Abrolhos—Usa ka Kasinatian nga Dili Makalimtan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRAZIL

SA IKA-16 nga siglo, ang mga marinero duol sa mga katakotan sa estado sa Bahia, Brazil, nagpasidaan sa kaubang mga marinero: “Abra os olhos!” (Ayawg pamilok!) Sumala sa tradisyon kining kanunayng gisublisubli nga pasidaan nahimong ngalan sa usa ka grupo sa lima ka gagmayng mga isla sa maong rehiyon​—ang kapupud-an sa Abrolhos.

Ang Abrolhos nahimutang sa Habagatang Atlantiko, 80 kilometros lamang gikan sa Caravelas ug Alcobaça, mga lungsod duol sa baybay. Apan, kini nahilain tungod kay gilibotan sa mga katakotan. Ang mga katakotan nga wala malista diha sa mga mapa maingon man ang kusog nga mga bagyo sa Atlantiko igo na unta nga makapugong sa mga marinero sa pagpangahas paglawig niini nga katubigan kon dili pa tungod sa humpback nga balyena nga mosapig dako.

Ang Pagpamalyena ug Pagbantay sa mga Humpback

Ang mga balyena sa Abrolhos nahimong dakong tuboran sa kinitaan alang sa mga lungsod duol sa baybay diin panagat ang pangita panahon sa ika-19ng siglo. Human motambong sa espesyal nga Misa diin bendisyonan sa lokal nga pari ang ilang mga sakayan, ang mga tigpangayam ug humpback mamugsay o molawig paingon sa kapupud-an sakay sa walay atop nga mga sakayan. Sa unsang paagi nila mapatay ang ingon niana ka dakong linalang? Pahimuslan nila ang inahanong kinaiya sa balyena. Sapangon una sa mga tigpamalyena ang nati nga balyena ug dayon gamiton kini ingong paon aron ang inahan moduol. Ang mga balyena nga ilang mapatay guyoron balik sa unay nga yuta aron ang bililhong lana niini makuha diha sa usa sa unom ka pabrika sa Caravela nga tigproseso ug balyena.

Apan, sa dihang kalit nga nahapay ang merkado sa lokal nga lana sa balyena sa tungatunga sa ika-19ng siglo, ang industriya sa pagpamalyena nag-anam ka hinay. Sa ika-20ng siglo, human gipangayam sulod sa daghang dekada, ang humpback wala na mosanay diha sa Abrolhos. Tungod niini, ang pagpamalyena sa palibot sa kaislahan sa kataposan nahunong. Ang kataposang higayon diin gisapang ang balyena didto maoy sa 1929.

Usa ka bag-ong anib sa kasaysayan sa Abrolhos ang nagsugod sa 1983 sa dihang ang lima ka isla sa kapupud-an ug ang katakotan sa Abrolhos​—may katibuk-ang luna nga 910 kilometro kuwadrado​—gideklarar ingong marine national park. Wala nay taho bahin sa mga balyena sulod sa 50 ka tuig, apan sa 1987, ang mga tigdukiduki nagtaho nga nakakita sila ug mga balyena diha sa katubigan nga sakop sa national park ug mihukom sa paghimog dugang pagsusi. Natingala sila sa pagkadiskobre nga ang mga humpback misanay na usab palibot sa kaislahan.

Ang mga balita bahin sa mga balyena nga namalik duyog sa nag-anam ka baniog nga balita nga ang Abrolhos maoy nawalang paraiso nagsugod sa pagdani sa pipila ka bisita. Sa usa ka hayag nga buntag sa ting-init, usa ka pamilya ang misakay sa usa ka sakayan nga para  sa panagat didto sa Caravelas ug mipaingon sa Abrolhos, nga unom ka oras nga panaw. Mao kiniy paghubit sa usa kanila sa iyang pagduaw sa kaislahan.

Usa ka Paril sa Dagkong mga Kalo

“Samtang si Manoel, ang among bangkero, nagmaniobra sa sakayan agi sa Reef of Walls, nasabtan nako kon nganong ang Portuges nga mga marinero kaniadto nahadlok niining maong katubigan. Ang nagkalidadis ug kolor nga mga haligi sa takot​—hangtod sa 20 metros ang gihabogon ug 50 metros ang gilapdon duol sa ibabaw sa nawong sa dagat​—mituybo gikan sa salog sa dagat. Tungod sa porma niini nga ingon ug nabali nga kono, ginganlan kini sa mga tawo didto ug dagkong mga kalo. Sa ilawom sa tubig, daghan niining maong mga haligi ang nagtapot nga nagpormag dagko kaayong mga arko ug mga pasilyo ug mga paril pa gani nga 20-kilometros ang gitas-on nga migimaw sa tubig ingong plataporma nga katakotan. Mao kini ang mga paril sa Reef of Walls.

“Sa dihang mibiya kami sa katakotan, makita na namo ang Abrolhos. Gikan sa layo ang lima ka isla samag dagkong mga kalso sa pultahan nga naglutaw diha sa dagat. Ang mga geologo misugyot nga sa dugay nang panahon, ang presyur gikan sa miutbo nga laba nakapasaka niining mga islaha gikan sa salog sa dagat. Tungod niini, ang tanang isla susamag topograpiya​—usa ka titip nga pangpang nga mituybo gikan sa tubig diha sa habagatan-sidlakan nga kiliran niini ug usa ka gamayng bungtod nga naghanayhay ngadto sa hiktin nga baybayon sa habagatan-kasadpan nga kiliran.

“Maklaro na namo karon ang parola ug ang dili tupong nga linya sa dos-andanas nga mga puy-anan diha sa kinadak-ang isla, ang Santa Bárbara. Ang kawani gikan sa Brazilian Institute of the Environment and Renewable Natural Resources (IBAMA) maingon man ang Brazilian Marines nga nagpuyo diha sa isla nagdepende sa barkong tigdala ug suplay nga modunggo matag duha ka semana. Lagmit gayong handurawon ninyo nga ang pag-abot niini gikahinaman usab sa lokal nga populasyon sa mga kanding​—ang madalidali ug ihaw sa mga taga-isla kon mahutdan na sa pagkaon. Walay mga sak-anan, hotel, bar, o restawran nga tugotan dinhi. Ang mga turista nga gustong magpalabay sa kagabhion dinhi kinahanglang mag-agwanta sa pagkatulog diha sa mga barko nga nagpondo palibot sa mga isla.

“Samtang si Manoel mainampingong mihulog sa angkla, nga nagmabinantayon sa katakotan, duha ka bantay sa IBAMA misakay sa among sakayan ug misaysay sa pipila ka lagda sa maong parke. Ang mga turista makabisita lamang sa duha ka isla nga mao ang Siriba ug Redonda, nga magsubay sa markadong mga dalandalan, ug kanunayng ubanan sa usa ka bantay. Dili mahimong mangisda dinhi ug dili mahimong manguha ug handomanan​ —bisan gagmayng bato gikan sa baybayon. Ang pagtan-aw ug balyena estriktong gikontrolar usab. Kutob lamang sa tulo ka sakayan ang makaduol sa mga balyena, ug kinahanglang 100 metros ang ilang gilay-on gikan sa mga balyena. Kon dunay balyena nga moduol sa sakayan, kinahanglang patyon ang makina ug paandaron lamang pag-usab kon motunga na ang balyena. Ang mga sakayan kinahanglang mobiya sa maong dapit kon dunay mga timailhan nga natugaw ang usa ka balyena.”

Makapadaning mga Langgam

“Nagsanay ang mga langgam dinhi. Ang tropic bird, masked booby, brown booby, maanindot nga kulampisaw, ug ang sooty tern pulos dunay nagasanay nga mga kolonya sa Abrolhos.

“Samtang nagkatkat kami sa batoon nga baybay sa Siriba sa unang adlaw sa among pagduaw, gitudlo ni Jordan, usa ka tigdukiduki sa IBAMA, ang mga salag sa mga booby ug pulag-sungo nga mga tropic bird. Ang booby ganahang magsalag sa hawan nga yuta, apan ang pulag-sungo nga tropic bird mas gusto sa mga kal-ang sa bato, nga makahatag ug proteksiyon batok sa mga hangin nga manokmanok, nga dali rang makalintuwad sa salag.

“Sa walay duhaduha, ang labing makapadani sa mga langgam mao ang kulampisaw, nga sama ka dako sa himungaan. Panahon sa pagsanay, ang makapadani nga puyopuyo diha sa tutonlan sa laki mopula pag-ayo ug moburot nga sama ka dako sa potbol. Kabalighoan nga ang kulampisaw nagsalig sa dagat apan mahadlok sa tubig. Kini adunay diyutayng lana nga panghuping sa mga balhibo niini, busa matumog kini sa tubig kon kini mosalom aron sa pagtuka ug isda.

“Gibawi sa kulampisaw ang iyang pagkadaling mabasa sa iyang pagkamaayong molupad. Uban sa makapahinganghang duha ka metros nga bukhad sa mga pako, kini modakop ug init nga hangin ug magpabiling halos dili maglihok sa kahanginan, samtang magbantay pag-ayo sa walay-kalibotang kauban sa pagpangisda, ang booby. Sa dihang ang booby makakuha ug isda, ang kulampisaw mosakdap ug moatake pinaagi sa taas, bawog nga sungo niini, nga usahay ilogon niini ang isda gikan sa sungo sa booby. Kon tungod sa kakuyaw mabuhian sa booby ang kuha niini, ang kulampisaw mosakdap dayon ug mahanasong magkuha sa isda sa dili pa kini mahulog sa tubig. Komosta kon lamyon una sa booby ang isda? Ang agresibong kulampisaw nahibaloan gani nga mogukod sa booby ug pugson kini sa pagsuka sa gikaon niini!”

Ang Talan-awon Ilawom sa Tubig

“Ang ikaduhang adlaw sa among pagduaw gigugol sa pagsuhid sa ilawom sa tubig. Ang temperatura sa tubig diha sa kapupud-an dili gayod mous-os sa 24 grado Celsius, ug tin-aw ang tubig hangtod sa giladmon nga 15 metros. Wala kinahanglana ang mahalon nga kasangkapan sa pagsalom aron masuhid ang linaw, mabaw nga katubigan duol sa mga isla. Ang usa ka snorkel, mask, ug mga kapay mao ray imong gikinahanglan. Samtang ang kahayag sa adlaw midan-ag sa ilawom sa tubig, naaninag ang dagkong mga  pundok sa mga isda, ang berde, morado, ug dalag nga mga takot, ug ang pula nga mga espongha sa dagat ug mga lumot. Kami giliminan sa lainlaig kolor nga kahayag. Bisan tuod ug diyutay ang espisye sa takot dinhi kon itandi sa ubang mga katakotan sa tropiko, ang ubang espisye dinhi lang makit-an.

“Diha sa hayag-asul nga katubigan sa palibot sa isla nagdagsang ang kapin sa 160 ka espisye sa isda. Dunay mga linalang nga lainlaig mga porma ug gidak-on: ang motungha usahay nga mga loggerhead turtle, ang Pranses nga alibangbangon, habasan, needlefish, molmol, ang dakong apahap, ug ang indong. Ang mga isda anad kaayo nga puwede nimo silang pakan-on, ug sa dihang mahurot na ang pagkaon, ilang hinayon ug kitkit ang imong mga tudlo, nga mangita pag dugang pagkaon.”

Pagbalik sa mga Balyena

“Sa hapon sa among ikatulong adlaw diha sa kapupud-an, milawig kamig balik paingon sa Caravelas nga nagsagol ang among gibati. Ganahan kaayo ko sa Abrolhos apan nahigawad ko tungod kay wala pa kamiy nakita bisag usa ka buok balyena. Apan, sa dihang nakalawig na kami ug mga 30 minutos, si Manoel kalit lang misinggit: ‘Naay balyena! Naay balyena!’ Tulo ka humpback nga mga balyena​—duha ka dagko na ug usa ka nati​—ang mitungha mga 200 metros ang gilay-on gikan kanamo. Maklaro namo ang kaputi sa ilawom sa ilang dagkong mga kapay. Tingali gusto lang mag-usisa, ang usa niana miduol ug milangoy ubay kanamo sulod sa pipila ka minutos. Halos dili ako makatuo sa akong nakita samtang ang balyena milukso gikan sa tubig. Giisa niini gikan sa tubig ang katunga sa dako kaayong lawas niini ug dayon gilamba kini nga nag-una ang bukobuko. Nakapatungha kini ug dakong tudling diha sa dagat! Samtang ang mga isla nag-anam ka gamay sa nagkalayo kami, makita gihapon namo ang mga silik sa ikog sa mga balyena maingon man ang popanagsang pagpasidlit niini ug tubig. Nalipay mi nga ang mga humpback namalik na.”

Walay-Seguro nga Umaabot

Tingali wala na ang kapeligrohan gikan sa mga mangangayam ug balyena, apan nagpabilin ang ubang mga kapeligrohan. Dili realistikanhon ang paghunahuna nga kining maong mga isla dili maapektohan sa mga suliran sa kalikopan. Ang usa ka tawo nga nagtuon sa kadagatan nagpahayag niana niining paagiha: ‘Dili pa igo ang pagpreserbar sa usa ka kapupud-an ug pagdili sa mga tawo nga moanha diha kon ang tanan sa palibot niana ginadaot.’

Daghang siyentipiko ang nagtuo nga ang pagsaka sa mga temperatura sa tibuok yuta maoy nakaingon sa paglubad sa kolor sa Reef of Walls, usa ka timailhan nga ang gagmayng mga lumot niini nagakahanaw na. Morag dili kalikayan nga ang pagpuril sa kalasangan sa unay nga yuta ug ang pagkakankan sa yuta, nga nakapadaghan sa binanlas nga moagos ngadto sa dagat, sa ngadtongadto makaapektar sa mga takot nianang mga islaha. Ug, siyempre, samtang magkadaghan ang mga bisita kada tuig, ang mga konserbasyonista kinahanglang magbantay kanunay aron ang Abrolhos dili makaagom sa mga sangpotanan sa katahom niini.

Apan, sa pagkakaron kining dulom nga mga panagna alang sa Abrolhos wala pa makaiban sa putli nga katahom niini​—sa makapahinganghang nagsirkosirko nga mga balyena niini, sa makalingaw nga kalanggaman, ug sa talagsaong mga takot. Duolan sa 500 ka tuig human kini madiskobrehi, ang Abrolhos usa gihapon ka dapit nga angayng tan-awon. Ang pagduaw niini makalingaw gayod sa mga mata ug maoy usa ka kasinatian nga dili makalimtan.

[Mapa sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BRAZIL

ABROLHOS

[Mapa sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

KAPUPUD-AN SA ABROLHOS

Siriba

Redonda

Santa Bárbara

Guarita

Sueste

[Hulagway sa panid 15]

Ang parola sa Abrolhos, gitukod sa 1861

[Hulagway sa panid 16]

Kulampisaw

[Hulagway sa panid 16]

Pormag utok nga takot

[Credit Line]

Enrico Marcovaldi/Abrolhos Turismo

[Hulagway sa panid 16]

Pranses nga alibangbangon

[Hulagway sa panid 16, 17]

Masked booby

[Hulagway sa panid 16, 17]

Redonda

[Credit Line]

Foto da ilha: Maristela Colucci

[Hulagway sa panid 17]

Indong

[Hulagway sa panid 17]

Habasan

[Hulagway sa panid 17]

Pulag-sungo nga tropic bird

[Hulagway sa panid 18]

Usa ka humpback nga balyena ug ang nati niini