Pagduaw sa Usa ka Plantasyon sa Saging

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA HABAGATANG APRIKA

LAMIAN gayod ako ug saging. Nagtuo ako nga daghang tawo ang lamian ug saging. Ang saging dili lang lami kondili tugob usab sa bitamina, minerales, ug lanotlanot. Gusto ka bang masayod ug dugang pa bahin niining sustansiyadong prutas? Di pa dugay gipakitaan ako sa usa ka mag-uuma ug sa iyang asawa sa katingalahang paagi sa pagsanay sa saging.

Si Tony ug Marie (gipakita sa ibabaw) adunay uma sa Limpopo nga Probinsiya sa Habagatang Aprika, sa usa ka lugar nga ginganlag Levubu. Sila nananom ug nagkalainlaing mga talamnon sa ilang 55 ka ektaryang uma. Apan, saging ang kadaghanan sa ilang gipananom. Gusto ni Tony nga kita makabaton ug dugang impormasyon bahin niining popular nga prutas.

Pagpananom ug mga Kondisyon sa Klima

“Ang labing maayong matang sa yuta,” miingon si Tony, “maoy taluon ug dili balason o batoon. Kinahanglang pulos yuta hangtod sa kinailadman ug ang tubig dili magpondo. Ang saging motubog maayo sa lugar nga dili magyelo. Sa pagkatinuod, kini gustog init. Ang aberids nga kainiton sa tibuok tuig sa Levubu maoy gikan sa 12 ngadto sa 35 grado Celsius.” Sa dihang nangutana ako bahin sa gidaghanon sa ulan, si Tony mitubag: “Ang saging nagkinahanglan ug regular nga ulan o senemana nga patubig.”

Ang tanom nga saging morag kahoyng tan-awon, apan ang punoan dili gama sa kahoy, kondili mga bani nga dasok kaayo. Ang saging sa pagkatinuod maoy usa ka dakong yerba, dili kahoy. Ang tinuod nga lindog sa saging anaa ilalom sa yuta nga gitawag ug lumat. Ang mga gamot  mogula gikan sa lumat, ug ang mga dahon ug sa ulahi usa ka dakong pula nga puso mogawas gikan niana. Ang mga saha usab motubo gikan sa lumat aron mahimong bag-ong mga tanom.

Ang mga tanom nga saging adunay tulo ka hugna sa pagtubo, nga gitawag sa lokal nga mga mag-uuma ingong “ang apohang baye, ang anak nga baye, ug ang apo nga baye.” (Tan-awa ang hulagway.) Ang “apohang baye” mamunga karong tuiga, ang “anak nga baye” sa sunod tuig, ug ang “apo nga baye” sa ikatulong tuig. Ang “mga apo nga baye,” manurok nga dinaghan tapad sa ilang “inahan.” Sa dihang ang gitas-on niining maong mga saha moabot na kutob sa tuhod, ang tanan putlon gawas sa himsog nga saha.

Ang dakong pula nga puso, nga sa ngadtongadto mahimong bulig sa saging, motubo pataas gikan sa dili-makitang lumat nga molusot sa ubod. Kini sa kataposan mogula diha sa tunga sa duha ka unang mga dahon nga magbitay. Inigpulak sa mga gihay sa puso, madayag ang 10 ngadto sa 15 ka wala pa makatubo nga sipi nga maglangkob sa usa ka bulig, nga alang sa tawong wala mahibalo, ang saging morag tuwad nga nagtubo! Ang usa ka  sipi adunay 20 o kapin pang luyat nga mga saging, nga gitawag ug mga tudlo.

Panahon sa Pagtuba

Ang panahon sukad sa paggawas sa pula nga puso ngadto sa panahon sa pagtuba mokabat ug tulo ngadto sa unom ka bulan, depende sa panahon sa tuig. Ang bunga tubaon nga berde pa, sa dihang bus-ok na ang mga saging. Ang aberids nga timbang sa bulig nga ikabaligya maoy mga 35 kilos. Sa panahon sa pagtuba, tabonan ug plastik ang bulig aron dili maunsa samtang kini ikarga sa sakyanan paingon sa empakehanan. Dinhi niini nga pasilidad ang mga sipi putlon ngadto sa ginagmayng mga pungpong nga tulo ug unom ka tudlo nga saging ug dayon butangan ug solusyon nga pangontra sa fungi aron dili tibakon.

Sa Habagatang Aprika ang saging empakehon diha sa giapasan ug wax, gilungaglungagan nga mga karton, ug dayon ibalhin ngadto sa tan-oganan. Dinhi ang gas nga ethylene makapahinog ug dali sa saging. * Ang mga karton ibutang dinhi nga kontrolado ang temperatura sulod sa usa o duha ka adlaw ug dayon ipadala ngadto sa pumapalit.

“Tingali ako may pinalabi,” miingon si Tony, nga mapahiyomon ang mata, “kay nagtuo ako nga ang saging sa Levubu adunay talagsaong lami, tingali tungod sa among yuta. Apan ang diperensiya, kay layo man kaayo kami gikan sa bisan unsang siyudad nga nagaeksportar, ang mga taga-dinhi ra sa among nasod ang makatilaw sa among saging.”

Maayo Alang sa Imong Panglawas

Ang saging tugob sa potasyum. “Daghang pagtuon nagpakita nga kining maong sustansiya makapalig-on sa imong mga bukog ug makapaubos sa risgo sa pagtaas sa presyon sa dugo ug sa stroke,” nag-ingon ang artikulo bahin sa saging diha sa magasing Health. “Ang saging,” midugang ang magasin, “adunay folate nga makatabang sa pagsanta sa depekto sa paghimugso sa bata, bitamina B nga gikinahanglan sa nagsabak o sa nanamkon.” Ang saging adunay ubang hinungdanong minerales, sama sa magnesium, nga motabang sa bukog sa pagtunaw sa kalsiyum ug busa makapabaskog.

Ang protina sa saging adunay 18 ka amino acid, lakip sa tanang hinungdanong mga minerales nga dili magama sa imong lawas sa hustong gidaghanon. Ang saging adunay 22 porsiyento nga carbohydrate, nga mohatag ug enerhiya dihadiha tungod kay ang saging daling hilison. Si Marie malipayong midugang: “Ang saging maoy maayong tuboran sa mga bitamina A, B, ug C. Dugang pa, kini morag makapawala sa gana sa pagkaon, kay walay tawong gustong mokaon ug daghan kaayong saging sa usa ka higayon.” Busa kaon ini​—kini maayo alang kanimo ug lami pa kaayo!

[Footnote]

[Diagram/Hulagway sa panid 16]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Dahon

Puso/mga saging

Bani

Ibabawng yuta

Lumat

Gamot

[Credit Line]

Sketch: Based on drawing from The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Diagram/Hulagway sa panid 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Apohang baye

Anak nga baye

Apo nga baye

[Mga hulagway sa panid 17]

Ang dako kaayong pula nga puso sa ngadtongadto mahimong bulig sa saging

[Credit Line]

Photo by Kazuo Yamasaki

[Mga hulagway sa panid 18]

Panahon sa pagpanuba (sa wala); ang bag-ong tubo nga mga saging (ibabaw)