Serbesa—Ang Kasaysayan sa Bulawanong Ilimnon

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Czech Republic

UNSAY sagad pangandoyon sa usa ka tawo nga giuhaw kaayo? Diha sa daghang nasod, mamumuo man o negosyante, lagmit gusto niyang moinom ug usa ka baso sa iyang paboritong bulawanon nga ilimnon. Iya tingaling mahanduraw ang nag-awas-awas, puti nga bula ug ang paitpait nga lami niini. Dayon moingon tingali siya sa iyang kaugalingon, ‘Mobayad ko bisag pila alang sa usa ka basong bugnaw nga serbesa!’

Ang serbesa halos sama ka tigulang sa tawo. Nagpabilin kining popular sulod sa daghang milenyo, ug diha sa daghang dapit kini nahimong hinungdanong bahin sa lokal nga kultura. Ikasubo, ilabina diha sa pipila ka nasod sa Uropa, ang serbesa nahimong tuboran sa mga problema alang niadtong nagpatuyang ug inom niana. Apan, kon kasarangan lang ang imnon, ganahan ka gayong moinom niini tungod sa talagsaong mga kalidad ug kalami niini. Atong susihon ang kasaysayan niining popular nga ilimnon.

Unsa na ka Dugay ang Paggamag Serbesa?

Sumala sa gipaila sa mga papan nga cuneiform nga nakit-an sa teritoryo sa karaang mga Sumerianhon sa Mesopotamia, may serbesa na didto sukad sa ikatulong milenyo W.K.P. Sa mao gihapong yugto, kining maong ilimnon gidalit usab diha sa mga lamesa sa mga Babilonyanhon ug mga Ehiptohanon. Sa Babilonya, diin 19 ka lainlaing matang sa serbesa ang nailhan, ang paggamag serbesa gikontrolar pa gani sa mga balaod nga nalakip diha sa Kodigo ni Hammurabi. Pananglitan, kining mga lagdaa nagbatbat sa presyo sa serbesa, ug silotan sa kamatayon si bisan kinsa nga molapas niana. Sa karaang Ehipto, kaylap ang paggamag serbesa, ug ang serbesa maoy kinaham nga ilimnon. Nakalotan didto sa mga arkeologo ang labing karaang sinulat nga resipe alang sa paggamag serbesa.

Sa ngadtongadto ang teknolohiya sa paggamag serbesa nakaabot sa Uropa. Ang pipila ka Romanong mga historyano sa sinugdanan sa Komong Panahon naghisgot nga ang mga Celt, Aleman, ug uban pang mga tribo ganahang moinom ug serbesa. Nagtuo ang mga Viking nga bisan sa Valhalla​—sumala sa Nordic nga mitolohiya, mao kini ang hawanan diin mangadto ang maisog nga mga manggugubat human sa kamatayon​—ang mga kopa sa mga lalaki mag-awas-awas sa serbesa.

Sa Uropa panahon sa Edad Medya, ang paggamag serbesa kasagarang gihimo diha sa mga monasteryo. Gipauswag sa mga monghe sa Uropa ang teknolohiya sa paggamag serbesa, nga gigamit ang tanom nga hop ingong preserbatibo. Tungod sa industriyalisasyon sa ika-19ng siglo, gisugdan ang demakina nga paggamag serbesa ug kini nahimong usa ka dakong kaugmaran sa kasaysayan niining popular nga ilimnon. Dayon, may hinungdanon kaayong siyentipikanhon nga mga diskoberiya nga nahitabo.

 Nadiskobrehan sa Pranses nga kemista ug mikrobiologo nga si Louis Pasteur nga ang igpapatubo nga makapaaslom sa serbesa adunay buhing mga organismo. Tungod sa maong diskoberiya mas makontrolar pag-ayo ang paghimo sa kalamay nga alkohol. Ang Danes nga botanista nga si Emil Christian Hansen nahimong usa sa labing iladong mga tawo sa kasaysayan sa paggamag serbesa. Sa tibuok niyang kinabuhi siya nanukiduki ug nagklaseklase sa lainlaing mga espisye sa mga igpapatubo. Lakip sa ubang mga butang, ang iyang pagpanukiduki adunay kalabotan sa paghimog lunsayng matang sa igpapatubo nga gamiton sa paggamag serbesa. Niining paagiha, literal nga gibag-o ni Hansen ang industriya sa paggamag serbesa.

Apan lisod ba gayong gam-on ang serbesa? Mora tingalig dili katuohan, apan tinuod kana. Atong susihon sa makadiyot ang sekreto sa paghimog lamiang serbesa.

Sa Dili pa Kini Makaabot sa Imong Baso

Latas sa kasiglohan dako na kaayog kausaban ang teknolohiya sa paggamag serbesa ug bisan karon lainlain ang pamaagi sa matag himoanan ug serbesa. Apan, sa katibuk-an, halos tanang serbesa dunay upat ka pangunang sangkap: sebada, mga hop, tubig, ug igpapatubo. Ang bug-os nga proseso sa paghimog serbesa mahimong bahinon sa upat ka hugna: paghimog malt, pag-andam sa wort, pagpaaslom, ug pagpalaon.

Paghimog malt. Niining hugnaa, ang sebada lainon, timbangon, ug lunsayon. Pagkahuman, ihumol kini sa tubig​—gikinahanglan kini aron moturok ang sebada. Ang pagpaturok dangtag lima ngadto sa pito ka adlaw diha sa temperatura nga mga 14 grado Celsius. Ang produkto ning maong proseso mao ang berde nga malt, nga ibalhin ngadto sa linaing mga hurnohan aron paughon. Ang kaumog sa berde nga malt menosan ug tali sa 2 ug 5 porsiyento aron mohunong ang pagturok. Human sa paghurno, kuhaon ang mga turok sa sebada gikan sa malt, ug galingon ang malt. Andam na kini alang sa sunod nga hugna.

Pag-andam sa wort. Ang ginaling nga malt sagolag tubig aron mopatunghag mash, nga inanayng initon. Diha sa tinong mga temperatura ang mga enzyme mosugod sa paghimo sa mga starch nga yanong kalamay. Kining maong hugna mokabat ug kapin sa upat ka oras ug mopatungha sa wort, nga salaon aron makuha ang mga hugaw. Dayon mosunod ang pagpabukal, nga makapahunong sa pag-obra sa mga enzyme. Samtang nagbukal, ilunod ang mga hop ngadto sa wort aron mopait ang serbesa. Human sa mga duha ka oras nga pagbukal, pabugnawon ang wort sumala sa gikinahanglang temperatura.

Pagpaaslom. Lagmit mao kini ang labing hinungdanong hugna sa paggamag serbesa. Ang yanong mga kalamay nga anaa sa wort mahimong alkohol ug carbon dioxide pinaagi sa igpapatubo. Ang gidugayon sa pagpaaslom, nga labing dugay mokabat ug usa ka semana, ug ang temperatura sa proseso nagdepende sa matang sa serbesa nga himoon, ale o kaha lager. Pagkahuman, ang dili pa laon  nga serbesa ibalhin ngadto sa mga tangke diha sa pondohanan aron kini molaon.

Pagpalaon. Niining hugnaa, mabatonan sa serbesa ang kasagarang kalami ug kahumot niini; ang gipagawas nga carbon dioxide mao usab ang hinungdan nga magbulabula ang serbesa. Molaon ang serbesa gikan sa tulo ka semana hangtod sa pipila ka bulan, depende sa matang sa serbesa. Sa kataposan, ang laon na nga serbesa isulod sa mga baril o botelya ug andam nang ipadala ngadto sa kataposang destinasyon niini​—lagmit sa ngadtongadto diha sa imong lamesa! Apan unsang matanga sa serbesa ang gusto nimong tilawan?

Ang Ilimnon nga Daghag Matang

Ang tinuod mao nga dunay daghang klase sa serbesa. Makainom kag serbesa nga dili-lugom o lugom ug kolor, tam-is o pait, ug serbesa nga ginama sa sebada o sa trigo. Ang lami sa serbesa nagdepende sa daghang butang, nga naglakip sa kalidad sa tubig nga gigamit, matang sa malt, teknolohiya nga gigamit, ug ang mga igpapatubo nga gigamit sa pagproseso.

Ang usa sa labing ilado nga mga serbesa mao ang pilsner (o pils), usa ka naandan nga luspad-ug-kolor nga serbesa. Kining matanga sa serbesa gigama diha sa gatosan ka himoanan ug serbesa sa tibuok kalibotan. Apan, ang tinuod gayod nga pilsner gigama lamang diha sa lungsod sa Plzeň, o Pilsen, nga nahimutang sa Czech Republic. Ang sekreto sa paggama niini wala lamang magdepende sa teknolohiya kondili usab sa mga sangkap nga gigamit​—tubig nga walay minerales, dekalidad nga malt, ug hustong matang sa igpapatubo nga gamiton sa paghimog serbesa.​—Tan-awa ang nagaubang kahon.

Ang laing maayo kaayong klase sa serbesa mao ang weiss beer, serbesa nga ginama gikan sa trigo nga kinaham kaayo sa Alemanya. Ang espesyal nga mga serbesa sa Britanya mao ang porter ug stout. Ang porter maoy isog nga serbesa nga ginama sa top-fermenting nga igpapatubo gikan sa sinangag nga malt, nga naghatag ning maong  ilimnon ug lugom kaayo nga kolor. Ang porter unang gigama sa London sa ika-18ng siglo. Sa sinugdan, gituyo kini aron gamiton ingong “makapabaskog” nga ilimnon alang sa mga obrero nga bug-at ug trabaho, sama sa mga kargador. Ang stout, usa ka itom kaayo ug isog nga serbesa​—nga nailado sa Irlandia ug sa kalibotan tungod sa pamilyang Guinness​—maoy lahi nga klase sa naandang porter. Makatilaw kag sweet stout sa Inglaterra, nga kasagaran adunay lactose (kalamay sa gatas), o dry stout sa Irlandia, nga pait ug lami ug mas daghag alkohol.

Ang laing hinungdanong butang alang sa mga tawo nga ganahan ug serbesa mao ang paagi sa pag-inom niini, gikan ba kaha sa botelya o lata o giipis gikan sa baril. Ang mga Amerikano gustong moinom ug bugnaw kaayong serbesa. Ang uban mas gustong moinom niini nga dili bugnaw o kaha gipabugnaw ug diyutay ug ipison gikan sa mga baril nga gitipigan diha sa mga pondohanan sa tindahag serbesa.

Sa pagkatinuod, ang serbesa maoy ilimnon nga daghag klase. Pinaagi sa pag-inom niini sa kasarangang paagi, basin mabatonan pa gani nimo ang pipila ka kaayohan sa panglawas. Sa pagkatinuod, kini adunay nagkadaiyang hinungdanong mga bitamina ug minerales, sama sa riboflavin, folic acid, chromium, ug zinc. Sumala sa pipila ka awtoridad, ang kasarangang pag-inom ug serbesa makatabang sa pagsanta sa sakit sa kasingkasing ug mga sakit sa panit. Kon mopili kag maayong serbesa gikan sa lainlaing mga marka ug klase nga mabatonan, ug kon kasarangan lang ang imong imnon, lagmit ganahan ka niining lamian ug makapalagsik nga ilimnon. Busa sa sunod higayon nga moinom ka niining bulawanong ilimnon nga dunay puting mga bula, hinumdomi ang makaiikag nga kasaysayan niini!

[Kahon/Hulagway sa panid 13]

Ang Adunay Pangunang Bahin sa Paggamag Serbesa

Sa miaging mga panahon, daghang tawo ang nalangkit sa pagpanghimog serbesa. Ania ang pipila kanila.

◼ Ang tighimog malt​—ang mohimo sa unang hugna sa paggamag serbesa. Ang iyang trabaho mao ang pagpatunghag malt gikan sa sebada o trigo. Siya maoy nagdumala sa pagpaturok sa lugas ug sa paghurno sa berde nga malt. Bug-at ang iyang responsibilidad, tungod kay ang lami sa mapatungha nga serbesa nagdepende pag-ayo sa kalidad sa malt.

◼ Ang tigpabukal (gipakita sa ibabaw)​—mao ang nagdumala sa pagpabukal. Una, sagolan niya ug tubig ang ginaling nga malt, ug dayon, sa dihang nagbukal na kini, ilunod niya ang mga hop. Ang kataposang produkto sa iyang trabaho mao ang wort.

◼ Ang bodegero​—usa ka eksperyensiyadong espesyalista nga maoy nagdumala sa pagpaaslom sa serbesa diha sa mga pasongan ug sa pagpalaon niini diha sa pondohanag serbesa. Human niana, iyang ibalhin ang laon na nga serbesa ngadto sa mas gagmay nga mga sudlanan.

[Credit Line]

S laskavým svolením Pivovarského muzea v Plzni

[Kahon/Mga hulagway sa panid 14]

Pilsner—Ang Orihinal nga Serbesa nga Gisundog sa Kadaghanan

Nagsugod kining tanan niadtong 1295. Gitukod sa hari sa Bohemia, si Wenceslas II, ang lungsod sa Plzeň, ug wala madugay human niana, gihatagan niyag katungod ang 260 ka molupyo sa Plzeň sa paggamag serbesa. Sa sinugdan ang mga molupyo naggama ug mga serbesa diha sa ilang mga balay ug tinagidyot lamang kini, apan sa ulahi sila nagpundar ug mga asosasyon ug nagtukod ug mga himoanan ug serbesa. Hinunoa, sa ngadtongadto mihuyang ang ekonomiya ug kultura sa Bohemia, ug kini nakaapektar sa pagpanggama ug serbesa. Wala sunda ang naandang teknolohiya ug naggamit sa kaugalingon nilang mga resipe, ang mga tiggamag serbesa sagad nakahimog way-lami nga ilimnon nga dili gayod angayang tawgon nga serbesa.

Nianang panahona, duha ka matang sa serbesa ang gigama sa Uropa. Ang top-fermented nga serbesa gigama, ilabina sa Bohemia, samtang ang bottom-fermented nga serbesa, nga mas maayog kalidad, maoy popular ilabina sa Bavaria. Dunay dakong kalainan tali sa mga serbesa nga lager sa Bavaria ug sa serbesa sa Plzeň.

Ang hinungdanong kausaban nahitabo sa 1839. Mga 200 ka molupyo sa Plzeň ang nakahukom sa pagsulbad sa maong situwasyon. Gitukod nila ang Burgess Brewery, diin ang bottom-fermented lamang, o Bavarian nga estilo sa serbesa, ang himoon. Gipatawag ang inilang tiggamag serbesa nga si Josef Groll gikan sa Bavaria. Gisugdan dayon niya ang paghimog serbesa nga naandan sa Bavaria. Lahi kaayo ang napatungha nga serbesa​—apan mas maarang-arang usab kay sa iyang gidahom. Ang kasinatian ni Groll uban sa ekselenteng lokal nga mga sangkap nakatabang sa pagpatunghag serbesa nga dali kaayong nakadani sa kalibotan. Ngano? Tungod sa talagsaong lami, kolor, ug kahumot niini. Apan, ang pagkainila sa serbesa sa Plzeň dunay mga disbentaha usab. Daghang tighimog serbesa, nga gustong makabenepisyo gikan ning maong kaugmaran, ang misugod sa pagtawag sa ilang mga produkto nga pilsner. Busa ang pilsner wala lamang mailado kondili mao usay bulawanong ilimnon nga gisundog sa kadaghanan.

[Hulagway sa panid 14]

Josef Groll

Tangke sa tubig diha sa usa ka himoanan ug Plzeň

[Hulagway sa panid 14]

S laskavým svolením Pivovarského muzea v Plzni

[Hulagway sa panid 12]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Plzeň

[Hulagway sa panid 12, 13]

Ehiptohanong modelo nga naghulagway sa paghimog tinapay ug serbesa

[Credit Line]

Su concessione del Ministero per i Beni e le Attività Culturali - Museo Egizio-Torino

[Mga hulagway sa panid 15]

Mga hop, malt, ug usa ka balay nga himoanan ug serbesa