa pagkatulog sa inahang oso panahon sa tingtugnaw.

Puliki nga Ting-init

Aron makapuasa sulod sa daghang bulan, ang inahang oso kinahanglang magpondo daan ug kusog. Busa, dili siya sama sa tawo nga mabalaka sa korte sa iyang lawas. Ang iyang dakong katuyoan mao ang pagpondo ug daghang tambok ilalom sa iyang panit, sa pipila ka dapit sa lawas nga kutob otso sentimetros niana. Bisag kinaham niya ang tugob sa asukar nga mga berry, siya dili pilian​—siya mokaon bisag unsa. Siya mokaon ug mga gamot-gamot, gagmayng mga hayop nga sus-an, isda, ug mga hulmigas. Sa kataposan, sa pagka-tinghunlak ang iyang timbang  tingali mibug-at na gikan sa 130 kilos ngadto sa 160 kilos, diin ang un-tersiya niana maoy tambok (sa maong panahon ang laki basin mitimbang na ug kutob 300 kilos). Sa dili pa siya matulog ug dugay, siya mohunong sa pagkaon, ug iyang habwaan ang iyang mga tinai. Siya dili mokaon, mangihi, o malibang hangtod sa mga unom ka bulan sa ulahi.

Usa ka maayong lugar nga katulgan mao ang langob, bungdo sa hulmigas nga wala na puy-i, o buho ilalom sa mga gamot sa dagkong kahoy, basta linaw lang nga dapit​—kay kinsa bay gustong matugaw samtang matulog. Ang oso manguhag mga sanga sa kahoyng pino, lumotlumot, nagkadugta nga mga balili, ug ubang mga materyales nga katulgan aron mahimong komportableng katulgan ang iyang lungib. Ang lungib igoigo lang nga masudlan sa misupang nga lawas sa oso. Inig-abot sa tingtugnaw, ang lungib sa oso matabonan sa yelo, ug ang buho lang nga agian sa hangin ang makita sa tin-aw ug panan-aw nga tumatan-aw.

Ang Pagkatulog

Ang pipila ka gagmayng hayop nga sus-an, sama sa mga hedgehog, kabog, ug mga dormouse, gitawag nga tinuod nga mga tigkatulog sa tingtugnaw tungod kay ipalabay nila ang dakong panahon sa tingtugnaw diha sa usa ka kahimtang nga samag namatay, nga ang temperatura sa ilang lawas susama nianang sa palibot. Apan, ang temperatura sa lawas sa oso moubos lamang ug 5 grado Celsius, busa dili kaayo hinanok ang pagkatulog niini. “Ang pagkatulog sa oso dili morag nawad-an siyag panimuot. Iyang ituyhad ang iyang ulo ug magbalibali sa iyang posisyon halos matag adlaw,” miingon si Propesor Raimo Hissa, kinsa nakatuon labot sa tingtugnaw nga pagkatulog sa oso sa daghang tuig diha sa University of Oulu, sa Pinlandiya. Apan, ang oso panagsa rang mogula sa lungib niini sa tungatunga sa tingtugnaw.

Sa panahon nga matulog kini sa tingtugnaw, ang proseso sa kinabuhi sa oso mohinay. Ang gikusgon sa pagpitik sa kasingkasing moubos nga dili moabot ug napulo ka pitik matag minuto, ug ang gikusgon sa paggamit niini sa enerhiya mohinay. Sa dihang makatulog na ang inahang oso, usa ka kinahanglanon nga proseso sa pagtunaw sa tambok magsugod. Ang mga tambok nga tisyu mabungkag ug magtagana sa lawas sa oso sa gikinahanglang mga kaloriya ug tubig. Apan, bisan pag mihinay ang mga obra sa lawas nga naghatag ug kinabuhi, aduna gihapoy hugaw sulod sa ginhawaan agig resulta sa paggamit niini sa enerhiya. Sa unsang paagi iyang ipagawas kini ug sa samang panahon dili mahugawan ang iyang lungib? Imbes ipagawas ang iyang hugaw, iresiklo kini sa iyang lawas!

Si Propesor Hissa nagpatin-aw: “Ang nitroheno nga urea nga sangkap sa ihi nga resulta sa pagkabungkag sa protina suphon ug balik gikan sa mga amimislon ug sa pantog ug ipaagos diha sa sistema sa kaugatan paingon sa mga tinai, diin bungkagon sa bakterya ang ihi aron mahimong ammonia.” Ang makapatingala pa mao nga kini nga ammonia mobalik ngadto sa atay, diin didto kini gamiton aron himoong bag-ong mga amino acid, ang sangkap mismo sa mga protina. Busa pinaagi sa paghimo sa hugaw ingong mga sangkap nga gikinahanglan sa pagtubo, ang lawas sa oso napakaon sulod sa dugayng panahon sa pagkatulog!

Sa karaang mga panahon, ang mga tawo mangayam ug mga oso diha sa ilang mga lungib. Siyempre, ang natulog nga oso dali kaayong dakpon. Ang unang himoon mao ang pagpangitag lungib ug dayon hinayhinay nga libotan kini sa mga tig-eski. Unya ang oso pukawon ug patyon. Apan, karong panahona ang pagpangayam ug oso panahon sa tingtugnaw gidili na halos sa tanang bahin sa Uropa tungod kay giisip kini nga kabangisan.

Bag-ong Kinabuhi

Ang laki nga oso magpauraray sa tibuok tingtugnaw, nga magbalibalig posisyon sa pagkatulog, apan ang inahang oso lain ug gikalingahan. Ang mga oso magpasanay sa unang bahin sa ting-init, apan ang pertilisadong mga itlog sa sulod sa inahan dili motubo hangtod sa iyang tingtugnaw nga pagkatulog. Dayon ang mga gisabak motapot sa bungbong sa almohada ug magsugod sa pagtubo. Human sa duha lamang ka bulan, sa Disyembre o Enero, ang temperatura sa lawas sa inahang oso moinit ug diyutay, ug iyang ihimugso ang duha o tulo ka gagmayng nati. Dayon ang iyang temperatura sa lawas moubos, apan dili sama ka ubos sa wala pa manganak. Ang amahan sa gagmayng mga nati dili makasaksi sa ilang pagkahimugso, apan kon siya makasaksi man ugaling, mahigawad gayod siya. Ang dakog lawas nga laki lagmit dili makaila nga kining gagmayng mga oso nga walay umoy, nga motimbang lang ug 350 gramos matag usa, maoy iyang mga anak.

 Pasusohon sa inahan ang mga nati sa iyang gatas nga tugob sa sustansiya, nga makapaluya kaniyag samot. Ang mga nati kusog nga motubo, ug sa tingpamulak ang balhiboong gagmayng mga oso motimbang na ug singko kilos. Kana nagpasabot nga medyo nagkisaw ang gamayng lungib sa inahang oso.

Tingpamulak

Marso. Ang katugnaw sa tingtugnaw natapos na, ang yelo natunaw na, ug ang mga langgam nanglalin ug balik gikan sa habagatan. Sa kataposan sa bulan, ang laki nga mga oso mokamang pagawas sa ilang mga lungib sa tingtugnaw. Apan, ang baye nga mga oso mopahulay pag dugang mga pipila ka semana; tingali tungod kay natiti sa mga nati ang ilang kusog.

Human niining dugayng-matapos nga pagkatulog, ang inahang oso bukog ug panit na lang kon itandi sa iyang bus-ok nga panagway sa tinghunlak. Ang yelo natunaw na, ug maingon man ang tambok. Sa ubang mga bahin, siya sa katingalahan malagsik​—walay mga hubaghubag sa lawas tungod sa dugayng paghigda, walay mga pamikog, walay osteoporosis. Siya mogula gikan sa iyang lungib ug dayon malibang ug sampong sa hugaw, usa ka pilitpilit nga sampong sa metabolikong hugaw. Sa kasagaran ang oso dili magsugod sa pagkaon hangtod sa mga duha o tulo ka semana, tungod kay nagkinahanglan ug panahon ang lawas aron makaobra na usab ug maayo. Siyempre kini gigutom pag-ayo. Apan, kay bag-o pa lang napukaw ang kinaiyahan, wala pa kaayoy makaon diha sa lasang. Ang oso maningaon sa mga ulod ug mga bakokang, manglaknit sa panit sa dugay nang patayng mga hayop, ug mangayam pa ug mga osa.

Siyempre, matutuon sa inahang oso ang mga nati aron sila makakat-on sa paggawi samag mga oso, ug sila iyang pinangga kaayo. Ang karaang sanglitanan nag-ingon: “Ipatagbo sa usa ka tawo ang usa ka oso nga namatyan sa iyang mga anak inay ang usa ka hungog diha sa iyang kabuangan.” (Proverbio 17:12) Sa laing pagkasulti, bisan hain niini nga engkuwentro makuyaw. “Ang inahang oso daghan kaayog akatahon alang sa iyang mga nati. Kon ang laki nga oso moduol, pakatkaton dayon sa inahan ang mga nati sa kahoy, kay basig atakehon sila sa laki bisan pag siya ang ilang amahan,” miingon si Hissa.

Dalhon sa inahang oso ang mga nati ngadto sa iyang lungib sa sunod nga tingtugnaw. Sa tuig human niana, ang nalutas nang mga nati kinahanglang mangita nag ilang kaugalingong lungib, kay panahon na nga ipanganak sa inahang oso ang bag-ong pamilya sa gagmayng mga nati.

Daghan kaayo ang nakat-onan bahin sa komplikado ug katingalahang kalaki sa tingtugnaw nga pagkatulog sa oso, apan daghang talagsaong mga bahin niini nagpabilin gihapong misteryo. Nganong ang oso katulgon man panahon sa tinghunlak ug dili ganahang mokaon? Nganong dili kini magkasakit ug osteoporosis? Lisod tugkaron ang mga misteryo sa oso, ug kana hisabtan. Ang matag usa may katungod sa pagtago ug pipila ka mga sekreto!

[Kahon sa panid 20]

Ang Pagtuon sa Tingtugnaw nga Pagkatulog sa Oso

Ang Department of Zoology sa University of Oulu sa daghang tuig nakahimo ug pisyolohikal nga panukiduki bahin sa mga mekanismo sa mga hayop sa pagpaangay sa katugnaw. Ang pagtuon labot sa brawon nga oso sa Uropa nagsugod sa 1988, ug tanantanan, 20 ka oso ang natun-an sukad niana. Usa ka espesipikong lungib sa pagpanukiduki ang gitukod alang kanila diha sa hardin nga zoo sa unibersidad. Ang mga kompiyuter, mga eksaminasyon sa laboratoryo, ug video nga kamera gigamit aron madayag ang temperatura sa ilang lawas, paggamit sa enerhiya, ug kalihokan maingon man sa ilang dugo ug kausaban sa hormone sa tingtugnaw nga pagkatulog. Ang mga unibersidad ug ubang mga nasod nagtinabangay, bisan hangtod sa halayong Japan. Ang mga tigdukiduki naglaom nga ang mga resulta makahatag ug impormasyon nga basin makatabang sa pagsulbad sa mga problema sa pisyolohiya sa tawo.

[Hulagway sa panid 18]

Lungib sa inahang oso

[Hulagway sa panid 18]

Tugob sa asukar nga mga berry