Ondol—Usa ka Talagsaong Sistema sa Pagpainit sa Balay

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA REPUBLIKA SA KOREA

NAGKUROGKUROG sa mabugnawng tingtugnaw sa Korea, gipadayon kami ngadto sa balay sa mapahiyomong tagbalay. Ang may igong kainiton nga hangin sa sulod nagpainit sa among bugnaw nga mga lawas, bisan tuod wala kamiy nakita nga heater o radiator. Human huboa ang among sapatos diha sa entrada, kami mitunob sa salog ug among nabatyagan nga init kini. Sa dihang kami nanglingkod sa salog ug gitukod ang among mga kamot diha niana, gibati namo nga ang among bugnaw kaayong mga kamot nagsugod sa pag-init.

Sa Korea halos tanang balay aduna niining matanga sa pagpainit sa salog. Gitawag kini ug ondol. Sa unsang paagi nagaobra kining talagsaong sistema sa pagpainit sa balay? Ug unsay epekto niini diha sa Koreanhon nga paagi sa pagkinabuhi? Sa dili pa tubagon kanang mga pangutanaha, susihon nato ang sinugdanan sa tradisyonal nga ondol.

Sinugdanan sa Pagpainit sa Salog

Ang kasaysayan sa pagpainit sa salog masubay ngadto sa panahon una pa mianhi si Jesu-Kristo sa yuta. Sumala sa arkeolohikal nga mga kaplag ug mga rekord sa kasaysayan, ang karaang mga Romano lagmit mao ang unang migamit sa sistema sa pagpainit sa salog. * Sa ikaupat o ikalimang siglo K.P., ang sistema sa pagpainit sa salog nahimong popular sa tibuok Korea Peninsula, ug kini sa ngadtongadto gitawag ug ondol. Ang ngalan gikuha gikan sa Ininsek nga mga karakter nga nagpasabot ug “mainit nga mga agianan.” Ang makasaysayanhong talaan sa Tsina nga Books of Old Tang naghisgot sa ondol, nga nag-ingon: “Sa tingtugnaw ang mga tawo [Koreano] magpainit sa ilang kaugalingon pinaagi sa paghimog tag-as nga mga agianan sa ilawom sa yuta ug pasudlon niana ang kainit gikan sa kalayo.”

Kon sa Unsang Paagi Nagaobra ang Tradisyonal nga Ondol

Sa naandan, ang tuboran sa kainit alang sa ondol mao ang dapogan. Mahimong gipahimutang kini sa kosina o sa bungbong sa gawas sa sala. Ang kosina nga dunay duha o tulo ka dapogan mahimong libotan sa katumbas nga gidaghanon sa mga lawak nga gipainit sa ondol. Sa usa ka karaang Koreanhon nga kosina, makita tingali nimo ang usa o duha ka dagkong  puthaw nga mga kaldero diha sa dapogan. Busa, ang kalayo nga gigamit sa pagluto ug kan-on o sabaw gigamit usab sa pagpainit sa lawak nga tupad sa kosina! Episyente, dili ba?

Kasagaran, ang kosina gitukod nga mga usa ka metros nga mas ubos kay sa lawak nga gipainitan. Tungod sa diperensiya sa lebel, ang aso ug init nga hangin dali rang mokaylap sa ilawom sa salog sa gipataas nga lawak. Ang aso mokaylap sa ilawom sa salog? Oo, mao kana ang sekreto sa ondol.

Ang pinahigda nga mga tubo​—mga agianan sa kainit ug aso​—anaa sa ilawom sa salog sa lawak, nga nagkonektar sa dapogan ug sa panghaw. Ang init nga hangin gikan sa kalayo moagi sa mga tubo ug makapainit sa salog nga hinimo sa bato ug lapok.  Dili kini sayon nga buhaton. Duha ka magkasumpaking mga kinahanglanon ang kinahanglang tagbawon. Aron maayo ang pagkasunog sa sugnod, ang aso niini kinahanglang moagi dayon sa mga tubo ug hanoy nga mogawas sa panghaw. Ang mga tubo nga tul-id ug mugbo maoy kinamaayohan alang nianang maong katuyoan. Apan, aron ang kainit gikan sa kalayo makapainit sa salog, ang init nga hangin ug aso kinahanglang magpabilin ug dugay diha sa mga tubo kutob sa mahimo. Aron mahimo kini, kinahanglang malukop sa mga tubo ang ilalom sa enterong salog, sa ingon mapugngan ang init nga hangin sa paggawas dayon sa panghaw. Sa dihang ang aso ug init nga hangin moagi sa mga tubo sa hustong gikusgon, ang usa ka lawak mapainit sa tibuok gabii sa kalayo nga nagsiga lamang sulod sa mga duha ka oras.

Giingon sa uban nga kanhi dihay usa ka lawak nga dunay ondol​—usa ka gatos ka tuig ang edad​—nga episyente kaayong motipig sa kainit. Tungod sa disenyo sa mga tubo sa maong lawak, ang salog niini magpabiling init sulod sa 45 ka adlaw bisag kausa ra painita! Tuyo unta nga magpabilin kining init sulod sa 100 ka adlaw. Ikasubo, ang maong lawak naguba panahon sa Gubat sa Korea sa unang bahin sa katuigan sa 1950. Sa 1982, ang mga inhenyero nagpasig-uli sa maong tinukod, ug ang mga turista makabisita sa lawak niini nga dunay ondol. Ang presenteng pagkaepisyente niini sa pagtipig ug kainit dili sama ka epektibo sa orihinal. Bisan pa niana, human sa usa ra ka pagpainit, ang salog magpabiling init sulod sa napulo ka adlaw sa tingpamulak ug tinghunlak, ug sulod sa tulo ka adlaw sa tingtugnaw, bisan pag ang temperatura maoy −10 grado Celsius.

Ang laing sekreto sa ondol nga sistema sa pagpainit mao ang disenyo sa salog mismo. Sa dili pa ipahiluna ang salog, himoon na ang mga tubo nga agianan sa init nga hangin. Dayon ang mga tubo tabonan ug lapad, nipis nga mga bato nga duha o tulo ka pulgada ang gibag-on. Tungod kay ang salog duol sa dapogan kinaiyanhong mas init, ang mas baga nga mga bato gigamit didto aron masanta ang pagkawala sa kainit. Sunod, ang dalag nga yutang-kulonon ihaklap sa mga bato, ug ang salog patagon. Sa kataposan, haklapan ang salog ug ubay-ubayng palid sa gilanahan nga papel.

Sa usa ka lawak nga gipainit sa tradisyonal nga ondol nga sistema, ang salog sa kinatumyang bahin sa lawak medyo bugnaw. Busa ang mga tigulang, sama sa mga apohan o mga ginikanan, maingon man ang mga bisita dapiton sa paglingkod diha sa mas init nga dapit. Kini maoy pagpakitag pagtahod.

Ang tradisyonal nga mga lawak nga may ondol nga makita sa amihanang bahin sa Korea Peninsula lahi ug diyutay nianang anaa sa habagatan. Sa amihanan, ang lawak nga gipainit sa ondol ug ang kosina walay dibisyon. Tungod sa kainit gikan sa dapogan ug sa salog nga dunay ondol, ang lawak magpabiling init. Sa habagatan, dunay dibisyon sa kosina ug sa sala, sa ingon ang aso dili makahasol sa mga tawo nga nanglingkod sa sala.

Ang mga Koreano kasagarang mogamit ug kahoy ingong sugnod alang niining matanga sa dapogan. Busa sa dili pa paobrahon ang ondol, magtigom silag uga nga sugnod nga kahoy tupad sa dapogan. Dayon mogamit silag papel ug dagami aron sa paghaling sa kalayo. Ang uling gigamit usab ingong sugnod. Apan, sa ika-20ng siglo ang mga Koreano nagsugod sa paggamit ug mga uling nga pormag tisa. Siyempre, hinungdanon nga ang usa ka lawak nga dunay ondol atimanon pag-ayo. Kon moliki ang tubo, ang carbon monoxide mahimong molusot sa salog sa sala, nga lagmit nga makamatay.

 Modernong-Adlaw nga Ondol

Sa pagkakaron, ang tradisyonal nga ondol nga sistema panagsa na lang makita diha sa Koreanhong mga balay. Hinunoa, ang modernong-adlaw nga mga balay, lakip na ang tag-as nga mga apartment nga dunay ondol, naggamit sa modernong matang sa ondol​—ang hydronic radiant nga pagpainit sa salog. Kini naggamit ug init nga tubig imbes init nga hangin sa pagpainit sa salog. Makaiikag, ang mga Koreano dili mao ang nakaugmad niining sistemaha.

Sa unang bahin sa katuigan sa 1900, sa dihang ang iladong Amerikanong arkitekto nga si Frank Lloyd Wright nagtukod ug usa ka hotel sa Japan, gidapit siya ngadto sa balay sa usa ka hamiling Hapones. Didto nakasulod siya sa usa ka lawak nga lahi sa naandang mga lawak nga Hapones. Ang salog gitabonan ug gilanahan nga papel ug init kini. Kadto maoy Koreanhong lawak nga dunay ondol! Ang hamiling Hapones nakasulay sa ondol sa Korea ug dili makalimot niana. Busa pagpauli niya sa Japan nagpahimo siya ug lawak nga dunay ondol diha sa iyang balay. Nakadayeg si Wright sa “dili-matukib nga kaharuhay nga gibati sa dihang nainitan gikan sa ubos.” Nakahukom dayon siya nga ang ondol mao ang kinamaayohang sistema sa pagpainit ug nagsugod siya sa paggamit niana diha sa iyang mga tinukod. Naimbento ni Wright ang radiant floor heating, nga naggamit ug init nga tubig nga moagos sa mga tubo imbes sa init nga hangin.

Ang radiant floor heating nga sistema haom kaayo sa estilo sa kinabuhi sa mga Koreano nianang panahona. Sa dihang gisugdan kini paggamit sa Korea, ang gipayanong sistema dali rang napopular. Karon halos tanang balay sa Korea naggamit niini.

Ang Ondol ug ang Estilo sa Kinabuhi

Ang ondol dunay dakong epekto sa estilo sa kinabuhi sa mga Koreano. Ang usa ka epekto mao, tungod kay ang salog mas init kay sa hangin sa sulod sa balay, ang mga tawo kinaiyanhong molingkod sa init nga salog imbes sa mas bugnawng mga silya. Busa, ang mga Koreano molingkod, mokaon, magtapok, ug matulog diha sa salog. Aron mas moinit pa ang salog, usahay hanigan nila kini ug baga nga kobrekama nga gitawag ug ibul. Sa dihang ang mga membro sa pamilya manulod sa balay, ilang ipailalom sa kobrekama ang ilang bugnawng mga bitiis aron matagamtam ang haruhay nga kainit nga magkauban​—usa ka makapasuod gayod nga kasinatian!

Samtang ang Koreanhong estilo sa kinabuhi anam-anam nga naimpluwensiyahan sa Kasadpan, ang mas bata nga kaliwatan kasagarang mas gustong molingkod sa mga lingkoranan kon motambong sa lamesa ug matulog sa mga katre. Bisan pa niana, ang kadaghanang Koreano mas gusto sa kaharuhay sa salog nga dunay ondol, nga naggamit ug init-tubig nga sistema sa pagpainit sa salog. Kon moadto ka sa Korea, sa walay duhaduha magustohan nimo kining talagsaong sistema sa pagpainit sa balay​—ang ondol.

[Footnote]

[Diagram/Mga hulagway sa panid 23]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Hulagway sa disenyo sa tubo nga gikuha gikan sa itaas

1 Dapogan

2 Pinahigdang mga tubo

3 Panghaw

→ → 2 → →

→ → 2 → →

→ → 2 → →

● 1 → → 2 → → ● 3

→ → 2 → →

→ → 2 → →

→ → 2 → →

[Mga hulagway]

Ang usa ka dapogan gigamit sa pagluto ug pagkaon ug sa pagpainit sa sikbit nga lawak

Ang maayong sistema sa panghaw ug tubo hinungdanon alang sa episyenteng “ondol”

[Credit Line]

Location: Korean Folk Village

[Hulagway sa panid 24, 25]

Diha sa usa ka lawak nga dunay “ondol,” ang kinainitang dapit gireserba para sa mga tigulang

[Credit Line]

Location: Korean Folk Village