Tan-awa ang Kusgang Hippo!

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA KENYA

ANG dakong linaw sa halapad kaayong Masai Mara Game Reserve sa Kenya nadan-agan sa kahayag sa nagsalop nga adlaw. Sa dihang nagkatunod ang adlaw diha sa kapunawpunawan, ang katubigan naggilawgilaw sa dalagong kahayag. Sa pipila ka metros sa unahan, ang pundok sa mga sebra ug mga wildebeest (gnu) hinayhinayng mipaingon sa linaw. Sa takulahaw ug sa dakong pagpanagana, ang mga mananap walay gimok, ang ilang mga mata nagtan-aw sa dako morag-bato nga lawas nga naglutawlutaw duol sa daplin sa linaw. Human nga saba kaayong gikisaw ang tubig, ang “bato” nawagtang sa panan-aw. Bag-o pang nalantawan sa mga maninibsib ang isog kaayong hayop sa tubig​—ang hippopotamus.

Nagpuyo diha sa mga linaw, suba, ug mga lanaw sa sidlakang Aprika, ang elepante ray makalabaw sa gidak-on sa hippo. Inig-abot sa hingkod nga panuigon, ang hippo mahimong moabot sa gihabogong kapin sa 4 ka metros ug 1.5 metros ang gitas-on sa abaga. Ang timbang niini mahimong moabot ug mga upat ka tonelada. Ang pulong “Behemot” nga gihisgotan sa basahon sa Job diha sa Bibliya sagad giisip nga nagtumong sa  hippopotamus. Dili ikahibulong, ang Bibliya naghubit niining dako kaayong mananap nga dunay mga bukog nga samag “mga tubo nga tumbaga,” ug kini nagtandi kanila sa “sinalsal nga mga puthawng olisi.”​—Job 40:15-18.

Bagag-panit, walay buhok, ug morag bakikawng molihok, ang pormag-baril nga hippo ngil-ad ug dagway. Ang hippo mugbog mga batiis, nga makapahibulong sa tawo kon nganong makadaog kini sa iyang dako kaayong lawas. Apan ayaw pakamenosa ang kusog nianang tambok ug mubo nga mga batiis. Diha sa mamala ang hippo kusog modagan kay sa tawo. Diha sa tubig kini makaapas sa gamayng demanong bugsayon nga sakayan o bisan sa demotor nga sakayan.

Ang Kinabuhi Diha sa Tubig

Ang mga hippo maoy makihugoyhugoyon nga mga mananap, nga magpundok sa 10 ngadto sa 15 nga pangunahan sa usa ka laki, hinunoa may dagkong mga grupo ang nakit-an nga may gidaghanong duolan sa 150. Sila mabuhi sa yuta ug tubig ug mokawas sa tubig​—sa gabii lamang​—aron maningaon sa lunhawng katanoman nga nanubo sa daplin sa tubig. Kasagaran, sila dili magpalayo sa tubig. Apan, sa ting-init, ang ubang mga hippo nahibaloang nakalakaw ug 10 ka kilometros aron sa pagpangitag pagkaon.

Wala kaayo matin-aw kon sa unsang paagi timan-an sa mga hippo ang ilang mga teritoryo. Ang makapatingalang batasan sa pagkatag sa ilang kinalibang pinaagi sa ikog gituohan sa uban nga usa ka paagi sa pagpaibog sa baye nga mga hippo o agig pangpahadlok sa kontra. Kon atakehon, sila mobihihi samag kabayo, ug moinga o mongulob kon magbugno. Ang kusog nga mga pagpangusmo madunggan bisan pag nalubog sa tubig ang mananap. Ang lider nga laki magpadayag sa kaugalingon pinaagi sa pagtiyabaw ug MU-Mu-mu.

Ang hippo magpalabay sa tibuok adlaw nga ang katunga sa lawas o ang tibuok lawas naglusbog sa tubig, ug ang iyang dakong lawas gidisenyo alang niini. Bisag dili kini maayong-laking molangoy sama sa kaubang mga mananap nga mabuhi sa mamala ug sa tubig, ang hippo makapabilin ilalom sa tubig sulod sa 15 minutos! Ang iyang mga simod, mata, ug dalunggan nagtupong, nga tungod niini ang mananap makalusbog sa nahibiling bahin sa iyang lawas ilalom sa tubig. Dinhi sa ilalom sa tubig himoon sa mga hippo ang ilang daghang kalihokan, hasta ang pagpangulitawo ug pagsanay.

Human sa mga walo ka bulan nga pagmabdos, usa ka nati ang ihimugso diha sa mabawng katubigan. Ang pagpasuso mahimong himoon sa mamala o sa kutob-sa-tuhod nga tubig. Bisan pag kusgan, seryoso ang hippo sa iyang pagkaginikanan, nga malumong atimanon pag-ayo sa inahan ang nati. Gani, nindot kaayong tan-awon ang naglutawng inahan nga dunay nagbaba nga nati nga hippo diha sa iyang bukobuko. Sa pagkatinuod, ang daw dili-manghilabot nga mananap makig-away taman sa ginhawa batok sa bisan unsang pagsulay sa pagkuha sa nati gikan sa iyang bukobuko!

Ang panit sa hippo gidisenyo alang sa kinabuhi sa tubig. Dagkong kausaban ang makita dihang mokawas ang mananap sa mamala. Ang mga glandula nga nahimutang ilalom sa panit mopagawas ug pilitpilit nga likido nga pulapula ug parat. Kon tan-awon sa layo, ang mananap morag nagkadugo tungod sa pilitpilit nga likido. Ang pilitpilit nga likido, hinunoa, magpanalipod sa panit diha sa tubig ug sa mamala. Sa karaang  mga komunidad sa Aprika, ang panit sa hippo gilisgilison pagtabas ug ihumol sa lana. Dayon ang ginilis nga panit lubiron ug paughon aron himoong gikahadlokang latigo nga gigamit diha sa mga away may kalabotan sa yuta. * Ang Grzimek’s Animal Life Encyclopedia nag-ingon nga human sa pagtina sa panit​—usa ka proseso nga mokabat ug labing menos unom ka tuig​—ang panit sa hippo “mogahi sama ka gahi sa bato ug moabot ug mga upat ug tunga ka sentimetros ang gibag-on.”

Ang Dako Apan Makahahadlok nga Huy-ab

Ang baba mao gayod ang labing makaiikag nga parte sa lawas sa hippo. Diha sa mamala gamiton sa mananap ang iyang tunga-sa-metro nga baba aron maningaon duol sa tubig. Bisan pa niana, ang baba dili lamang gigamit ingong instrumento sa pagkaon. Sa dihang bukhon sa hippo ang iyang baba sa 150 gradong gilapdon, dili kay yanong panghuy-ab lang kini kondili kini maoy makuyaw nga pagpaila sa kaisog. Tungod sa pagdepensa sa ilang nagkagamayng teritoryo mahitabo ang grabeng panagbugno batok sa mga kontra. Makita diha sa baba nga nagbuka ang dagkong mga tango sa ubos nga bahin sa apapangig. Kining maong mga armas sa pagdepensa mahimong moabot ug 12 ka pulgada ibabaw sa lagos.

Ang baba sa hippo peligroso dili lamang sa ubang mga hippo kondili sa mga tawo usab. Ang mga paningkamot sa tawo nga magpuyo nga malinawon uban sa hippo wala mosaler. Bisan pag dili hilabtan, ang mananap moatake sa mga tawo nga mangarisgar sa pagduol sa teritoryo niini. Dugang pa, kon masamdan ang usa ka hippo, mas aburido kini ug busa delikado nga makahatag ug dakong kadaot sa tanan nga magpaduol. Bisan ang mga sakayan mapatikyaob pa gani sa dagkong apapangig sa usa ka nasukong hippo.

Diha sa mamala ang hippo pintas usab sama kon kini anaa sa tubig. Pananglitan, delikado kaayong moagi sa tunga sa usa ka naningaon nga hippo ug sa tubig. Gani, sa ubang mga bahin sa Aprika, ang walay kalibotang mga taga-baryo giatake sa mga hippo tungod kay nag-ali sila sa dalan niini paingon sa tubig. Ang mananap makapukaw ug kahadlok sa tawo ug sa mananap ug kinahanglang tagdon nga mainampingon ug mapanagan-on.

Dili ba Kaha Mapuo ang Hippo?

Sa dihang maningaon sa mamala, ang nagbinugtong nga hippo delikadong maatake sa mga leyon. Bisan pa niana, ang tawo morag maoy labing kuyaw nga kaaway sa hippo. “Ang mga tawo nakapakunhod ug dako sa gidaghanon sa mga hippopotamus ug sa gidak-on sa lugar nga pinuy-anan niini,” nag-ingon ang World Book Encyclopedia. “Ang mga mangangayam nakapatay ug daghan kaayo kanila, ug gihimong uma sa mga magbabaol ang daghang lugar nga gipuy-an kaniadto sa mga hippopotamus.”

Oo, ang pagsugok sa tawo sa pinuy-anan sa hippo nakapugos sa mananap sa pagpuyo sa gamayng lugar, nga tungod niini sila dili na kaayo libreng makalihoklihok ug makasanay. Makapalipay, ilalom sa Gingharian sa Diyos, ang Maglalalang nagsaad nga ipasig-uli ang hustong pagkatimbang tali sa tawo ug mananap, aron walay bisan usa nga “magadaot ni magagun-ob” sa napasig-uli nga yutan-ong Paraiso.​—Isaias 11:9.

[Footnote]

[Picture Credit Line sa panid 25]

Elizabeth DeLaney/Index Stock Photography