Mga Librarya Kasangkapan Aron Makabatog Kahibalo

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG mga librarya gitawag ug “usa sa mga haligi sa sibilisasyon.” Ang World Book Encyclopedia nag-ingon nga kini maoy usa sa dako kaayog gikatampo sa kaugmaran sa kultura ug teknolohiya sa tawo. Ang Aleman nga magbabalak nga si Goethe nagtawag niini nga panumdoman sa katawhan.

Unsang mga libraryaha ang nalakip sa labing hinungdanong “mga haligi sa sibilisasyon”? Unsang libroha ang dako kaayog impluwensiya sa mga librarya ug sa pagpakaylap sa literasiya? Ug unsa ka daghang libro ang anaa sa kinadak-ang moderno nga mga librarya? Aron matubag ang unang pangutana, mobalik kita sa kagahapon ug adtoon nato ang usa sa labing karaang mga librarya sa tawo.

Karaang “Ensiklopedia sa Tawhanong Kahibalo”

Handurawa nga atua ka sa nasod sa Tungang Sidlakan nga nailhan karong Iraq. Ang tuig maoy 650 W.K.P. Anaa ka sa sulod sa habog kaayong mga paril sa siyudad sa Nineve (duol sa modernong-adlaw nga Mosul). Sa imong atubangan nagbuntaog ang imperyal nga palasyo ni Haring Ashurbanipal​—ang magmamando sa Asirya, Ehipto, ug Babilonya. * Samtang nagbarog duol sa mga pultahan sa palasyo, nakakita kag mga lalaki nga nagtulod ug kariton nga gikargahan ug dagkong mga banga paingon sa palasyo. Mao pay paghiuli niining mga lalakiha gikan sa kinatumyang mga bahin sa gingharian sa Asirya ug gisulayan nila paghipos ang tanang impormasyon  labot sa katilingbanon, kultural, ug relihiyoso nga mga tradisyon sa mga tawo nga nagpuyo sa gingharian ni Ashurbanipal. Sa dihang giablihan ang usa sa mga banga, imong nakita nga puno kinig rektanggulo nga mga papan nga 8 sentimetros ang gilapdon ug 10 sentimetros ang gitas-on.

Imong gisundan ang usa sa mga lalaki sa sulod sa palasyo, diin imong nakita ang mga eskriba nga naggunit ug mga igkukudlit nga gama sa bukog nga nagkulit ug pormag-kunya nga mga sinulat diha sa gagmayng mga papan sa umogon nga yutang-kulonon. Ilang gihubad ang langyawg-pinulongang mga dokumento ngadto sa Asiryanhong pinulongan. Sa ulahi, ang mga papan pagbahon diha sa hudno, aron dili mapapas ang mga sinulat. Ang mga rekord tipigan diha sa mga lawak nga punog mga estante nga gibutangag ginatos ka banga. Diha sa mga poste sa pultahan sa mga lawak, dunay mga plake nga adunay mga sinulat bahin sa mga rekord nga anaa sa matag nahimutangan niini. Ang kapin sa 20,000 ka kulonong mga papan niining libraryaha adunay mga impormasyon bahin sa mga transaksiyon sa negosyo, relihiyosong mga kostumbre, balaod, kasaysayan, medisina, ug mga pagtuon labot sa kalihokan sa mga tawo ug hayop. Sa ingon namugna ang gitawag sa usa ka eskolar sa ulahi ingong “usa ka ensiklopedia sa tawhanong kahibalo.”

Mga Librarya nga Naglungtad sa Wala pa ug Human sa Librarya sa Nineve

Duna pay dagkong mga librarya nga naglungtad sa wala pa ang librarya ni Ashurbanipal sa Nineve. Si Haring Hammurabi nagtukod ug usa ka librarya sa siyudad sa Borsippa sa Babilonya usa ka libo ka tuig sa wala pa si Ashurbanipal. Gitukod ni Rameses II ang iladong librarya sa siyudad sa Tebes sa Ehipto kapin sa 700 ka tuig sa wala pa si Ashurbanipal. Apan tungod sa kadaiyahan sa impormasyon ug sa kadaghan sa mga rekord nga nahipos diha sa librarya ni Ashurbanipal, kini gibantog ingong “ang kinadak-ang librarya sa karaang kalibotan.” Milabay una ang 350 ka tuig una matukod ang mas dakong librarya.

Kanang mas dakong librarya gitukod ni Ptolemy I Soter, usa sa mga heneral ni Alejandrong Bantogan, sa mga 300 W.K.P. Gitukod kini didto sa dunggoanang siyudad sa Alejandria sa Ehipto, ug ang mga libraryan niini naningkamot sa pagkolektag mga kopya sa kadaghanan sa mga sinulat sa gipuy-ang kalibotan. * Sumala sa tradisyon, didto sa Alejandria gisugdan sa paghubad sa mga 70 ka eskolar ang Hebreohanong bahin sa Kasulatan ngadto sa Grego. Kining hubara nailhan nga Gregong Septuagint ug maoy gigamit pag-ayo sa unang mga Kristohanon.

Mga Librarya sa Oriente

Sa panahon nga gipadak-an ni Ashurbanipal ang iyang librarya, ang dinastiyang Chou maoy nagmando sa Tsina. Panahon sa pagmando niini nga dinastiya, sukad sa 1122 W.K.P. hangtod sa 256 W.K.P., usa ka hugpong sa mga libro ang gipatik nga nailhang Lima ka Klasika. Kini naglakip ug usa ka reperensiyang basahon para sa pagtagna sa umaabot, usa ka koleksiyon sa mga pakigpulong sa unang mga magmamando, mga balak, mga instruksiyon para sa relihiyosong mga seremonyas ug mga rituwal, ug kasaysayan sa estado sa Lu sukad sa mga 722 W.K.P. hangtod sa 481 W.K.P.​—ang kataposang libro nga gituohang gisulat sa Insek nga pilosopo nga si Confucius. Ang Lima ka Klasika  ug ang daghang komentaryo bahin niini nag-impluwensiya sa panghunahuna sa mga Insek ug nahimong pangunang mga bahin sa imperyal ug pribado nga mga librarya sulod sa kapin sa duha ka libo ka tuig.

Sa Japan, si Hojo Sanetoki, usa ka membro sa nagmando nga pamilyang samurai, nagtukod ug librarya niadtong 1275 diha sa balay sa iyang pamilya sa Kanazawa (karon bahin sa Yokohama). Gisulayan niya sa pagkolekta ang tanang naglungtad nga librong Ininsek ug Hinapon. Bisan tuod nakuhaan na ang gidaghanon sa mga libro niini, kining maong koleksiyon sa mga libro naglungtad pa gihapon karon.

Ang Bibliya, mga Librarya Diha sa Monasteryo, ug ang Kultura sa Kasadpan

“Ang gahom sa pinatik nga pulong, ug ang bili sa librarya,” sumala sa librong A History of Libraries in the Western World, “gipasundayag pag-ayo diha sa pagtungha, pagkaylap ug paglungtad sa Kristohanong relihiyon.” Unsay kalambigitan tali sa kaugmaran sa mga librarya ug sa pagkaylap sa Kristiyanidad?

Human mabungkag ang Romanhong Imperyo ug human masunog o makatag ang mga basahon diha sa dagkong mga librarya niini, natukod ang mga monasteryo sa Kakristiyanohan sa tibuok Uropa ug gitigom niini ang mga nahibilin niining karaang mga librarya. Ang usa ka hinungdanong kalihokan sa daghan niining maong mga monasteryo mao ang kinamot nga pagkopya sa mga manuskrito sa Bibliya ug sa uban pang mga manuskrito. Pananglitan, ang Benedictine nga mga monasteryo nagtuman sa “Balaod ni St. Benedict,” nga nagsugo sa pagbasa ug pagkopya sa mga basahon.

Ang mga librarya sa Constantinople nagtipig ug naghimog mga kopya sa karaang mga manuskrito nga sa ngadtongadto mitungha pag-usab sa Italya. Gituohan nga kining mga manuskritoha adunay hinungdanong papel sa pagsugod sa Renaissance. Ang historyano nga si Elmer D. Johnson nag-ingon: “Dili ikalimod nga dakog papel ang librarya sa monasteryo sa pagtipig sa kultura sa Kasadpan. Sulod sa labing menos usa ka libo ka tuig, kini mao ang sentro sa kinaadman sa Uropa, ug lahi gayod unta ang kahimtang sa sibilisasyon sa kasadpan kon wala pa kini.”

Ang pagkopya sa Bibliya nakatabang aron magpabilin ang “sentro sa kinaadman sa Uropa” sulod nianang yugtoa sa panahon. Ug samtang mikaylap sa Uropa ang Repormasyon, ang tinguha sa pagbasa sa Bibliya maoy nagtukmod sa ordinaryong mga tawo sa paglingkawas gikan sa mga gapos sa kawalay-alamag. Ang librong The Story of Libraries nag-ingon: “Among nakaplagan diha sa Protestanteng Repormasyon ang mga sinugdanan sa ideya nga ang tanang membro sa katilingban kinahanglang makabaton ug igong edukasyon aron makabasa sa Bibliya. Samtang misamot ang kontrobersiya labot sa relihiyon, ang katakos sa pagbasa ug mas daghang sinulat bahin sa relihiyon nahimong hinungdanon. Kini nagkinahanglan dili lamang sa kahibalo kon unsaon pagbasa, kondili kon sa unsang paagi makahupot gayod ug mga libro.”

Busa ang Bibliya dakog papel sa pagkaylap sa mga librarya ug sa literasiya sa tibuok Kasadpang kalibotan. Unya sa dihang naimbento na ang mga imprentahanan, ang dagkong pribado ug nasodnon nga mga librarya nga adunay mga libro bahin sa nagkadaiyang mga ulohan mitungha sa tibuok Uropa ug, sa ngadtongadto, sa tibuok kalibotan.

Mga Librarya sa Ika-21ng Siglo

Ang mga librarya karon dagko na kaayo. Hunahunaa lang nga nagbarog ka tupad sa usa ka estante sa mga libro nga 850 kilometros ka taas ug dunay kapin sa 29 milyones ka libro. Kini mao ang gibanabanang gidak-on sa kinadak-ang librarya sa kalibotan​ —ang Library of Congress, sa Tinipong Bansa. Gawas pa sa mga libro, ang maong librarya adunay mga 2.7 milyones ka audio ug video nga mga rekording, 12 milyones ka letrato, 4.8 milyones ka mapa, ug 57 milyones ka manuskrito. Matag adlaw, ang maong librarya madugangan ug 7,000 ka butang ngadto sa koleksiyon niini!

Ang British Library sa London mao ang ikaduha sa kinadaghanag libro, nga adunay kapin sa 18 milyones. Ang Russian State Library sa Moscow adunay 17 milyones ka libro ug nagkolekta ug mga 632,000 ka tinuig nga mga hugpong sa mga mantalaan. Ang National Library sa Pransiya, nga usa sa labing karaang naglungtad nga nasodnong librarya sa Uropa, adunay 13 milyones ka libro. Dugang pa, ang librong Library World Records nag-ingon: “Ang nasodnong librarya sa Pransiya mao ang unang librarya diin ang daghang koleksiyon sa mga libro niini makita diha sa Internet.” Alang kang bisan kinsa nga dunay kompiyuter, ang Internet nakapasayon pag-ayo sa pagsusi sa nahipos nga kahibalo sa tawo.

Labaw kay sukad masukad, ang gidaghanon sa impormasyon nga mabatonan sa publiko nagkadaghan pag-ayo. Gibanabana nga ang total nga natigom nga mga libro madoble sa matag upat ka tuig ug tunga. Sa Tinipong Bansa lamang, kapin sa 150,000 ka bag-ong mga ulohan sa libro ang ginapatik kada tuig.

Busa, haom kaayo karon ang giingon sa usa ka karaang eskolar, magsusulat, ug hari​—si Solomon. Siya misulat: “Sa paghimog daghang basahon walay kataposan, ug ang hilabihan nga kasibot alang niini makapabudlay sa unod.” (Ecclesiastes 12:12) Apan kon gamiton sa maalamong paagi, ang mga librarya magpabiling usa ka “ganghaan sa kahibalo nga anaa lang sa duol,” sumala pa sa United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 20]

Ang Trabaho sa Libraryan

Kon dili nimo makit-an ang libro nga imong gikinahanglan diha sa katalogo sa librarya, ayawg kahigawad​—pangutan-a ang libraryan. Ang kabatid sa libraryan subsob nga bililhon kaayo. Si Roderick, kinsa nagtrabaho ingong libraryan sulod na sa 20 ka tuig, nag-ingon: “Ang mga tawo sagad mahadlok sa mga librarya ug sa mga libraryan. Kasagaran sila mosugod sa pag-ingong, ‘Morag dili ra mahinungdanon ning pangutanaha, pero . . .’ Apan, walay pangutana nga dili hinungdanon. Ang usa ka batid nga libraryan makakita sa imong gipangita bisag wala ka mahibalo kon unsaon nimo kini pagsulti kaniya.”

[Kahon/Hulagway sa panid 21]

Unsay Kahulogan sa mga Numero? → 225.7

Ang Decimal nga Sistema ni Dewey

Daghang librarya ang naggamit sa sistema ni Dewey nga decimal classification, nga makita ingong serye sa mga numero diha sa ilang mga katalogo ug diha sa likod sa ilang mga libro. Si Melvil Dewey, usa ka iladong Amerikano nga libraryan, unang nagpatik sa iyang sistema niadtong 1876. Kini naggamit ug mga numero gikan 000 ngadto sa 999 aron klasipikahon ang tanang libro pinaagi sa ulohan niini, nga nag-organisar niini ngadto sa napulo ka pangunang mga grupo:

000-099 Nagkalainlaing impormasyon

100-199 Pilosopiya ug sikolohiya

200-299 Relihiyon

300-399 Siyensiya nga pangatilingban

400-499 Pinulongan

500-599 Siyensiya sa kinaiyahan ug matematika

600-699 Teknolohiya (gipadapat nga mga siyensiya)

700-799 Arte

800-899 Literatura ug rhetoric

900-999 Geograpiya ug kasaysayan

Dayon ang matag pangunang grupo gibahinbahin ngadto sa napulo ka segundaryong mga grupo ug adunay espesipikong mga ulohan sulod nianang grupoha. Pananglitan, ang Bibliya gihatagan ug kaugalingong numero sulod sa 200 (Relihiyon) nga klasipikasyon​—220. Ang espesipikong mga ulohan bahin sa Bibliya gibahinbahin pa gayod. Ang numerong 225 nagpaila sa “Bag-ong Testamento” (Gregong Kasulatan). Ang dugang mga numero magpaila sa matang sa libro:

01 Pilosopiya ug teoriya

02 Lainlaing mga ulohan

03 Diksiyonaryo, ensiklopedia, konkordansiya

04 Espesyal nga mga ulohan

05 Seryal nga mga publikasyon

06 Mga organisasyon ug pagdumala

07 Edukasyon, panukiduki, nalangkit nga mga ulohan

08 Mga Koleksiyon

09 Kasaysayan sa

Busa, ang ensiklopedia bahin sa kompletong Bibliya adunay numerong 220.3, samtang ang komentaryo bahin sa Gregong Kasulatan adunay numerong 225.7.

Ang sistema sa pagklasipikar sa Library of Congress susama ra apan kini naggamit ug kombinasyon sa mga letra ug mga numero. Kadaghanang libro naglakip usab ug letra-numero nga sistema nga nagpaila sa awtor. Sa ubang mga nasod, lainlaing mga sistema sa pagklasipikar ang gigamit.

[Hulagway sa panid 18]

Haring Ashurbanipal sa Asirya, kansang librarya adunay cuneiform nga kulonong mga papan, 650 W.K.P.

[Hulagway sa panid 18]

British Library, London, Inglaterra

[Hulagway sa panid 18]

Librarya diha sa usa ka monasteryo, Switzerland, 1761

[Hulagway sa panid 19]

Librarya sa Alejandria, Ehipto, mga 300 W.K.P.

[Credit Line]

From the book Ridpath’s History of the World (Vol. II)

[Hulagway sa panid 20, 21]

Library of Congress sa T.B., ang kinadak-an sa kalibotan

[Credit Line]

From the book Ridpath’s History of the World (Vol. IX)

[Picture Credit Lines sa panid 18]

Top left and bottom photos: Erich Lessing/ Art Resource, NY; tablet: Photograph taken by courtesy of the British Museum