Ang Imong Papel Ingong Ginikanan

“KON imong gipabati sa bata nga siya gihigugma, suod nga membro sa pamilya, mapuslanon ug gitugotan nga magmaukiton, kini moresulta gayod sa pag-ugmad sa iyang utok,” matod ni Peter Gorski sa Harvard Medical School. “Ang atong papel ingong mga ginikanan dili mao ang pagpalihok sa utok sa hingpit nga paagi, kondili ang pagpadako ug himsog, maayog-panghunahuna ug mabination nga mga tawo.”

Ingong ginikanan, malipay ka gayod sa pagkakita sa imong anak nga modako ingong tarong nga tawo nga may konsiderasyon sa uban! Ang pagkab-ot sa maong resulta nagdepende sa imong mga paningkamot nga mahimong maayo nga panig-ingnan, kauban, kaestorya, ug magtutudlo. Bisan tuod ang tanang bata may kinaiyanhong kapasidad sa tarong nga panggawi, kinahanglang inanay nga itudlo sa mga ginikanan ang moral nga mga prinsipyo samtang nagdako ang ilang mga anak.

Kinsay Mag-umol sa Kinaiya sa mga Bata?

Ang mga tigdukiduki wala magkauyon kon kinsa ang ilabinang makaimpluwensiya sa pag-umol sa kinaiya sa mga bata. Ang uban nagtuo nga ang pangunang makaimpluwensiya sa kinaiya sa mga bata mao ang ilang mga kaedad. Apan, sila Dr. T. Berry Brazelton ug Stanley Greenspan, mga eksperto bahin sa pagpadako sa mga bata, nagtuo nga hinungdanon

 gayod kaayo ang papel sa mga ginikanan sa paghatag ug mabination nga pag-amoma sa ilang mga anak samtang sila bata pa.

Ang mga kasinatian sa bata samtang siya nagdako ug ang impluwensiya sa iyang mga kaedad makaamot sa pag-ugmad sa iyang kinaiya sa unang mga tuig. Hinungdanon nga ipasundayag ngadto sa mga bata ang pagkamabination ug pagsabot sulod sa panimalay. Kinahanglan usab silang tudloan sa pagdumala sa ilang mga pagbati sa hinamtong nga paagi. Ang mga bata nga gibansay niining paagiha kasagarang mas andam sa pagpakigtambayayong sa uban sa mabination ug masinaboton nga paagi.

Ang pagbansay sa mga bata sukad sa pagkamasuso naglangkit ug dakong paningkamot. Aron kamo magmalamposon​—ilabina kon bag-o pa kamo nga nahimong mga ginikanan—​maalamon nga magpakitambag niadtong may kasinatian ug dayon sundon ang usa ka tinong pamaagi. Daghan na kaayong mga basahon ang nasulat sa mga eksperto bahin sa pagpadako ug bata. Kasagaran, ang ilang ginaingon nagpabanaag sa kasaligang tambag nga makaplagan sa Bibliya. Kon ipadapat, ang kasaligang mga prinsipyo sa Pulong sa Diyos makatabang sa mga ginikanan sa pagbansay sa ilang mga anak sa epektibong paagi. Tagda ang mosunod nga praktikal nga mga giya.

Ipasundayag Kanunay ang Imong Gugma

Samag linghod nga mga tanom, ang mga bata modako ug molambo sa dihang hatagan ug regular, mahigugmaon nga pagtagad. Ang tubig ug kahayag sa adlaw nagahatag ug sustansiya sa linghod nga tanom ug motabang sa pagtubo ug pagpalig-on niini. Sa susama, ang mga ginikanan nga kanunayng nagpasundayag ug pagmahal sa ilang mga anak pinaagi sa mahigugmaong mga pulong ug mga gakos magpaugmad sa mental ug emosyonal nga pagtubo ug kalig-on sa ilang mga anak.

Ang Bibliya yanong miingon: “Ang gugma nagapalig-on.” (1 Corinto 8:1) Sa pagkatinuod, ang mga ginikanan nga kanunayng nagapasundayag ug gugma sa ilang mga anak nagasundog sa ilang Maglalalang, si Jehova nga Diyos. Ang Bibliya nag-ingon nga sa dihang gibawtismohan si Jesus, nadungog niya ang tingog sa iyang Amahan nga nagpahayag ug pag-uyon ug gugma kaniya ingong Iyang Anak. Makapadasig gayod kadto kang Jesus, bisan pag hamtong na siya!​—Lucas 3:22.

Ang pagmahal nga imong ipakita, ang mga sugilanon nga imong basahon sa dili pa siya matulog, ug bisan ang inyong pagduladula maoy hinungdanong mga bahin sa pag-ugmad sa imong anak. ‘Ang tanang butang nga ginahimo sa bata,’ matod ni Dr. J. Fraser Mustard, ‘makaamot sa iyang mga kasinatian sa kinabuhi. Kon ang bata nagtuon na sa pagkamang, hinungdanon kon unsang pagdasig ug reaksiyon ang imong ipakita.’ Ang gugma ug atensiyon nga imong ipakita ingong ginikanan maoy mohatag ug lig-ong pundasyon aron ang imong bata mahimong responsable ug hamtong nga tawo.

Maayong Kauban ug Kaestorya

Kon ikaw mogugol ug panahon uban sa imong mga anak, sila masuod kanimo. Dugang pa, maugmad niini ang ilang katakos sa pagpakig-estorya. Gidasig sa Kasulatan  ang maong pagpakigsuod​—diha sa panimalay ug sa ubang dapit ug sa tanang nahiangay nga panahon.​—Deuteronomio 6:​6, 7; 11:18-21.

Ang mga eksperto bahin sa pagpadako sa mga bata miuyon nga ang panahon nga gigugol sa mga ginikanan uban sa ilang mga anak mas hinungdanon kay sa mahalon nga mga dulaan o sa bisan unsang partikular nga kalihokan. Ang ordinaryo ug adlaw-adlaw nga mga kalihokan makahatag ug kahigayonan sa pagpakig-estorya sa imong mga anak. Pananglitan, bisan ang pagpaseyo diha sa parke kauban nila makahatag sa mga ginikanan ug maayong kahigayonan sa pagsuknag makaiikag nga mga pangutana ug sa pagpauswag sa maayong komunikasyon.

Ang Kasulatan nag-ingon nga adunay “panahon sa paglukso.” (Ecclesiastes 3:​1, 4) Oo, ang pagduladula hinungdanon aron maugmad ang intelektuwal, emosyonal, ug sosyal nga mga katakos sa bata. Sumala kang Dr. Mustard, ang pagdula dili lang hinungdanon kondili kinahanglanon gayod. Siya miingon: “Ang pagdula maoy pangunang paagi nga maugmad sa mga bata ang daghang koneksiyon sa neuron sa ilang utok, nga maoy nagkontrolar sa daghang nagkadaiya nga kalihokan.” Sa dihang magduladula, ang mga bata mogamit lang ug simple nga mga dulaan sama sa walay-sulod nga karton. Alang sa mga bata, ang dili peligroso, ordinaryo nga mga gamit sa balay sama ra ka makaiikag sa mahalon ug modernong mga dulaan. a

Ang mga eksperto nagtuo nga ang paghatag sa mga bata ug daghan kaayong mga kalihokan nga giplano nang daan sa mga hamtong makapukgo sa ilang imahinasyon ug pagkamamugnaon. Gisugyot ang pagkamakasaranganon. Tugoti ang bata sa pagdiskobre sa iyang kaugalingong gamayng kalibotan ug sa paggamit sa iyang pagkamamugnaon. Kasagaran, ang bata makakita rag butang nga himoon sa paglingaw sa iyang kaugalingon. Hinuon, wala kini magpahigawas kanimo sa responsabilidad nga susihon kon unsay ginahimo sa imong anak ug kon luwas ba ang dapit diin siya nagdula.

Paggahin ug Panahon sa Pagtudlo sa Imong Anak

Ang pagtudlo maoy hinungdanong bahin sa pagmatuto ug pagpadako sa mga bata aron mahimo silang balanse sa hunahuna ug emosyon. Daghang ginikanan ang migahin ug panahon matag adlaw sa pagbasa ug kusog ngadto sa ilang mga anak. Mao kiniy kahigayonan sa pagtudlo ug maayong pamatasan ug pagsilsil diha kanila sa moral nga mga prinsipyo pinasukad sa gisulti sa atong Maglalalang. Ang Bibliya nagtug-an kanato nga ang matinumanong magtutudlo ug misyonaryo nga si Timoteo ‘nahibalo na sa balaang mga sinulat sukad pa sa pagkamasuso.’​—2 Timoteo 3:15.

Ang pagbasa ngadto sa imong masuso makapaaktibo sa mga koneksiyon sa synapse. Hinungdanon nga ang maong pagbasa himoon sa matinagdanon ug mahigugmaon nga paagi. Ang propesor sa edukasyon nga si Linda Siegel nagpahimangno bahin sa kaundan sa gibasa: “Kinahanglan nga naghisgot kini ug mga butang nga makaiikag sa mga bata.” Paningkamot usab sa pagbasa nga regular ug himoa kana sa samang oras matag adlaw. Nianang  paagiha, ang bata maghinamhinam sa maong panahon.

Ang pagtudlo naglakip ug disiplina. Ang gagmayng mga bata makabenepisyo gikan sa mahigugmaong disiplina. “Ang usa ka anak maoy maalamon kon adunay disiplina sa amahan,” matod sa Proverbio 13:1. Apan, hinumdomi nga ang disiplina naglangkit ug daghang butang. Pananglitan, mahimo kining maglangkit sa pagtul-id pinaagig pahimangno o paghikaw ug mga pribilehiyo o ubang mga paagi sa silot. Si Dr. Brazelton, nga gikutlo ganina, nag-ingon nga ang disiplina maoy “pagtudlo sa bata kon unsaon niya pagdumala sa iyang mga pagbati ug pagsupil sa hiwi nga mga panggawi. Ang tanang bata gustong mahibalo sa iyang mga limitasyon. Ikaduha sa gugma, ang disiplina mao ang labing hinungdanong butang nga imong ikahatag.”

Ingong ginikanan, unsaon nimo pagtino nga ang imong disiplina epektibo? Ang usa ka paagi mao ang pagpasabot sa imong mga anak kon nganong gipahamtang ang disiplina. Sa dihang ikaw mohatag ug pagtul-id, himoa kana sa paagi nga bation sa imong mga anak nga ikaw usa ka mabination ug mahigugmaon nga ginikanan.

Mga Paningkamot nga Nagmalamposon

Si Fred maoy usa ka amahan nga nagbatasan sa pagbasa ngadto sa iyang anak nga babaye kada gabii una matulog sukad sa iyang pagkamasuso. Sa paglabay sa panahon, iyang namatikdan nga ang iyang anak nakasag-ulo na sa kadaghanang mga estorya ug nagsubay na niini diha sa iyang libro, nga nakaila na sa mga pulong ug sa mga tunog niini. Si Chris maoy laing ginikanan nga nagkugi usab sa pagbasa ngadto sa iyang mga anak. Naningkamot siya nga basahan sila ug lainlaing impormasyon. Sa gagmay pa ang mga bata, iyang gigamit ang mga larawan sa mga basahon sama sa Akong Basahon sa mga Estorya sa Bibliya aron sa pagtudlo ug moral ug espirituwal nga mga pagtulon-an. b

Gawas sa pagbasa ngadto kanila, ang ubang mga ginikanan naningkamot sa pagtaganag ubang nagkadaiyang mga kalihokan​—pagdrowing, pagdibuho, pagtugtog ug instrumento sa musika, pagpiknik, o pagsuroysuroy sa lainlaing mga dapit sama sa zoo kauban ang pamilya. Mahimong gamiton kining mga okasyona sa pagtudlo ug maayong mga pagtulon-an ug pagpatisok sa moral nga mga prinsipyo ug panggawi diha sa daling-matudloan nga kasingkasing ug hunahuna sa bata.

Mapuslanon ba kining tanang paghago? Kon himoon sa mga ginikanan ang ilang maarangan sa pagpadapat sa nahisgotang praktikal nga mga giya diha sa usa ka malinawon ug may-kasegurohan nga panimalay, dako gayod ug purohan nga maugmad sa ilang mga anak ang usa ka positibo nga tinamdan. Kon imong giugmad ang katakos sa imong mga anak sa paghunahuna ug pagpakigkomunikar samtang bata pa sila, dako kag matabang aron maugmad nila ang maayong moral ug espirituwal nga kinaiya.

Kasiglohan kanhi, ang Bibliya tin-awng nag-ingon diha sa Proverbio 22:6: “Bansaya ang bata subay sa dalan nga alang kaniya; bisan kon siya matigulang na dili siya motipas gikan niana.” Duna gayoy hinungdanong papel ang mga ginikanan sa pagbansay sa bata. Kanunayng isulti ug ipakita ang imong gugma ngadto sa imong mga anak. Paggugol ug panahon uban kanila, bansaya sila, ug tudloi sila. Ang paghimo niana maghatag ug kalipay kanila ug kanimo.​—Proverbio 15:20.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 7]

Pagdula Uban sa Imong Gamayng Bata

◼ Dali kaayong laayan ang gagmayng mga bata, busa pakigdula lang kon makita nimong malingaw sila niana.

◼ Kon may mga dulaan, seguroa nga kini dili delikado ug makapukaw sa mga sentido sa bata.

◼ Pagdula ug mga dula nga naglangkit ug aksiyon. Ang gagmayng mga bata malingaw kon balikbalikon nimo pagbuhat ang usa ka butang, sama sa pagpunit sa dulaan nga ilang gihulog.

[Credit Line]

Tinubdan: Clinical Reference Systems

[Kahon/Hulagway sa panid 10]

Mga Sugyot Kon Unsaon Pagbasa Ngadto sa Imong Anak

◼ Ayoha paglitok ang mga pulong. Ang bata makakat-on sa pagsulti pinaagi sa ilang madunggan nga isulti sa mga ginikanan.

◼ Maylabot sa gagmay pa kaayo nga mga bata, itudlo ug nganli ang mga tawo ug mga butang nga makita diha sa mga libro.

◼ Kon dakodako na ang bata, pilia ang mga basahon bahin sa paborito niyang butang nga hisgotan.

[Credit Line]

Tinubdan: Pediatrics for Parents

[Mga hulagway sa panid 8, 9]

Paggugol ug panahon sa paglingawlingaw uban sa imong mga anak