Ang Karaang Sinugdanan sa “Bagpipe”

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRITANYA

ANG bagpipe sa Kabukiran sa Scotland nga atong nailhan karon​—nga gitugtog sa Britanya, Canada, Tinipong Bansa, ug ubang nagsultig-Iningles nga kanasoran​—maoy duolag 300 anyos na. Hinuon, masubay nato ang sinugdanan sa tulonggon libolibo ka tuig ngadto sa karaang siyudad sa Ur, ang dapit-puy-anan ni Abraham, ug sa karaang Ehipto usab. Nianang duha ka dapit nakaplagan ang yano nga mga plawta nga binuhat sa tangbo nga sumala sa mga eskolar maoy mga mag-uuna sa modernong bagpipe. Apan wala hisayri kon kanus-a ug kon kinsay nagdugang sa bag sa hangin.

Sa basahong Daniel sa Bibliya, nga gisulat kapig 500 ka tuig sa wala pa matawo si Jesu-Kristo, tinong gihisgotan ang unom ka Babilonyanhong tulonggon. (Daniel 3:​5, 10, 15) Naapil sa maong listahan ang Aramaikong pulong nga sum·pon·yahʹ, nga gihubad ug “plawta” diha sa daghang hubad sa Bibliya.

Bisan pag dili kita makaseguro kon unsay dagway nianang karaang Babilonyanhon nga tulonggon, lagmit susama kini sa usa sa mga bagpipe nga makaplagan pa sa Sidlakan. Ang mga talaan nagpadayag nga sa Persia (Iran), India, ug Tsina, gigamit ang nagkalainlaing mga dagway sa bagpipe nga ang pipila kanila naglungtad pa karon.

Internasyonal nga Klase

Ang Romanong Emperador Nero, panahon sa iyang pagmando sa unang siglo K.P., nagsaad nga kon padayon niyang mahuptan ang iyang trono, tugtogon niyang “sunodsunod ang water-organ,  plawta, ug mga bagpipe,” misulat ang Romanong historyano nga si Suetonius. Mga 50 ka tuig sa wala pa matawo si Nero niadtong 37 K.P., ang usa ka balak nga giisip nga sinulat ni Virgil naghisgot “sa plawta, nga nindot ug tingog.”

Sukad sa karaang panahon ang Alemanya, Espanya, Irlandia, Italya, Polandia, ug Pransiya may mga bagpipe, ingon man usab ang kanasorang Balkan ug sa Scandinavia. Sa unsang paagi ang bagpipe nakaabot sa Britanya? Nahibaloan nga sa mga 500 W.K.P., ang nanglalin nga mga Celt nagdalag usa ka matang sa bagpipe sa nasod ug ang daghang lalawigan sa Inglaterra nakabaton sa ilang kaugalingong nagkalainlaing mga matang sa bagpipe sukad niadto, ingon man usab ang Scotland. Ang The Oxford Companion to Music nagpaila pa nga “ang bagpipe nabantog na sa Inglaterra pipila ka siglo nga mas una kay sa Scotland.”

Ang nagbaktas nga Romanong kasundalohan may mga tigplawta, apan kon mga Romano ba ang nagpailaila sa bagpipe human nila mapukan ang Britanikong Kapupud-an niadtong 43 K.P. o nagdugang lang sa naglungtad nang plawta, walay usa nga makatino.

Kon ikaw moduaw karon sa Scotland ug makahigayon sa pagpaminaw sa tunog sa bagpipe sa Kabukiran sa Scotland nga molanog lagbas sa mga walog, mouyon ka nga kini maoy kasinatian nga dili daling makalimtan.

 [Kahon/Hulagway sa panid 24, 25]

Libolibong tigplawta ug mga tigbombo, nga gibatbat ingong “ang labing dakong banda sa plawta sukad,” miparada agi sa nabantog nga Princes Street sa Edinburgh niadtong Agosto 2000 aron makatigom ug kuwarta alang sa usa ka buhat-sa-kaluoy labot sa kanser. (gipakita sa itaas). Aron makaduyog sa mga tigplawta sa Scotland, ang mga tigtugtog mibiyahe dili lang gikan sa Uropa, Canada, ug sa Tinipong Bansa kondili gikan pa sa halayong dapit sama sa Hong Kong ug isla sa Guam sa Pasipiko.

Ang bagpipe sa Kabukiran sa Scotland talagsaon nga nakalahutay sa pamilya sa mga bagpipe nga naimbento sa Scotland. Kini naglakip sa mga plawta sa Kapatagan sa Scotland ug sa gagmayng mga plawta sa Scotland. Ang Northumbrian nga plawta mao na lang ang nahibiling Ingles nga tulonggon. Ang maluming nga tunog niini maoy katunga sa clarinet ug oboe. Lahi sa bagpipe sa Kabukiran sa Scotland, matag usa sa tulo ka plawta nga bag-o pang nahisgotan adunay gagmayng mga huypanan, nga mapaburot ug mapahiyos pinaagi sa lihok sa bukton sa tigtugtog aron ang bag mapunog hangin, inay kay pinaagi sa gininhawa sa tigtugtog, nga direktang ihuyop niini.

Diha sa The Bagpipe​—The History of a Musical Instrument, ang awtor nga si Francis Collinson nagtala nga sa tuig 1746, ang usa ka korte sa Inglaterra nagpahayag sa mosunod nga hukom: “Ang rehimento sa Kabukiran sa Scotland dili gayod momartsa nga walay tigplawta,” ug “busa ang iyang bagpipe, sa panglantaw sa balaod, maoy usa ka instrumento sa gubat.” Sanglit walay banay ang moadto sa panggubatan nga walay tigplawta, kadto miresulta nga ang bagpipe sa Kabukiran sa Scotland nainila pag-ayo ingong bugtong tulonggon “nga gidili sa balaod” ingong hinagiban sa gubat.

[Credit Line]

Colin Dickson

[Kahon/Mga hulagway sa panid 25]

Ang “Bagpipe” sa Kabukiran sa Scotland

Ang huypanan: Aduna kiniy usag-direksiyon nga agianan sa hangin sa tumoy niini ug gikonektar sa bag pinaagi sa puloan, nga usa ka haguka nga suksukanan nga gihikot sa lungag diha sa bag. Pinaagi niining kahoy nga huypanan ang bag mapaburot sa magpaplawta kinsa, pinaagi sa pagpiga sa bag, ang hangin mapugos unya nga moagi sa huypanan ug sa mga pipa sa hagubhob nga tunog

Mga diladila sa huypanan: Ang kinamaayohan mao ang binuhat sa tangbo nga Arundo donax, nga gitanom alang sa maong kagamitan sa Espanya, Italya, ug Pransiya

Ang tighoni: Usa ka mohoni nga pipa diin matugtog ang usa ka honi pinaagi sa pito ka buho alang sa tudlo ug buho alang sa kumagko diha sa likod. Mapatungha ang tunog pinaagi sa nalanggikit nga duha ka diladila. Ang hangin alang sa tighoni sa bagpipe naggikan sa bag nga giilok sa magpaplawta

Ang pipa sa baho: Susama sa tenor nga mga pipa apan gipaubsan ug duha ka nota kay sa pipa sa tighoni

Mga tigsuportar: Kasagarang binuhat kini sa garing, ngipon o bukog sa balyena, apan ang plastik gigamit usab karon

Ang mga pipa sa tenor: Adunay duha. Usa lang ka diladila ang molihok sa matag usa, ug ang tono niini magkatukma gayod, nga ubos ug usa ka nota sa tighoni

Ang bag: Naandang binuhat sa mga panit sa hayop, kasagarang gitaklapan ug panaptong tartan

Mga kahoy: Sa unang mga adlaw ang lokal nga mga kahoy nga lusparon ug kolor​—kasagaran boxwood​—mao ang gigamit ug gikolorag itom. Sa ulahi, ang cocus o cocuswood (Brya ebenus), nga bug-at ug gahi nga kahoy gikan sa West Indies, nahimong paborito, apan may ubang mga kahoy, sama sa Aprikanhong blackwood, nga espisye sa Dalbergia melanoxylon

[Mga hulagway]

Pipa sa hagubhob nga tunog

Pipa sa honi

[Hulagway sa panid 23]

Tigplawta nga nagsul-ob sa katibuk-ang besti sa kabukiran sa Scotland

[Hulagway sa panid 24]

Ang bansayanang plawta: Kini ang tun-an sa magpaplawta sa pagtugtog, nga maoy separadong instrumento