Ang Kinagamyang Iro sa Kalibotan

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA MEXICO

NANGITA ka ba ug kauban nga mahigalaon apan kontento nga mohigda sa imong sabakan o sa imong kilid samtang nagbasa ka? Usa ka kauban nga gamayg kaon, dili magkinahanglan ug dakong lugar, ug dili kinahanglan dad-on sa gawas adlaw-adlaw aron makalakawlakaw? Nan tingali malingaw ka nga mobuhi ug Chihuahua, ang kinagamyan sa inila nga matang sa iro sa kalibotan. a

Ang mga Chihuahua maoy maayong iro nga tigbantay, kay kini mopaghot dayon. Gani, isog ang mga Chihuahua. Dili sila mahadlok sa mas dagkong mga iro.

Ang Chihuahua mailhan sa ilang lingin kaayong ulo, lagyo ug nagsiga nga mga mata, malipayong panagway, ug tuskig nga mga dalunggan, nga mobukad pakilid kon ang iro nagpahulay. Sila dunay mugbo, humok o tag-as sinawon nga mga balhibo, tag-as ug mga balhibo, o hamis ug mga balhibo, ug ang uban tingali pula, bulagaw, asul, o tsokolet ug kolor maingon man usa ray kolor, may mga puntikpuntik, o mga pat-akpat-ak nga laing kolor. Ang talagsaong kinaiyahan sa kadaghanang mga itoy sa Chihuahua mao ang hubon, nga sama nianang sa bag-ong natawo nga bata.

Ang Gigikanan sa Chihuahua

Bisag nagkalainlain ang mga teoriya bahin sa gigikanan sa liwat nga Chihuahua, kini morag naggikan sa gamayng iro nga gitawag ug Techichi. Kini gibuhi sa mga tawong Toltec sa Mexico sa ikasiyam nga siglo K.P. Ang ebidensiya niini makita diha sa monasteryo sa Huejotzingo nga gitukod sa mga monghe sa orden ni Francis nga may mga bato nga gikuha gikan sa mga piramide sa Cholula. Ang mga bato dunay karaang kinulit nga sama gayod ug dagway sa mga Chihuahua karon.

Paglabay sa panahon, gipildi sa mga Aztec ang mga Toltec, ug ang mga kadagkoan mipili niining gagmayng mga iro, ilabina ang asul nga mga iro aron pagasimbahon. Ang mga iro gibantog nga mogiya sa mga espiritu sa mga patay sa ilang panaw ngadto sa laing kalibotan. Si Montezuma II, ang kataposang hari sa mga Aztec, gusto kaayog Chihuahua. Gituohan nga siya nagbuhi ug gatosan niini, nga ang matag usa dunay tiggalam. Ang mga bukog sa mga Chihuahua nakit-an diha sa mga lubong sa mga tawo sa utlanan sa Mexico ug T.B.

Tungod sa panukiduki nga gihimo ni anhing Thelma Gray, usa ka historyano ug eksperto bahin sa mga Chihuahua, siya nakahinapos nga ang nitib nga mga iro sa mga Aztec gipaliwat sa gagmayng terrier nga matang sa iro nga gidala sa mga konkistador nga Katsila. Busa, niining paagiha napaliwatan ang gagmay nga Chihuahua karon. Kini ginganlan ug Chihuahua tungod kay sa tungatunga sa katuigan sa 1800, ang mga magpapanaw nga taga-Amerika nga miadto sa Mexico nakakita niining maong kaliwat sa mga iro sa estado sa Chihuahua ug nagdala ug pipila niining mga iroa ngadto sa Tinipong Bansa. Sa samang higayon, si Carlotta, nga asawa ni Haring Maximilian sa Mexico, nakatabang sa pagpabantog sa Chihuahua sa ubang nasod pinaagi sa pagdala niining maong liwat sa iro ngadto sa Uropa.

Ang Pagbuhi ug Chihuahua

Ang mga Chihuahua maoy mga iro nga maayong buhion diha sa balay, nga angay alang sa nagpuyo sa apartment ug alang sa mga tigulang o mga baldado o niadtong nag-ilaid sa banig. Sila nagkinahanglan ug daghang atensiyon ug pagtagad  sa tawo. Bisan pa niana, kay gamay man kaayo sila, kinahanglan gayod nga magbantay. Sila mahimong maangol o mamatay tungod kay wala tuyoa nga nayatakan, nalingkoran, o nahugtan paghawid. Sila dili angayng pasagdan diha sa habog nga mga lugar, sama sa mga katre ug sopa, kay sila dili makaila sa kapeligrohan sa habog nga mga lugar ug mokalit unya ug ambak ug malisa. Tungod niini, ang mga Chihuahua dili maayo nga himoong binuhi alang sa gamayng mga bata.

Bisan pa niana, ang Chihuahua tag-as ug kinabuhi. Sa pagkatinuod, kini maoy usa sa labing taas ug kinabuhi sa mga kaliwat sa mga iro, nga molapas pa sa kawhaan ka tuig ang gitas-on sa kinabuhi niini. Kining iroa kiat ug gustong magduladula, apan ang adlaw-adlaw nga pagduladula niya sa iyang dulaan maoy igo na nga ehersisyo alang kaniya. Ugaling, kay kusog man kining mohilis ug mga kaloriya kay sa dagkong mga iro ug kay gamay man ang ilang mga tinai, ang Chihuahua kusog nga mahutdan ug asukar diha sa dugo. Busa, sila nagkinahanglan ug ginagmay, kanunayng pagpakaon ug daghang pahulay. Ang pagpangurog maoy normal nga kinaiya niining matanga sa iro. Gani, ang Chihuahua mangurog kon maukyab, kulbaan, gil-asan, o kuyawan​—dili lamang sa panahon nga siya tugnawon.

Ang Chihuahua maunongon, gustong mopahimuot, ug daling mabansay. Sumala pa sa librong A New Owner’s Guide to Chihuahuas, “kon andam kang modawat sa responsibilidad sa pag-atiman sa Chihuahua, wala nay lain pang kaliwat sa iro nga mas daghag kalaki, mas buotan, ug mas makiangayon.” Napamatud-an sa daghang tawo nga ang gamatoy nga Chihuahua maayo kaayong ikauban.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 15]

Miming ug itoy nga Chihuahua

[Credit Line]

© Tim Davis/CORBIS

[Hulagway sa panid 15]

Hamtong nga Chihuahua