Mga Itoy sa Niyebe sa Magdalen Islands
Mga Itoy sa Niyebe sa Magdalen Islands
NANGLUGMAW ang mga luha sa akong mga mata samtang nagtan-aw sa puting balhiboon nga linalang atubangan nako. Dili gayod ako makatuo nga, ingong katumanan sa akong pangandoy 20 na ka tuig kanhi, ania na ako dinhi, nga naghigda sa niyebe nga halos nagdip-ig sa akong nawong sa usa ka gamayng harp seal! Samtang nagsud-ong ako sa itom kaayo nga mga mata niini, nanglimbawot ang akong balhibo—dili tungod sa katugnaw kondili tungod sa tumang kaukyab niining maong kasinatian. Gusto nakong makita ang matag pamilok, pagginhawa, o pagkibotkibot sa bungot sa simod niining gamayng poka atubangan nako.
Ang among grupo sa mga turista anaa sa usa ka dako kaayong yelo nga naglutaw 100 kilometros gikan sa yuta diha sa kinatung-an sa Gulf of St. Lawrence, tali sa Newfoundland ug sa yuta sa Canada. Kami sa akong asawa misakay ug helikopter paingon sa Magdalen Islands, duol sa dapit diin ang kinadak-ang pundok sa mga harp seal magpahimugso sa ilang mga itoy. Gipasaligan kami sa among mga giya nga ang itoy nga mga poka dili malisang sa among may-insulasyon, hayag-orens nga mga sapot.
Unsay Harp Seal?
Ang mga harp seal adunay mga kapay imbes mga bukton ug tiil. Sila gitawag nga harp seal tungod sa talagsaong samag-alpa nga disenyo sa bukobuko sa mga hamtong.
Ang mga harp seal maoy mga mananap nga sus-an, mao nga sila mohanggab ug hangin, mopahimugso ug mga itoy, ug adunay mga suso aron sa pagpatutoy kanila. Gigugol nila ang kadaghanan nilang panahon sa kamig nga katubigan sa Amihanang Atlantiko. Apan kining lagsik nga mga poka nasangkapan pag-ayo aron makasugakod sa ilang nagyelo nga pinuy-anan. Ang mga hamtong moaberids ug 135 kilos ug moabot sa gitas-on nga mga 1.6 metros.
Gamiton sa mga harp seal ang ilang hait nga pangunahang mga kuyamoy sa pag-aginod diha sa yelo ug sa pagkapyot sa mga lungag sa yelo nga ilang gikalot kay diha man sila mohanggab ug hangin kon sila anaa sa tubig. Ang ilang pangulahiang mga kapay mas dako kay sa ilang pangunahang mga kapay ug kini ilabinang gigamit aron sa pagduso sa ilang kaugalingon diha sa tubig. Kining mga linalang sa dagat paspas kaayong molangoy, ug mahimong mopanaw ug hangtod sa 8,000 ka kilometros sa usa ka tuig.
Inay sa panggawas nga mga dalunggan, ang mga harp seal adunay gamayng buho sa matag kilid sa ilang ulo. Kini mokipot sa dihang ang poka molusbog sa tubig. Ang mga harp seal hait ug pandungog. Matumbok nila ang gigikanan sa usa ka tingog ilalom sa dagat—usa ka butang nga dili mahimo sa mga tawo!
Ang mga harp seal adunay dagko ug bugdo nga mga mata, nga nagpaarang kanila sa pagkakitag maayo bisag medyo ngitngit ang palibot ilalom sa dagat. Diha sa makasulaw nga kasanag sa yelo, ang ilang mga kalimutaw mopakipos nga pinatindog, nga magpahinabo usab kanila sa pagkakitag maayo didto.
Kinabuhi Ingong Itoy
Ang mga baye niining panon nga among giobserbahan mianhi dinhi gikan sa Greenland agi sa Amihanang Canada aron manganak. Ang naglutaw nga yelo diin sila manganak nagsilbing panalipod gikan sa mga manunukob. Ang mga itoy dali ra kaayong ipahimugso, kasagaran sulod lang sa usa ka minuto! Nagkamulo ka pa sa pag-andam sa imong kamera sa dihang ang bag-ong nahimugso nga itoy nagsud-ong na kanimo! Human makapahimugso, ang inahan moliso dayon ug modapat sa iyang simod diha sa simod sa itoy. Iyang timan-an ang talagsaong baho ug tingog sa iyang itoy. Sukad niana, mao lang kini ang itoy nga iyang pasusohon sulod sa mga duha ka semana.
Ang mga itoy nga harp seal mangita dayon sa suso sa ilang inahan. Sa dihang gutmon, ang mga itoy daw manawag, “Ma, Ma.” Human makasuso, mosuksok sila sa usa ka gamayng bangag diha sa niyebe ug yelo aron matulog. Tungod sa balikbalik nga paghigda sa mao rang dapit, ang ilang lawas makaumol ug usa ka haruhay nga “kuna nga yelo.”
Sa ilang pagkahimugso, ang mga harp seal kasagarang motimbang ug mga diyes kilos ug moabot sa gitas-on nga mga 90 sentimetros. Sa primero, wala silay tambok nga arang makapainit sa ilang lawas, apan mausab dayon kini! Sa unang 12 ka adlaw o kapin pa, ang mga harp seal madugangan ug usa ngadto sa duha ka kilo matag adlaw. Ang ilang kusog nga pagtubo maoy resulta sa sustansiyadong gatas sa ilang inahan, nga adunay kutob sa 50 porsiyento nga tambok. * Sa wala pay duha ka semana, ang itoy motimbang na ug 35 kilos!
Nag-usab-usab nga mga Kolor
Sayon nimong mabanabana ang edad sa usa ka itoy nga harp seal pinaagi sa kolor sa balhibo niini. Human sa unang adlaw, ang balhibo sa bag-ong nahimugso nga itoy mouga ug mahimo nang hunolhunol. Niining higayona, ang itoy adunay dalag nga balhibo. Ang dalag nga kolor maoy tungod sa pluwido nga naglimin sa itoy diha sa tagoangkan ug kini mahanaw ra kon mainitan sa adlaw sulod sa tulo o upat ka adlaw. Unya, moputi na ang balhibo sa itoy. Human sa mga duha ka semana, ang inahan mobiya ug dili na gayod mobalik.
Ang mga itoy motiyabaw, apan walay manumbaling kanila. Usahay, kay gustong mahupay, ang mga itoy magpaduol sa usag usa ug magtapok sa gagmayng mga pundok diha sa yelo. Sa dili madugay, makita na ang pat-ak-pat-ak sa abohon nga balhibo diha sa ilang puti nga balhibo. Sa ika-12 ngadto sa ika-21 nga adlaw, ang ilang balhibo mahimo nang abohon ug dayon, sa dihang sila usa na ka bulan, kini mahimong kalkagon. Niining higayona, ang tanan nilang mahunolhunol nga puting balhibo nanglarot na ug napulihan ug hapsay, abohon nga balhibo nga dili malapsan ug tubig.
Mga Hugna sa Kinabuhi sa Itoy nga Harp Seal
Ang tambok diha sa lawas sa mga itoy nga harp seal maoy makapasustenir kanila hangtod nga sila mapugos sa pagpangitag pagkaon diha sa katubigan tungod sa kagutom. Apan, naunsa ba nga, sa dihang molusbog na sila sa tubig, molutaw man hinuon ang ilang tambok nga mga lawas! Sa kinaiyanhon, sila mokapaykapay, nga magtimpasaw ibabaw sa tubig. Kining maong kalihokan mopalig-on sa ilang mga kapay alang sa paglangoy. Sa samang panahon, tunawon niini ang tambok sa ilang lawas ug sa ngadtongadto mamenosan na ang ilang tendensiya nga molutaw hangtod sa punto nga makasalom na sila ilalom sa tubig. Karon mahimo na nilang tagbawon ang ilang kagutom, sanglit adunay daghang krill diha sa katubigan, maingon man mga capelin ug ubang gagmayng mga isda.
Sa dihang mag-edad na ug usa ka tuig, ang mga poka magluno. Sa pag-edad ug tulo ngadto sa pito ka tuig, andam na sila nga mosanay, ug sila sayon nga mailhan tungod sa samag-alpa nga disenyo nga makita sa ilang bukobuko. Ang harp seal lagmit mabuhi hangtod 35 ka tuig.
Pagpakigharong sa Usa ka Itoy nga Harp Seal
Sa dihang nakasul-ob na sa among gikinahanglang sapot ug nakaseguro nga kami aduna nay dugang mga sapin alang sa among mga bota ug mga kamot aron dili kami tugnawon, 17 kanamo ang misakay ug helikopter ug mipanaw ug mga 80 kilometros. Sa pagdungaw sa ubos, wala kamiy laing nakita kondili ang naggilakgilak nga puting yelo nga nanganawkanaw hangtod sa asul nga kapunawpunawan. Sa kataposan, kami milanding sa nayelo nga dagat. Gisul-ob namo ang among mga bota nga may mga espayk ug naghinayhinay sa paglakaw aron dili kaayo madungog ang kabanha sa among gilaktan nga niyebe. Tan-awa! Luyo nianang inahan nga poka mao ang usa ka mahunolhunol, dalag-ug-balahibo nga harp seal! Nahisama kinig dako, balhiboon nga ulod nga naningkamot intawon sa pag-agpas sa iyang inahan. Sa dihang nakita nako kini, mibati na dayon ako ug gugma alang niini!
Mihapa ako sa niyebe, tungod kay kon magpabilin akong nagbarog, basin hunahunaon sa poka nga ako usa ka polar bear. Ang inahan nga mga poka lagmit nga mangatake, busa gihulat nako nga molusbog sa bangag sa yelo ang usa nga akong gipanid-an. Ang iyang gamayng itoy, nga akong ginganlag Sadie, malinawong natulog sa gilay-on nga mga unom ka metros gikan kanako. Nagsige akog kamang paduol. Ang iyang mga mata hinayhinayng mibuka.
Nianang tungora si Sadie mitutok kanako. Wala ako molihok bisag diyutay. Sa kalit lang, si Sadie gustong moimbestigar! Siya mikamang paingon kanako nga paspas kaayo kay sa akong gidahom nga iyang mahimo. Dako kaayo siyang tan-awon samtang nagkaduol siya kanako, apan ang kolor sa iyang balhibo nagpaila nga siya nagpangedaron pa lang tingali ug mga duha o tulo ka adlaw. Si Sadie mihunong sa dihang siya mga pipila na lang ka sentimetros gikan sa akong nawong ug hinayng mikiaykiay samtang nagkibotkibot ang iyang gamayng simod. Madunggan nako ang iyang paghingos. Midip-ig siya kanako ug “gihagkan” ang akong nawong ug liog sa iyang basa nga simod!
Nahingangha gayod ako sa dihang kining matahom nga itoy mihigda tupad kanako ug natulog! Wala gani siya migimok sa dihang inanay nakong gipatong ang akong kamot ibabaw sa iyang lawas. Ang iyang humok nga mugbong mga balhibo nanindog taliwala sa akong mga tudlo. Nahibulong ako sa kainit sa iyang lawas. Gihapohap ug gigakos nako si Sadie hangtod nga miabot ang panahon nga kinahanglan na kaming mosakay sa helikopter aron mamauli. Si Sadie wala molihok samtang ako mitindog nga way timik.
Uban ang kahingangha, ako mihilak nga naglakaw palayo, nga mahilomong nagpasalamat sa atong Diyos, si Jehova, tungod sa iyang paglalang niining matahom nga gamayng linalang. Ang pagpakigharong sa usa ka itoy nga harp seal maoy usa gayod ka talagsaong kasinatian. Kining maong kasinatian nagpahinumdom kanako sa mga pulong sa salmista: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. . . . Kon bahin nianang dagat nga dako kaayo ug halapad, anaa niana ang dili maihap nga nagalihok nga mga linalang, mga buhing linalang, gagmay ug dagko.” (Salmo 104:24, 25)—Tinampo.
[Footnote]
^ Sa pagtandi, ang gatas sa baka aduna lamay 4 porsiyento nga tambok.
[Kahon sa panid 26]
Nasayod Ka Ba?
◼ Sa dihang nameligro tungod sa grabeng mga bagyo o dili-maayong kahimtang sa yelo, mahimong ilangan sa baye nga mga harp seal ang pagpanganak sulod sa daghang adlaw samtang mangita sila ug nahiangay nga dapit.
◼ Ang mga harp seal makatidlom sa giladmon nga 240 metros ug makapabilin ilalom sa tubig kutob sa 30 minutos.
◼ Ang mga poka mahimong matulog ilalom sa tubig. Ipagawas nila ang ilang ulo matag lima ngadto sa napulo ka minutos aron mohanggab ug hangin. Dayon sila molusbog ug balik sa tubig—nga natulog gihapon!
[Kahon sa panid 27]
Nalangan nga Pagturok sa Binhi Diha sa Matris
“Gawas sa tulo lang ka semana matag tuig,” matod sa librong Seasons of the Seal, “ang hamtong nga bayeng harp seal kanunayng mabdos. Ang iyang tinuod nga pagsabak molungtad ug pito ug tunga ka bulan.” Sa unsang paagi kini nahitabo? “Human makapanamkon,” ang libro misaysay, “ang pertilisadong binhi mabahin sa daghang beses ug dayon mohunong. Ang blastocyst, nga gamay pa sa ulo sa dinagom, mohunong sa pagtubo. Kini maglutawlutaw diha sa tagoangkan sa inahan, usa ka gamayng tulbok sa kinabuhi nga mihunong pagtubo. Napulog usa ka semana sa ulahi, ang blastocyst moturok diha sa matris ug mopadayon sa pagtubo.” Unsay lagmit nga hinungdan niining nalangan nga pagturok sa binhi diha sa matris? “Gikinahanglan ang usa ka tuig nga kal-ang sa matag pagpanganak aron kini motakdo sa panahon nga ang yelo diin siya manganak husto na ug gidak-on ug gibag-on.”
[Mapa sa panid 23]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
CANADA
[Credit Line]
Map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Hulagway sa panid 23]
Larawan sa Magdalen Islands nga gikuha pinaagig satelayt
[Credit Line]
NASA JSC
[Hulagway sa panid 24]
Dalag nga balhibo
[Hulagway sa panid 24]
Puti nga balhibo
[Hulagway sa panid 25]
Kalkagon nga balhibo
[Credit Line]
©IFAW/David White
[Hulagway sa panid 25]
Nagkapaykapay
[Credit Line]
©IFAW
[Hulagway sa panid 26]
Itoy nga harp seal uban sa iyang inahan
[Credit Line]
©IFAW/Igor Gavrilov
[Hulagway sa panid 26]
Usa ka hamtong nga harp seal nga naglangoy ilalom sa baga nga yelo
[Credit Line]
©IFAW