Kimchi—Halang nga Pagkaon sa Korea

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Korea

ANG mga Koreano ganahan kaayog halang nga mga pagkaon, ug ang kimchi tingali maoy ilang kinaham. Alang sa kadaghanan kanila, dili gayod mahimo nga walay kimchi matag pangaon. Apan unsa ba gayod ang kimchi?

Ang kimchi maoy usa sa daghang matang sa giatsara nga mga utanon nga ginahimo sa tibuok kalibotan. Susama kini sa sauerkraut sa Alemanya, sa paocai sa Tsina, sa tsukemono sa Japan, sa achar sa India, ug sa mga atsara sa ubang mga dapit. Ang mga Koreano makakuhag gikinahanglang mga bitamina gikan sa tanang klase sa kimchi ug kini dunay lahi nga lami nga sagad makapangislo niadtong motilaw niini sa unang higayon. Kadtong dili gusto niini moreklamo nga isogan sila sa baho sa ahos ug halangan sila sa pula nga sili nga gisambog niini. Apan, kadtong hilig niini moangay gayod sa kahalang niini ug sila ganahang mokaon niini kanunay.

Ang kimchi nagkapopular sa tibuok kalibotan tungod kay gusto na sa mga tawo nga mokaon ug halang nga pagkaon. Ang mga sundalo gikan sa Kasadpan, langyawng mga mamumuo, ug linibo nga nangabot alang sa Seoul Olympics sa 1988 nakatilaw niini. Tungod niini, diha sa pipila ka mga nasod, ang kimchi mapalit na sa mga fast food uban sa mga pagkaong komon sa lainlaing bahin sa kalibotan, sama sa mga hamburger, taco, chow mein, shushi, ug mga hot dog. Ang pipila ka kompaniya sa ayroplano sa ubang mga nasod modalit niini uban sa ilang isilbi nga mga pagkaon. Sa dagkong mga tindahan sa Japan, duolan sa napulo ka milyong gama-sa-Korea nga mga kimchi nga gibutang sa gagmayng mga sudlanan ang nahalin sulod sa kapig tulo ka tuig nga yugto. Apan unsaon man pagpreparar ang kimchi?

Gigamos nga Pagkaon

Samtang gamson ang mga utanon, mas mokagumkom kini. Tungod sa asin, mamatay ang kadaghanang gigming ug makadaot nga mga organismo ug modaghan ang maayong mga bakterya. Kini nga paggamos mopatunghag mga amino acid ug lactic acid, nga maoy hinungdan sa tagsaon nga lami sa kimchi nga lahi kaayo sa orihinal nga lami sa mga utanon.

Dayon ang mga sambog sagolan ug mga panakot. Dili lang ahos ug pula nga sili ang isagol sa kimchi. Sagolan usab kinig daghang laing mga sambog, ang uban ordinaryo samtang ang uban tagsaon​—sibuyas, karot, dagkong klase sa sibuyas, luy-a, lunga, peras, talaba, ginamos nga hipon, kastanyas, lapas, pine nut, seaweed.

Hinumdomi nga ang kimchi pangpagana lang. Bisag kinaham kaayo kini sa uban, ang kimchi panagsa ra lanlanon. Angay kining iparis sa ubang pagkaon, ilabina sa kan-on. Alang sa mga Koreano, ang kimchi ug kan-on magkaparis sama sa tinapay ug mantekilya o bacon ug itlog sa ubang mga kultura. Ang tab-ang nga sabor sa kan-on laming iparis sa halang ug parat nga sabor sa kimchi.

Dagaya sa mga Bitamina ug Minerales

Nailado pa gayod ang kimchi tungod kay nagkadaghan ang gustog sustansiyadong mga pagkaon. Kaniadto, wala tagda ang sustansiya sa kimchi tungod sa sabor niini. Apan, tungod kay gipasiugda karon ang pagkaog daghang utanon, gipabilhan na karon ang kimchi tungod sa pagkasustansiyado niini. Pananglitan, ang Chinese cabbage, rabanos, ug pula nga sili dagaya sa  bitamina A. Ang pinulbos nga pulang sili abunda sa bitamina C. Ang berde nga bahin sa dagkong klase sa sibuyas dahon dunay mga bitamina A ug C. Gawas pa, ang lanotlanot sa Chinese cabbage makatabang sa paghilis sa pagkaon.

Ang nagkadaiyang klase sa gigamos nga mga pagkaong gikan sa dagat nga isagol sa kimchi adunay daghang protina ug mga amino acid, nga kasagarang wala sa mga utanon. Ang talaba​—ang pagkaon gikan sa dagat nga maoy kasagarang isagol sa kimchi​—adunay daghang kalsiyum, iron, glycogen, mga bitamina, ug gikinahanglang mga amino acid.

Gituohan nga dunay kapin sa 100 ka matang sa kimchi. Kini magkalahi tingali tungod sa panguna o segundaryo nga mga sambog, ang dapit diin gipreparar ang kimchi, ang gidugayon sa paggamos, ug ang temperatura ug kaumogon sa dihang gigama ang kimchi. Ang mga paagi sa paggamag lamiang kimchi itudlo sa inahan ngadto sa iyang anak nga babaye ug garbo kini sa daghang pamilya. Gani, ang kahanas sa paggamag kimchi maoy kasagarang ilhanan nga ang usa maayong moluto.

Kimchi Alang sa Modernong Kinabuhi

Karong panahona, dili na kinahanglang mohimog kimchi sa balay. Ang mga greenhouse diin kontrolado ang kainit makapatubo na ug mga utanon sa tibuok tuig. Ang mga kimchi nga gipreparar diha sa mga pabrika mapalit na sa halos  tanang tindahan. Diha sa modernong mga apartment sa siyudad, dili posible o praktikal ang pagpreparar ug dinaghang kimchi; apan, mas sayon ang pagtipig ug tinagidyot nga kimchi diha sa repridyeretor inay kay diha sa mga tadyaw.

Dugay na nga pagkaon ang kimchi. Sama nga midurar kini panahon sa tagdugayng mga tingtugnaw, kini lagmit usab nga magpadayon sa paglungtad bisan pa sa nag-usab-usab nga estilo sa kinabuhi, nga napamatud-an na sa daghang siglo. Gusto ka bang motilaw niini? Ayaw dayon ug balibad tungod lang kay giisogan ka sa baho niini. Segurado nga sa kapin sa 100 ka klase sa kimchi adunay usa nga imong magustohan. Sa dihang mokaon ka na niini, “Mat-itkae duseyo!”​—mao kanay Koreano sa “Kaon ug maayo!”

[Kahon/Mga hulagway sa panid 22]

Pagpreparar ug Kimchi Alang sa Tingtugnaw

Kaniadto, sa dihang wala pay repridyeretor, ang mga tawo napugos sa pagpreparar ug pagkaon nga modurar sa tagdugayng tingtugnaw sa Korea​—nga ang temperatura halos makapayelo na sa tubig. Ang kimchi mao ang tubag. Ang dinaghang paggama ug kimchi gitawag ug kimjang. Ang panahon sa paggama niini magsugod sa mga kataposan nga bahin sa Nobyembre hangtod sa tungatunga sa Disyembre.

Kon ang mga pamilya ug ilang mga paryente nag-ipon sa pagpuyo, mga 100 ka buok Chinese cabbage ang andamon alang sa kimjang! Posible usab nga daghan kaayo ang andamon nga ubang mga sambog, kay aduna may nagkadaiyang mga klase sa kimchi. Usahay ang pamilya, mga higala, ug mga silingan magtinabangay sa kimjang sa usa ka panimalay ug dayon mamalhin silang tanan ngadto sa lugar sa laing pamilya aron motabang didto. Daghang kompaniya mohatag gihapon sa ilang mga empleyado ug ‘mga bonus alang sa kimchi’ nianang panahona sa tuig para sa dakong kantidad nga gikinahanglan sa pagpalit sa tanang sambog alang sa pagpreparar ug kimchi sa tingtugnaw.

Asa man tipigan ang daghan kaayong kimchi? Diha sa mga tibod o tadyaw. Ang mga tadyaw ilubong sa yuta usa ka bulan una pa ang kimjang. Human nga maplastar ug maayo diha sa mga tadyaw ang tibuok nga mga Chinese cabbage nga gam-ong kimchi, ang Chinese cabbage dat-ogan ug lapad nga bato ug takloban. Kay ang kimchi dili man mabuot diha sa tadyaw, kini dili mapan-os sa dugayng panahon.

[Hulagway]

Pagkuha sa kimchi gikan sa tadyaw

[Kahon/Hulagway sa panid 23]

Halang nga Kimchi sa Korea

PANGUNANG MGA SAMBOG

1/2 ka kilong Chinese cabbage

2 ka kutsarang asin

4 ka tasa sa bugnawng tubig

2 ka tasa sa init kaayong tubig

MGA PANAKOT

1 ka kutsara sa pinong pagkahiwa nga ahos

1 ka kutsara sa pinong pagkahiwa nga luy-a

1 ka kutsara sa pinong pagkahiwa nga sibuyas

2 ka kutsarita sa pinong pagkahiwa nga gipaugang pulang sili

2 ka kutsaritang asukal

1 ka kutsarang asin

PAGPREPARAR: Bulagbulaga ang mga dahon sa Chinese cabbage, ug abori kini ug asin. Buboi ug bugnawng tubig, ug ang hinumol ibutang sa bugnawng dapit sulod sa walo ka oras o tibuok gabii. Hugasig maayo ang Chinese cabbage ug patuloa ang tubig. Buboi ug init kaayong tubig ang mga panakot ug sagolag maayo. Isagol ang mga dahon sa Chinese cabbage. Ibutang ang sinagol diha sa dakong panaksan. Maayong tungaon nimo paghiwa ang mga dahon aron moigo. Tabonig silopin, ug ibutang diha sa bugnawng dapit sulod sa mga duha ka adlaw. Patuloa ang dahon, ug hiwaa sa gidak-ong ikahungit. Ibutang sa garapon hangtod nga andam na kining idalit. Ang gipreparar nga kimchi moabot ug tunga sa kilo.

[Hulagway sa panid 23]

Ang hiniwa nga rabanos, tibuok nga rabanos, pepino, ug Chinese cabbage maoy kasagarang gamiton ingong pangunang mga sambog sa kimchi