Pagpaniid sa Kalibotan

Pagpanghasi Pinaagig Kompiyuter o Cell Phone?

Ang mga cell phone ug Internet mapuslanon kaayo sa daghang batan-on aron sila makakomunikar sa uban. “Kini usab mahimong gamiton sa pagdaot kanila,” matod sa magasin nga Maclean’s sa Canada, sanglit adunay mga tighasi nga magpadala ug E-mail sa Internet ug mga text message sa cell phone aron daoton ang ilang mga biktima. “Bayente singko porsiyento sa batan-ong mga tiggamit ug Internet sa Canada nagtaho nga nakadawat ug mensahe nga naghisgot ug makadaot nga mga butang bahin sa ubang tawo,” matod sa Maclean’s. Ang maong elektronikong pagpanghasi nag-aghat sa kapolisan sa pagpahinumdom sa mga tawo nga ang sinulat nga mga bahad sa pagpatay maoy usa ka krimen. Ang Maclean’s nagtambag sa mga ginikanan sa pagpakig-estorya sa ilang mga anak bahin sa mga tawo ug mga dapit nga ilang gitan-aw diha sa Internet ug sa pagbutang sa mga kompiyuter diha sa usa ka dapit sa balay diin sayon rang makita kon unsa ang ginabasa ug ginapadala nga mensahe sa ilang mga anak. Ang taho nagpasidaan sa mga bata nga dili nila angayng tubagon ang mensahe sa usa ka tighasi ug dili gayod nila angayng “ihatag ang ilang password ngadto sa uban, bisan sa ilang kinasuorang higala,” aron dili masayran sa uban ang pribadong mga butang bahin kanila.

 Dugang mga Kotse​—Dugang mga Suliran

“Ang Tsina nagakausab gikan sa usa ka nasod nga tiggamit ug bisikleta ngadto sa usa ka nasod nga tiggamit ug mga kotse,” matod sa mantalaan nga China Daily. Sa pagkakaron, aduna nay 20 ka sakyanan sa matag 1,000 ka tawo sa Tsina, kon itandi sa tibuok-kalibotan nga proporsiyon nga 120 sa matag 1,000. Ang gidaghanon sa mga sakyanan sa Tsina gidahom nga modaghan pag-ayo. Si Chen Qingtai, luyoluyong direktor sa Development Research Centre of the State Council, nagtuo nga ang pagdaghan sa mga tawong nanag-iyag sakyanan makapauswag sa kalidad sa kinabuhi sa daghang tawo. Apan nakita usab ni Chen ang mga suliran: “Kon dili nato epektibong makontrolar ang aso nga ibuga sa mga kotse, ang mga kotse, ug dili karbon, mao na unya ang pangunang hinungdan sa polusyon sa mga siyudad.” Sa pipila ka siyudad sa Tsina, daghang carbon monoxide ug nitrogen oxide naggikan gayod sa mga sakyanan. Aduna nay gihimong mga lakang aron mamenosan ang polusyon sa dili pa himoon ang Dulang Olimpik sa Beijing sa 2008.

Pagpangilad Maylabot sa Kaminyoon

Kapin sa 3,000 ka babaye sa Habagatang Aprika ang nalingla sa pagsulod sa “kaminyoon,” nagtaho ang Sowetan nga mantalaan sa Johannesburg. Sa usa ka kaso sa pagpangilad, ang mga babaye mipirma ug papeles nga gituohan nila nga kontrata sa trabaho, apan sila sa pagkatinuod nagpirma ug usa ka sertipiko sa kaminyoon. Uban sa maong sertipiko, ang langyaw nga “pamanhonon” mahimo nang makapuyo nga permanente sa nasod. Ang “pangasaw-onon” makadiskobre lang nga siya nalimbongan sa dihang mokuha siya ug bag-ong dokumento sa identipikasyon aron ipuli sa usa nga iyang nawala ug makakaplag nga lahi na ang iyang apelyido o sa dihang mokuha siyag lisensiya sa kasal alang sa iya mismong adlaw sa kasal ug masayran nga siya kasado na diay! Ang pagpaanular sa “kaminyoon” hasol kaayo. Bisan pa niana, mga 2,000 na ka babaye ang malamposong nakakanselar sa ilang linimbong nga kaminyoon. Aron mapukgo ang pagpangilad, usa ka bag-ong balaod ang gipatuman diin ang langyawng mga kapikas mohulat ug lima ka tuig ayha mokuhag pagtugot nga permanenteng makapuyo sa nasod.

Talagsaong Kaplag sa Arkeolohiya

Ang mga arkeologo nga nagsusi sa mga langob duol sa Patayng Dagat nakadiskobre ug mga alahas ug ubang mga butang nga gituohang nag-edad na ug mga 2,500 ka tuig, sa panahon nga ang mga Hudiyo namalik sa ilang yutang natawhan gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya. Ang mga arkeologo, nga gikan sa Hebrew University sa Jerusalem ug Bar Ilan University sa Ramat Gan, nakakaplag niadtong mga butanga ginamit ang mga detektor sa metal. Lakip sa bililhong mga butang nga nakaplagan mao ang usa ka gamayng bronse nga salamin, plata nga medalyon sa kulentas, usa ka kulentas nga gama sa bulawan ug medyo-mahalon nga mga batong lobitos, usa ka agate nga medalyon sa Babilonya, ug usa ka opisyal nga selyo nga adunay hulagway sa Babilonyanhong saserdote nga nagyukbo sa bulan, nagtaho ang Associated Press. “Talagsaon kaayo kini nga kaplag. Talagsa ra gayod makakaplag ang mga arkeologo ug ingon niini ka daghang karaang bililhong butang nga gikan niining partikular nga yugto sa panahon,” matod ni Tsvika Tsuk, pangulong arkeologo sa Israel Nature and National Parks Protection Authority.

Ang mga Bata Posibleng Maestrok

“Labing menos usa ka bata kada adlaw sa Canada ang maestrok,” nagtaho ang mantalaan nga Vancouver Sun. Ang neurologo nga si Gabrielle deVeber, direktor sa Canadian Pediatric Ischemic Stroke Registry, nag-ingon nga ang mga bata nga naestrok kinahanglang matambalan dayon, kay kon dili, sila makaagom unya ug “mas grabe nga mga estrok ug mas dakong kadaot sa nerbiyos.” Sumala sa mantalaan, “ang mga tambal nga makasumpo sa pagbagtok sa dugo kinahanglang tomaron sulod sa tulo ka oras human maestrok.” Apan ang mga estrok diha sa mga bata “kasagarang masaypan ingong mga takig o grabeng labad sa ulo.” Ang mantalaan nag-ingon nga ang mga simtomas nga nagpaila sa estrok “naglakip sa pagpaminhod o kawalay-kusog, ilabina sa pikas nga bahin sa lawas, pagkalibog, pagkayungit, pagkahanap sa panan-aw, pagkalipong, ug kalit, grabeng labad sa ulo.” Ang mga estrok diha sa mga bata mahitabo tungod sa pipila ka mga tambal alang sa sakit sa kasingkasing ug kanser, ug ang pipila ka eksperto nagtuo nga “ang sobrang pagkatambok sa bata ug ang mga pagkaong tugob sa tambok” makaamot usab sa kapeligrohan.

Hugaw nga Pagkaon

Ang Toxic Link, usa ka organisasyon nga nanalipod sa kalikopan, nag-ingon nga ang mga tawong namuyo sa Habagatang Asia nagakaon ug peligrosong mga kemikal uban sa ilang naandang mga pagkaon, nagtaho ang mantalaan sa India nga The Hindu. Ang pagtuon nakakaplag ug gidili o gikontrolar-sa-gobyerno nga mga substansiya diha sa ordinaryong mga kalan-on sama sa karne, lamas, ug mantika. Ang dugay-madunot ug makadaot nga organikong mga hugaw sama sa mga polychlorinated biphenyl (PCB) nakayuhot diha sa kalikopan “lagmit tungod sa pagpataka lang ug labay sa daang mga transformer ug mga capacitor nga giimportar sa wala pa idili” ang mga PCB o tungod kay kini nahabwa diha sa mga baraderohan, matod sa taho. Ang ubang pagtuon nakadiskobre ug DDT diha sa mga utanon ug mga bulad. Bisan pa sa internasyonal nga mga kasabotan nga gihimo aron sa pagkontrolar sa maong mga kapeligrohan, ‘ang gatas sa inahan, mga espesimen sa tambok ug dugo sa tawo nagpakitag taas nga sukod sa DDT, HCB, Aldrin, Dieldrin, [Dioxin], Furan ug PCB,’ matod sa taho.

Mga Katilingban Nausab Tungod sa mga Pusil

“Ang pagdagsang sa mga hinagiban, ilabina sa gagmayng mga armas, kaylap na kaayo nga kini maoy hinungdan sa kamatayon sa usa ka tawo matag minuto ug sa kapin sa 500,000 ka pagpatay matag tuig [sa tibuok kalibotan],” nag-ingon ang mantalaan sa London nga The Independent. “Sa 2001, 16 ka bilyong pirasong bala sa pusil ang nagama, nga igo gayong makatira sa tanang tawo sa kalibotan ug duha ka beses.” Halos walo ka milyong pusil ang gigama matag tuig, ang kadaghanan ingong gamit sa mga sibilyan. Ingon sa gipunting sa pagtuon sa Amnesty International, Oxfam, ug sa International Action Network on Small Arms, “ang mga katilingban nga kaniadto medyo malinawon, diin ang mga panagbingkil husayon pinaagig kumo o kutsilyo, nausab tungod sa mga pusil.” Sa usa ka nasod, ang awtomatikong mga pusil gigamit ingong kuwarta. Sa laing nasod, usa ka magtutudlo sa Ingles nga nagtudlo sa usa ka edarang babaye gibayran ug mga granada. Ug sa lain pang nasod, “ang mga bata ginganlag ‘Uzi’ ug ‘AK’ sumala sa paboritong awtomatikong pusil sa ilang amahan,” matod sa mantalaan.