Nagpadayong Pakigbisog Batok sa Tubig

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA NETHERLANDS

“Uban sa puwersadong mga balod, ang dagat motabon kaduha sa usa ka adlaw sa usa ka dakong nasod, busa gikaduhaduhaan kon ang yuta iya ba sa kamad-an o sa dagat. Ang makaluluoy nga mga tawo didto nagpuyo sa tag-as nga mga bungtod, nga sila mismo ang nagtukod, sa gitas-on nga labaw pa sa kinatas-ang lebel sa tubig nga ilang nahibaloan.”

ANG nasulat sa ibabaw maoy paghubit sa Romanong awtor nga si Pliny the Elder sa unang siglo bahin sa pagpakigbisog sa mga molupyo sa ubos nga mga rehiyon ubay sa North Sea batok sa tubig. Kini nga pakigbisog nagapadayon. Sa pagkatinuod, mga katunga sa kapin sa 16 milyones ka tawo sa maong rehiyon nagpuyo ug nagtrabaho ubos sa lebel sa dagat.

Bisan pa sa nagapadayong pagpakigbisog, ang mga molupyo sa Netherlands, o Ubos nga Kayutaan, wala mag-isip sa ilang kaugalingon nga makaluluoy. Tinuod nga ang ilang nasod ubos sa lebel sa dagat ug usab gamay ang lugar, a apan kini nahilakip sa labing bahandianong mga nasod sa kalibotan. Ug makapahibulong, naangkon sa Netherlands ang dakong bahin sa kauswagan niini tungod sa tubig ug sa pagpakigbisog batok niini.

Ang usa ka dakong hinungdan nga ang mga Olandes, ang mga molupyo sa Netherlands mipalabi sa pagpabilin ning maong rehiyon mao ang pagkatabunok sa yuta. Maayo kaayo kini sa agrikultura, hortikultura, ug pagpamuhi ug baka. Ug tungod kay ang  dagkong mga suba sa Uropa moagos dinhi sa North Sea, ang nahimutangan sa nasod mahinungdanon usab sa ekonomiya. Dili ikatingala nga ang Netherlands​—lakip na ang pantalan sa Rotterdam, ang kinadak-ang pantalan sa kalibotan​—gitawag nga ganghaan sa Uropa!

Nagapadayong Pagpanukod ug mga Dike

Hinuon, ang kauswagan wala modangat nga wala hagoi. Sa miaging 900 ka tuig, ang mga Olandes nagsige nag tukod ug mga dike aron panalipdan ang ilang kaugalingon batok sa katubigan, gikan sa mga suba nga nagtadlas sa nasod ug sa dagat. Ingong sangpotanan, ang Netherlands gipanalipdan karon batok sa mga tubig nga gikan sa dagat ug sa suba pinaagig libolibong kilometro nga mga dike​—usa ka talagsaong kalamposan!

Ang ubang mga nasod may mga dike usab. Hinuon, ang mga kahimtang sama sa katas-on maoy nakaingon nga hinungdanon dinhi ang mga dike. Si Koos Groen, kaubang awtor sa librong Dijken (mga Dike), miingon: “Kon ang tanang tawo sa Switzerland mobakasyon ug usa ka tuig sa gawas sa nasod, sa ilang pagbalik, ang ilang yuta anaa gihapon. Kon ang mga Olandes mohimo niana, sa ilang pagbalik ang katunga sa ilang yuta ug ang 75 porsiyento sa ilang mga balay nangahanaw na.” b

Sa pagkakaron ang milyonmilyong Olandes nga nagpuyo ubos sa lebel sa dagat dili malunopan ug mahinanok inigkagabii tungod kay sila kanunay nga nakigbisog batok sa tubig. Tagda ang paningkamot nga nalangkit sa pagmentinar sa mga baybayon ug sa mga tagaytay nga balas.

Pagmentinar sa mga Baybayon ug sa mga Tagaytay nga Balas

Sa lakaw sa libolibong katuigan, ang kinaiyanhong salipod nga mga baybayon ug mga tagaytay nga balas naugmad ug nagsalipod ning maong rehiyon gikan sa dagat. Apan kini nga salipod kanunayng madaot tungod sa pagkakankan sa yuta. Aron mapulihan ang nawalang yuta, ang linaing mga barko magkalot ug balas gikan sa salog sa dagat nga mga 9 ngadto sa 20 ka kilometro gikan sa baybayon ug magtambak niana sa ibabaw o sa nakankan nga bahin sa baybayon. Sukad sa 1970, kapin sa 85 milyones ka metro kubiko nga balas ang gihakot aron mapugngan ang pagkakankan sa mga tagaytay nga balas sa maong nasod!

Apan, ang pagmentinar sa mga tagaytay nga balas nakahatag ug kaayohan dili lamang sa mga tawo.  “Bisan tuod ang mga tagaytay nga balas nag-okupar lamang ug 1 ka porsiyento sa kamad-an sa Netherlands,” sumala sa Olandes nga mantalaang NRC Handelsblad, “makaplagan dinhi ang tres kuwartos sa tanang espisye sa mga langgam nga nagpuyo sa nasod ug dos tersiya sa tanang mas makuting mga espisye sa mga tanom.”

Ang Depensa Nakunhoran

Niadtong 1932, gitukod sa mga Olandes ang 32 ka kilometrong Afsluitdijk, o pangsira nga dike. Sa kalit lang, kini nga dike nakausab sa Zuider Zee, o Southern Sea, gikan sa ilaya nga dagat nga nahimong usa ka lanaw, ang IJsselmeer. Sa samang panahon, nakakunhod kini sa kabaybayonan sa nasod gikan sa mga 1,900 ka kilometro ngadto sa kapig diyutay sa 1,300 ka kilometro.

Mga 20 ka tuig sa ulahi, niadtong 1953, human nga ang malaglagong baha mihunos sa kinabuhi sa 1,835 ka tawo, gisugdan sa mga magtutukod ug dike ang mas dakong proyekto. Ang ilang tumong mao ang pagsira sa tanang luok sa dagat sa habagatan-kasadpang bahin sa nasod, gawas niadtong nag-agos padulong sa mga pantalan sa Rotterdam ug Antwerp. Kini nga Delta Plan, nga maoy gingalan sa maong proyekto, sa kataposan misangpot sa dugang pagkunhod sa kabaybayonan sa nasod ngadto sa mga 622 ka kilometro.

Proteksiyon Batok sa mga Suba

Ang kapeligrohan sa tubig nagsukad dili lamang gikan sa dagat kondili gikan usab sa mga suba nga nag-agos latas sa Netherlands sa dili pa kini mosulod sa dagat. Sa hinapos na ang tingtugnaw, human ang dugay nga ting-ulan ug sa dihang ang niyebe sa kabukiran magsugod na sa pagkatunaw, ang dagkong bul-og sa tubig gikan sa Switzerland, Alemanya, Pransiya, ug Belgium moagos ning maong mga suba ug mosulod sa Netherlands.

Kanang tuman ka daghang tubig makadalag dagkong mga suliran. Pananglitan, niadtong Pebrero 1995, midako pag-ayo ang mga suba sa sentro sa nasod ug gikahadlokan nga ang mga dike basin mabungkag tungod sa presyur sa tubig. Kon nabungkag pa ang dike, ang tubig mahimong mosalanap sa yuta luyo sa mga dike sa giladmon nga daghang piye. Si Groen, nga gikutlo ganina, miingon: “Pipila ra ka tawo ang nakaamgo kon unsay mahitabo kon nahugno pa ang mga dike.”

 Usa ka “Batiya” Nga Walay Atop

Nga lahi sa ubang nasod, ang Netherlands nailado tungod sa mga polder niini, mga luna sa “bag-ong yuta” ubos sa lebel sa dagat nga gilibotan ug mga dike. Hangtod sa kataposan sa ika-19ng siglo, ang lebel sa tubig sa maong mga luna gikontrolar ginamit ang mga windmill. Sa pagkakaron ang mga estasyon sa bomba sa tubig nga gikontrolar ginamit ang kompiyuter mao nay naghimo niini. Si Peter Nowak, nga maoy nagmentinar sa usa ka estasyon sa bomba sa tubig duol sa Amsterdam, nagpatin-aw kon unsay nalangkit.

“Ikatandi nimo ang polder sa usa ka batiya,” matod pa ni Nowak. “Ang usa ka polder kasagaran nga nahimutang ubos sa lebel sa dagat sa giladmon nga daghang piye. Ang naglibot nga dike magsilbing sagang aron ang polder dili mabahaan. Apan ang dike dili usa ka atop. Ang kusog nga bunok sa ulan makapuno ug tubig sa sulod sa polder o batiya. Aron mapugngan ang dakong suliran, ang tubig kinahanglang habwaon nga puwersado. Apan asa man ibuga ang tubig?”

Ang polder adunay kutay sa mga kanal nga mosuyop sa tubig padulong sa estasyon sa bomba sa tubig. Aron dili mabarahan ang mga kanal, ang matag mag-uuma kinahanglang maghinlo sa mga kanal diha sa iyang gipanag-iyang luna. Dayon ang bomba sa tubig magbuga sa sobrang tubig gikan sa polder ngadto sa boezem, usa ka maayong pagkagama nga sistema sa mga lanaw ug mga kanal nga nagsilbing pondohanag tubig diha sa gawas sa polder. Ang sobrang tubig sa boezem ibuga ngadto sa dagat panahon sa tinghunas.

“Ang pagmentinar sa hustong lebel sa tubig diha sa polder mahinungdanon alang sa Olandes nga ekonomiya,” padayon pa ni Nowak. “Panahon sa ting-init nga may tinagidyot ra nga pag-ulan, ang tubig pasudlon kay ang mga mag-uuma magkinahanglag tubig sa ilang mga kanal aron ibubo sa ilang mga sagbot o mga pananom sa uma. Ang pipila ka polder gitamnan sa usa sa labing iladong mga produktong pang-eksportar sa nasod​—ang mga bulak.”

Pagkinabuhi Diha sa Lugar nga Kaniadto Dagat

Sa ika-20ng siglo, ang mga polder wala na isipa nga dugang umahan lamang; giisip usab kini nga dugang dapit kapuy-an. Tunga sa siglo kanhi, sa dihang ang mga tigplano sa siyudad nagsugod sa pagdisenyo ug mga lungsod diha sa mga polder, diyutay ra ang ilang kasinatian sa pag-organisar ug bag-ong mga komunidad. Apan karon, kon moduaw ka sa mga polder, imong makita nga ang mga tigplano sa siyudad milampos sa pagtukod ug mapuy-ang mga komunidad nga kaniadto mao ang salog sa dagat! Nganong dili nimo sulayan pagduaw ug pagtan-aw kining mga dapita?

Mahadlok ka ba nga maghunahuna sa paglakawlakaw ubos sa lebel sa dagat? Aw hisabtan kana, apan daghan ang nahibulong sa pagkahibalo nga nakahimo na diay sila niana nga wala lamang silay kalibotan. Pananglitan, kon nakahapit ka na sa Schiphol Airport, duol sa Amsterdam, ang ayroplano nga imong gisakyan mitugpa sa salog sa usa ka lanaw kaniadto. Ang kamatuoran nga wala ka gani makamatikod nga ikaw didto na diay sa mga upat ka metros ubos sa lebel sa dagat maoy pamatuod nga ang mga dike sa Netherlands anaa gihapon sa maayong kahimtang!

[Mga footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 18]

Panagkatigom Ubos sa LEBEL SA DAGAT

Ang usa sa duha ka Assembly Hall sa mga Saksi ni Jehova sa Netherlands nahimutang nga lima ka metros ubos sa lebel sa dagat. “Sa pagpadulong ngadto sa among mga asembliya nga ginahimo kaduha sa usa ka tuig,” matod pa sa usa sa mga Saksi ni Jehova, “kanunay namong mahinumdoman ang mga pulong sa Diyos nga narekord sa Job 38:8 ug 11: ‘Kinsa bay nag-ali sa dagat pinaagi sa mga pultahan ug miingon: “Dinhi ka ra kutob, ug dili na mosaylo; ug gikutohan taman dinhi ang imong magarbohong mga balod”?’ Kining mga pulonga magpahinumdom kanamo nga ang paagi sa pagkontrolar ni Jehova sa talagsaong puwersa sa tubig superyor kaayo kay sa mga buhat sa mga hydraulic engineer, bisan tuod dalayegon ang ilang mga kalamposan.”

[Kahon sa panid 19]

Kinsay Nagmentinar sa MGA DIKE?

Ang mga dike ug mga kanal kinahanglang mentinahon ug usahay ayohon. Gikan sa Edad Medya padayon, ang lokal ug rehiyonal nga mga hunta bahin sa pag-atiman sa tubig, nga gitawag ug mga water board, maoy nag-abaga ning maong kaakohan. Kini nga mga hunta gipasukad sa tulo ka prinsipyo: ang interes, bayad, ug ang katungod sa pagdesisyon. Siya nga interesado sa pagbatog luwas nga mga dike kinahanglang mobayad sa pagdumala ug pagmentinar niini. Apan may katungod usab siya sa pagdesisyon bahin sa pagmentinar ug kon unsaon paggasto ang nakolektang salapi.

Ang maong mga hunta naglihok na sa Netherlands sukad pa sa ika-12ng siglo. Sa pagkakaron, kapin sa 30 ka hunta ang naglungtad. Ang awtoridad sa pagtukod, paghanaw, ug pagkontrolar sa maong mga hunta giabaga sa probinsiyal nga mga awtoridad. Sila nay magtino kon unsa ka daghan ug kon kinsay maglangkob sa mga grupo nga magmentinar sa mga dike. Ang mga membro niining mga grupoha diha ra magpuyo sa lugar nga ilang panalipdan. Maayo ang ilang panukmod​—ang pag-atiman ug pagseguro sa ilang kaugalingong mga pamilya ug sa ilang komunidad. Sa mga panahon nga motaas ang tubig, magpatrolya sila sa dike, nga andam sa pagkamada sa ilang sinakong balas ug ubang kahimanan aron mapugngan ang bisan unsang pagkabungkag sa dike. Kining karaang sistema sa mga hunta maoy magseguro nga maatiman pag-ayo ang mga dike.

[Mapa sa panid 16

(Tan-awa ang publikasyon)

Kon walay mga tagaytay nga balas ug mga dike, kining asul nga dapit kanunay gayod nga malunopan

[Hulagway sa panid 16, 17]

Ang dagkong mga dike sa dagat gitukod aron mapanalipdan ang ubos nga yuta luyo sa mga dike

[Hulagway sa panid 17]

Kada tuig milyon-milyong metro kubiko nga balas ang ginatambak

[Hulagway sa panid 18]

Sagad nga ang mga trak magdagan diha sa ubos nga lebel kay sa mga barko

[Hulagway sa panid 18]

Ang katalagman sa dike niadtong 1953

[Picture Credit Line sa panid 17]

Both photos: Met vriendelijke toestemming van het Nederlandse Ministerie van Verkeer en Waterstaat

[Picture Credit Line sa panid 18]

Top two photos: Met vriendelijke toestemming van het Nederlandse Ministerie van Verkeer en Waterstaat