Kon sa Unsang Paagi Imong Mapahimuslan ang Mantalaan

“Buangbuang ang tawo nga dili gayod mobasa ug mantalaan; labawng buangbuang ang tawo nga motuo sa iyang mabasa tungod lang kay kini anaa sa mantalaan.”​—August von Schlözer, Aleman nga historyano ug magsusulat ug balita sa ulahing bahin sa ika-18ng siglo.

SA USA ka surbi, libolibo ka tawo sa Britanya ug Pransiya gipangutana kon unsa ka dako ang ilang pagsalig sa matag usa sa 13 ka institusyon. Ang mga mantalaan maoy kinaiwitan, nga mas iwit pa kay sa politika ug dakong negosyo. Sa Tinipong Bansa, kadaghanang magbabasa moingon nga sila motuo gihapon sa ilang mantalaan. Apan ang surbi sa Pew Research Center nagpakita nga ang gidaghanon nianang mga tawhana mius-os.

Sagad dunay katarongan sa pagduhaduha, ilabina kon ang isulat sa mantalaan mao ang mga butang nga makabenepisyo sa nasod diin kini ginapatik. Nan, unsa may mahitabo? Ang kamatuoran kasagarang isalikway. Sama sa gisulti kaniadto ni Arthur Ponsonby, Ingles nga estadista sa ika-20ng siglo: “Sa dihang may ideklarar nga gubat, ang Kamatuoran maoy unang biktima.”

Bisag walay gideklarar nga gubat, maalamon ang pagsusi sa balita ug dili kay basta motuo na lang niini. “Si bisan kinsa nga walay kasinatian motuo sa tagsatagsa ka pulong,” matod sa usa ka proverbio sa Bibliya, “apan ang usa nga maalamon magapalandong sa iyang mga lakang.” (Proverbio 14:15) Kon magmaampingon ka, ang mantalaan kasagarang makatagbaw sa imong tinguha nga mahibalo sa balita.

Ang Kahinungdanon sa Balita

Ang mga mantalaan hinungdanon karon tungod kay makatabang kini kanato nga mahibalo sa nagakahitabo sa kalibotan. Ug angayng mahibalo kita. Ngano? Tungod kay kadaghanan sa nagakahitabo karon gitagna sa labing bantogang manalagna nga nabuhi sukad, si Jesu-Kristo. Sa dihang gipangutana bahin sa kataposan niining sistema sa mga butang, siya miingon nga ang panahon sa kataposan mailhan tungod sa mga gubat, pagdagsang sa  kalapasan, kanihit sa pagkaon, kamatay, mga linog, ug uban pang susama nga mga hitabo.—Mateo 24:​3-​14; Lucas 21:​7-​11.

Ang Bibliya nag-ingon usab: “Sa kataposang mga adlaw moabot ang makuyaw nga mga panahong lisod sagubangon.” Kini nga tagna midugang sa pag-ingon nga sa “kataposang mga adlaw,” ang mga tawo “magmahigugmaon sa ilang kaugalingon, magmahigugmaon sa salapi,” ug “dili-masinugtanon sa mga ginikanan.” Sila “walay kinaiyanhong pagbati” ug “walay pagpugong sa kaugalingon, mabangis, walay gugma sa pagkamaayo, mga mabudhion, gahig ulo, nangburot sa garbo, mga mahigugmaon sa kalipayan inay nga mga mahigugmaon sa Diyos.”​—2 Timoteo 3:​1-5.

Walay duhaduha imong nakita kini nga tagna sa Bibliya nga nagakatuman diha sa imong komunidad. Ug ang nagakahitabo sa tibuok kalibotan​—sumala sa gireport diha sa mga mantalaan​—nagpamatuod lamang sa katukma sa mga tagna sa Bibliya. Kini ba nagpasabot nga atong tuohan ang tanan nga atong mabasa sa mga mantalaan? Dili, kay bisan kadtong dedikado sa pagpatik ug mga mantalaan nag-ingon nga kita kinahanglang magbantay.

Pagsabot sa mga Problema

Ang tanan masayop, bisan ang labing matinud-anon ug hanas nga mga propesyonal. “Sa akong pagtrabaho sa tulo ka tuig ingong independente nga tigsusi kon tinuod ba ang mga impormasyon nga ipatik,” si Ariel Hart misulat diha sa Columbia Journalism Review, “ako wala pa gayod sukad makakita ug impormasyon nga walay sayop, lima ka panid man o duha ka parapo ang gitas-on niini.” Siya mihatag ug mga pananglitan sama sa “sayop nga petsa sa tuig; karaang impormasyon; sayop nga espeling; nabaniog apan sayop nga impormasyon gikan sa segundaryong mga tinubdan.”

Usa ka problema alang sa mga magsusulat ang dili kasaligang mga tinubdan sa balita. Usahay, ang mga impormasyon nga ipasa ngadto sa magpapatik sa mga mantalaan dili tinuod. Sa 1999 dihay guwatsinanggo nga nagpaskin ug dili-tinuod nga impormasyon sa Internet bahin sa “usa ka parke nga lulinghayawan nga menteryo ang disenyo.” Aron katuohan, naggama siya ug makapadani nga Web site nga iya konohay sa kompaniya nga maoy magtukod sa parke ug dihay linya sa telepono alang sa mga interbiyo, nga maoy gigamit sa mangingilad sa pagpakaaron-ingnong tigpamaba sa kompaniya. Ang ahensiya sa balita nga Associated Press wala makabantay niini nga panglingla ug kini nga impormasyon gibalita diha sa mga mantalaan sa Tinipong Bansa. Gikaingon nga ang sekreto aron katuohan ang dili-tinuod nga impormasyon mao nga  kini kinahanglang “makatukbil sa emosyon ug nga ang mga hulagway makapahingangha apan katuohan.”

Bisan ang maayog intensiyon nga mga magsusulat usahay masayop sa ilang ibalita. “Ang mga magsusulat kasagarang magdalidali,” matod pa sa usa ka magsusulat sa Polandia. “Ang mga magpapatik ug mantalaan magkompetensiyahanay. Ang matag usa gusto nga maoy mauna sa pagluwat sa balita. Tungod niana daghan kanamo ang dili makapanukiduki ug maayo bahin sa among isulat nga artikulo, bisag buot pa namo.”

Mga Pagpit-os Aron Mopahiuyon

Sumala sa surbi sa Freedom of the Press 2003—A Global Survey of Media Independence, sa 193 ka nasod, 155 ang walay kagawasan o wala kaayoy kagawasan sa pagpahayag sa balita. Bisan pa niana, ang malipotong pagkontrolar sa balita mahitabo bisan sa mga nasod nga dunay kagawasan.

Usahay, ang pipila ka magsusulat hikawan ug hinungdanong impormasyon, samtang ang uban nga mopahiuyon hatagag pribilehiyo sa eksklusibong interbiyo ug imbitasyon sa pag-uban sa mga politiko sa ilang mga biyahe. Ang kita gikan sa mga panganunsiyo makaimpluwensiya usab sa pagbalita. “Ang mga nagpaanunsiyo manghulga tingali nga ilang ihunong ang dakog-bayad nga mga panganunsiyo kon ang editor mosulat ug negatibong artikulo bahin kanila,” miingon ang usa ka Polako nga magsusulat. Ug ang tig-edit sa usa ka mantalaan sa Japan nagpasidaan, “Hinumdomi nga malisod kaayo ang pagsulat ug balanse nga balita.”

‘Nan,’ tingali mangutana ka, ‘kon kana ang mga problema sa propesyonal nga mga magsusulat sa pagsulat ug kasaligang balita, unsaon man pagkahibalo sa magbabasa kon unsay tuohan?’

Balanse nga Panglantaw Gikinahanglan

Klaro nga ang katakos sa pagtimbangtimbang gikinahanglan. “Dili ba ang igdulungog magasusi sa mga pulong ingon nga ang alingagngag magatilaw sa pagkaon?” nangutana ang patriarka nga si Job. (Job 12:11) Ang magbabasa kinahanglang magsusi pag-ayo sa balita aron iyang masayran kon kini tinuod ba. Sa ato pa, iyang maalamong timbangtimbangon kon unsay tinuod. Diha sa sulat sa unang-siglong  tinun-an ni Jesu-Kristo, iyang gidayeg ang mga tawong namati kang apostol Pablo apan nagsusi sa tinubdan sa impormasyon nga gisulti ni Pablo sa pagsuta kon tinuod ba ang iyang gitudlo.​—Buhat 17:11; 1 Tesalonica 5:21.

Sa samang paagi, ang usa ka magbabasa ug mantalaan mangutana tingali sa iyang kaugalingon: Unsa may kasinatian ug edukasyon sa magsusulat? Aduna ba siyay mga pagpihig? Ang balita naghisgot ba ug mga impormasyon nga puwedeng masusi sa uban? Kinsa kaha ang gustong motuis sa kamatuoran? Maalamon nga susihon sa magbabasa ang lainlaing tinubdan sa balita aron maseguro nga tinuod kini. Siya makahisgot usab sa iyang nabasa ngadto sa uban. “Siya nga nagalakaw uban sa mga tawong maalamon mahimong maalamon,” matod pa sa proverbio sa Bibliya.​—Proverbio 13:20.

Sa samang higayon, ayaw pagdahom ug kahingpitan. Sa ato nang nakita, daghag hinungdan kon nganong dili bug-os nga balanse ang mga mantalaan. Bisan pa niana, kini makatabang kanimo nga mahibalo kanunay sa nagakahitabo sa kalibotan. Kita kinahanglang mahibalo sa nagakahitabo, tungod kay si Jesus, sa dihang naghisgot bahin sa atong panahon karon, nag-awhag: “Magpadayon sa pagtukaw.” (Marcos 13:33) Ang imong mantalaan makatabang kanimo sa pagtukaw, samtang imong giila ang mga limitasyon niini.

[Kahon/Hulagway sa panid 10]

SA DIHANG ANG PRENSA ADUNAY PAGPIHIG

Kasagaran, ang sayop nga balita maoy resulta sa dinalidali nga pagreport o sayop nga impormasyon. Bisan pag maayo ang intensiyon niini nga mga balita, kini daling makapakaylap ug bakak nga mga impormasyon nga makadaot. Sa laing bahin, ang pagpasa ug sayop nga impormasyon usahay tinuyo, sama sa nahitabo sa Nazi nga Alemanya dihang may gipakaylap nga mga kabakakan bahin sa mga tawo sa pipila ka rasa ug relihiyon.

Tagda ang epekto sa walay lipodlipod nga kampanya sa pagpangdaot sa dungog nga gilansad dili pa dugay dihang gihusay ang usa ka kaso bahin sa tawhanong mga katungod didto sa Moscow, Rusya. “Sa dihang may tulo ka babayeng naghikog sa Moscow,” nagreport ang mantalaang The Globe and Mail sa Toronto, Canada, “ang Ruso nga media miingon dayon nga sila maoy panatikong mga membro sa mga Saksi ni Jehova.”

Kini gibalita niadtong Pebrero 9, 1999​, sa adlaw nga gipadayon sa sibil nga korte ang usa ka husay aron idili ang mga Saksi ni Jehova sa siyudad sa Moscow. Si Geoffrey York sa The Globe and Mail nga Opisina sa Moscow nagreport: “Ang mga polis miadmitir sa ulahi nga ang mga babaye dili membro sa maong sekta sa relihiyon. Apan niadtong tungora giatake na usab sa usa ka estasyon sa telebisyon sa Moscow ang maong sekta, nga nagreport ngadto sa mga tumatan-aw nga ang mga Saksi ni Jehova nakigkunsabo kang Adolf Hitler sa Nazi nga Alemanya​—bisan pag gipamatud-an sa kasaysayan nga libolibo sa ilang mga membro maoy mga biktima sa mga kampo sa kamatayon sa Nazi.”

Tungod niini, sa hunahuna sa daghang tawo nga nakadawat ug sayop nga impormasyon ug tingali nahadlok, ang mga Saksi ni Jehova maoy usa ka kulto nga posibleng maghikog o mga kakunsabo sa Nazi!

[Hulagway sa panid 7]

Ang kadaghanang hitabo nga atong mabasa diha sa mantalaan gitagna ni Jesu-Kristo

[Mga hulagway sa panid 8]

Ang mga balita sa mantalaan nagpamatuod sa mga tagna sa Bibliya

[Credit Line]

FAO photo/B. Imevbore

[Hulagway sa panid 8, 9]

Gidayeg ang mga tawo nga nagsusi sa tinubdan sa mga pagtulon-an ni apostol Pablo, nga maalamong buhaton usab sa dihang magbasa ug talagsaong mga balita