Nganong ang mga Tawo Mangawat ug Baligya?

“Wala nako kana isipa nga pagpangawat, giisip nako kana ingong paghatag sa kahinguhaan ngadto sa nanginahanglan niana.”​—USA KA PARI SA IGLESYA SA INGLATERRA.

KON tinuod ang mga tumotumo, si Robin Hood mibati nga makataronganon ang pagpangawat. Matod pa sa sugilambong sa mga Ingles, gikawatan niya ang mga dato aron ihatag sa mga pobre. Ang klero nga gikutlo sa ibabaw nagtuo usab nga ang kakabos maoy hustong motibo sa pagpangawat. Miingon siya bahin sa mga kawatan ug baligya: “Naluoy kaayo ko nila, gani sa akong hunahuna makataronganon gayod ang ilang gibuhat.” Misugyot siya nga ang dagkong mga tindahan angayng magbukas sa ilang mga pultahan sa mga kabos usa ka adlaw kada tuig ug tugotan sila nga mokuha ug bisan unsa nga anaa sa estante nga dili magbayad.

Apan, daghang kawatan ug baligya ang natukmod sa ubang mga motibo gawas sa kakabos. Sa Japan gidakop sa mga polis ang duha nila ka kaubang mga polis tungod sa pagpangawat ug baligya. Sa Tinipong Bansa, usa ka membro sa hunta sa usa ka dili-negosyo nga kooperatiba sa pagkaon ang nasakpan nga nangawat gikan sa tindahan sa kooperatiba. Ang mga tin-edyer nga dunay kuwarta kasagarang mangawat sa mga butang nga wala nila kinahanglana. Unsay nagtukmod sa maong mga tawo sa pagpangawat ug baligya?

‘Makalingaw Kini’

Kaukyab. Kahadlok. Gahom. Sama sa duha ka dalagita sa nag-unang artikulo, ang pipila nga mangawat ug baligya mobati gayod niana, ug ang tinguha nga makasinati niana maoy magtukmod kanila sa pagsigeg pangawat. Human makapangawat ug kas-a, usa ka babaye miingon: “Gibati nako ang kaukyab. Wala ko masakpi ug kulbahinam kadto!” Human makapangawat sa makadaghan, sa ulahi gihubit niya ang iyang gibati: “Naulaw ko sa akong kaugalingon​—apan gibati usab ako ug kaukyab. Gibati nako nga lagsik kaayo ko. Ang pagpangawat nga dili masakpan nakapabati kanakong gamhanan.”

Usa ka batan-ong lalaki nga ginganlag Hector miingon nga sulod sa daghang bulan human siya mohunong sa pagpangawat ug baligya, gibati niya ang agda nga mangawat pag-usab. * “Padayon nakong gibati ang maong agda samag pagkagiyan. Moadto ko sa tindahan ug makakita ug radyo diha sa displeyhanan sa tindahan ug maghunahuna, ‘Dali ra kaayo nang kawaton. Mahimo nako kana nga dili masakpan.’”

Ang uban nga mangawat ug baligya tungod sa kaukyab dili gusto sa mga butang nga ilang gikawat. Usa ka mantalaan sa India nag-ingon: “Ang mga sikologo nag-ingon nga ang kaukyab sa pagbuhat sa butang nga gidili maoy nagtukmod niining mga tawhana. . . . Ilisan pa gani sa uban ang ilang kinawat.”

 Ubang mga Rason

Milyonmilyong tawo ang nag-antos sa depresyon. Usahay, ang mga tawong naapektohan niini magpadayag sa ilang depresyon pinaagi sa daotang panggawi​—sama sa pagpangawat ug baligya.

Ang pamilya sa usa ka 14-anyos nga dalagita maayong pagkabutang. Bisan pa sa mga bentaha nga iyang nabatonan, gibati niya ang kawalay paglaom. “Dili mawala ang akong gibati,” matod pa niya. Misugod siya sa pag-inom ug alkoholikong ilimnon ug paggamit ug droga. Unya usa niana ka adlaw nasakpan siya nga nangawat ug baligya. Gisundan kadto sa duha ka pagsulay sa paghikog.

Kon ang usa ka buotan nga batan-on mokalit lag pangawat ug baligya, mahimong konsiderahon sa mga ginikanan ang posibilidad nga ang ilang anak adunay depresyon. Si Dr. Richard MacKenzie, kinsa nag-espesyalisar sa panglawas sa mga batan-on, miingon: “Nagtuo ko nga ang bisan unsang matang sa panggawi nga dili maoy kinaiyahan sa imong anak angayng isipon nga depresyon hangtod nga mapamatud-ang dili.”

Ang ubang mga batan-on mangawat ug baligya tungod sa pagpit-os sa katalirongan​—ang maong pagpangawat basin maoy gikinahanglang buhaton aron mahiapil sa usa ka grupo sa mga higala. Ang uban mangawat ug baligya aron mawala ang kalaay. Mao usab kanay panginabuhi sa propesyonal nga mga kawatan ug baligya. Bisan unsa pay rason, ang mga kawatan mangawat ug baligya nga mobalor ug milyonmilyong dolyar kada adlaw. Kinahanglang dunay magbayad niining maong alkanse.

[Footnote]

[Kahon sa panid 5]

KLEPTOMANIA

“Sukad sa tin-edyer pa ako,” miingon si Maria, “problema na nako ang pagpangawat ug baligya. Ang agda nagkagrabe hangtod nga mangawat na ko ug hangtod sa $500 nga balor sa baligya kada adlaw.”

“Dili nako gustong mangawat, apan ang agda kusganon kaayo. Gusto gyod nakong magbag-o.” Tungod kay ang iyang agda sa pagpangawat lisod kontrolahon, si Maria nagduda nga duna siyay kleptomania.

Ang pulong “kleptomania” nagkahulogan ug “usa ka makanunayon, abnormal nga agda sa pagpangawat nga wala gayod itukmod sa kawalad-on.” Dili kini ordinaryong pagkagiyan. Kini naggikan sa nakagamot pag-ayong emosyonal nga mga problema.

Ang uban dili tukmang nagtawag sa mga tawong nagbatasan sa pagpangawat ingong mga kleptomaniac, apan ang mga doktor nagtuo nga talagsa ra ang tinuod nga kleptomaniac. Sumala sa American Psychiatric Association, wala makaabot ug 5 porsiyento niadtong mangawat ug baligya ang nag-antos nianang maong abnormalidad. Busa kinahanglang timbangtimbangon pag-ayo una isipon ang batasan sa pagpangawat ug baligya ingong kleptomania. Basin dunay laing mga rason kon nganong mangawat ang usa ka tawo.

[Hulagway sa panid 5]

Ang mahingawaong mga ginikanan maningkamot sa pagsabot kon nganong ang usa ka bata mangawat ug baligya