Pag-inom ug Tsa sa Paagi sa mga Insek

UNSAY gusto nimong itimpla sa imong tsa? Sa Britanya, diin ako nagdako, kini gidalit nga tinimplahan ug gatas ug usahay kini asukaran ug kini espeso ug humot. Gani, komedyahan namo kaniadto ang among inahan, nga ang iyang tsa espeso kaayo nga ang kutsara molutaw niana! Ang itom nga tsa nga iyang gigamit gitawag ug Indian nga tsa, kay kini naggikan man sa India o Sri Lanka. Sa among balay diha usay gamay nga sudlanan sa tsa nga gikan sa Tsina, itom sab apan lahi ug lami ug baho. Sa tinuoray, dili gayod ako ganahang moinom ug tsa, bisan tuod kanunayng sagolan ni Mama ug diyutayng tsa ang akong gatas.

Sa dihang ako nahamtong na, ako nakatilaw ug lahi kaayo nga matang sa tsa. Usa ka higala nga Hapon ang nangimbitar kanako nga mag-tsa. Gidalitan ko niya ug green tea diha sa gagmay, walay kuptanan nga mga tasa, apan kini dili parehas ug lami sa tsa nga akong natilawan. Ganahan ko niini nga tsa! Apan, natingala ang tagbalay sa dihang ang akong kaubang higala nangayo ug gatas ug asukar aron itimpla sa tsa! Gipatin-aw sa tagbalay nga ang Hapones nga tsa imnon nga walay timpla. Sa dihang didto na ko sa Japan magpuyo, nalipay ko nga ang mga higala ug bisita pirme diayng dalitan ug daghan kaayong Hapones nga tsa.

Human niana, mibalhin ko sa Taiwan. Naghunahuna ko kon ang tsa nga gidalit sa akong inahan mao ba ang paboritong tsa sa kadaghanang Insek. Nalipay kaayo ko nga ang green tea ginainom usab diay sa mga taga-Taiwan, apan ang lami niini lahi ug diyutay sa green tea sa Japan. Unya anaay oolong tea nga lahi gayod ug lami, ug popular usab kaayo. Tingali naghunahuna ka kon sa unsang paagi gigama kining tulo ka matang sa tsa ug kon nganong managlahi ang lami niini.

 Kon Asa Gikan ang Tsa

Ang tsa, nga nailhan ingong Camellia sinensis, kinaiyanhong motubo sa Tsina ug Japan, ug kining tanoma moabot ug duolan sa nuybe metros ang gihabogon. Tingali natagnaan nimo gikan sa Latin nga ngalan niini nga ang matahom nga pang-adornong tanom nga camellia (Camellia japonicus) nga adunay lutong-berde, sinawon nga mga dahon ug matahom nga rosason, puti, o pula nga mga bulak maoy kamatang sa tsa. Gani, ang Ininsek nga ngalan sa camellia maoy cha hua, nga nagpasabot ug “bulak sa tsa.”

Apan diin gikan ang tsa nga atong naandan? Sumala sa The Encyclopedia Americana, ang unang aktuwal nga paghisgot sa tsa makita diha sa kasaysayan sa kinabuhi sa usa ka Insek nga opisyal nga namatay sa 273 W.K.P., apan gituohan nga tsa ang tanom nga gihisgotan diha sa basahon nga giedit ni Confucius, kinsa nagkinabuhi gikan sa 551 hangtod sa 470 W.K.P. Si R. Wickham, usa ka hawas sa English East India Company, mao ang unang naghisgot sa tsa diha sa Iningles nga pinulongan niadtong 1615. Sa tunga-tunga sa ika-18ng siglo, daghang tsa ang gipalit ni Thomas Garway, tag-iya sa usa ka kapehan sa London nga sa ulahi nailhang Garraway’s.

Ang tinanom nga tsa motubo diha sa daghang dapit sa kalibotan. Ang mga Olandes nagdala sa tsa ngadto sa Java sa 1826, ug ang mga Britaniko, nga ilado ingong mahiligon sa tsa, nagdala sa tsa ngadto sa India sa mga 1836. Unya, sa katuigan sa 1870, sa dihang ang usa ka matang sa agup-op nakapatay sa mga punoan sa kape sa Sri Lanka, ang tsa maoy gipuli ug tanom.

Pagpananom ug Tsa sa Taiwan

Ang isla sa Taiwan, bisan tuod dili dako, mao na karon ang nag-una sa produksiyon sa tsa. Ang kabukiran palibot sa Nant’ou ilabinang nailado, tungod kay ang mas habog nga mga dapit mopatungha ug mas maayog kalidad nga mga tsa. Nganong dili man mo mokuyog namo ug atong duawon ang mga plantasyon ug tsa niining maanindot, lunhawng kabukiran?

Atong adtoon ang Farmer’s Cooperative sa LuGu (Deer Valley), nga adunay museyo sa tsa. Natingala kaayo mi sa pagkahibalo nga ang oolong tea ug ang green tea likiton diay sa dili pa paughon. Kaniadto kini subsob nga buhaton pinaagi sa pagsulod sa tsa diha sa usa ka sako nga binaatan ug paligidligiron kana ginamit ang mga tiil. Siyempre, sa pagkakaron aduna nay makina nga mohimo niana. Karon nasabtan na nato kon nganong ang diyutay lang nga Ininsek nga tsa diha sa tsarera mobukhad ug mohuot sa tsarera sa dihang buboan kini ug init tubig. Natingala kaayo mi sa pagkasayod nga ang dekalidad nga tsa mahal diay kaayo! Gidalitan kami ug lamiang oolong nga gibaligya sa kantidad nga mga $45 kada libra. Ang mas mahalon nga tsa mokantidad tingali ug $57, o ang tsa nga makadaog sa indigay mahimong mokantidad ug mga $1,400 kada libra.

Lainlaing Klase sa Tsa

Alang sa kadaghanang taga-Kasadpan, ang labing popular nga matang sa tsa mao gihapon ang itom nga tsa. Ang hinginom ug tsa sa Oriente nagtawag niana ug pula nga tsa tungod sa kolor sa maong ilimnon. Sa paggama niini nga tsa, ang mga dahon bug-os nga ipailalom sa proseso sa permentasyon (kemikal nga kausaban) human kini palayaa ug likita ug unya ang mga dahon paughon.

Alang sa popular kaayong oolong tea, pasagdan nga mahitabo ang permentasyon sa kinaiyanhong paagi human ang tsa kutloa ug ibutang sa dagko, halos-lagpad nga mga bukag. Sa dihang ang gitinguhang sukod sa permentasyon naabot na, ang mga dahon ukayon diha sa mga kawa nga 120 grado Celsius ang kainiton. Makapahunong kini sa proseso sa permentasyon. Ang moresulta nga lamiang tsa imnon nga dili timplahan ug asukar, gatas, o lemon.

Ang tsa nga kadali lang kaayong gipailalom sa permentasyon mao ang green tea. Sa Japan, India, ug Sri Lanka, ang mga dahon paalisngawan aron maesterilisar ug sa ingon dili kaayo dugay ang permentasyon niini, samtang ang mga Insek mogamit ug walay-kaumog nga  kainit alang sa mao gihapong katuyoan. Ang green tea imnon nga walay timpla!

Kon Unsaon Pag-inom ug Tsa sa Paagi sa mga Insek

Giimbitar mi sa pag-inom ug tsa uban sa pamilyang Tsai. Ang dakong lamesa, sa pagkatinuod, maoy baga nga putol sa maanindot nga tuod sa kahoy nga gisilakan. Atubangan sa tagbalay nga si Tsai Sheng Hsien, adunay bandeha nga gibutangan sa dekoryenteng tak-anganan ug sa takuri. Naghunahuna mi: ‘Katingad-an kaayo kay ang tsarera tulo lang ka pulgada ang gitas-on, ug adunay duha ka matang sa gagmayng mga tasa nga giandam.’ Nahibulong mi apan sa wala madugay nahibaloan ra namo kon ngano. Gibuboan ug nagbukal nga tubig ang tsarera ug ang gagmayng mga tasa ug ang tubig miagas sa mga gawang sa bandeha nga gibutangan niini. Dayon ang tsarera butangan ug eksaktong gidaghanon sa tsa, nga igong motabon sa ilalom niini, ug buboan ug init tubig ang mga dahon. Dayon kining tubiga giyabo. Ang katuyoan niini, matod pa sa among tig-abiabi, mao ang paghugas sa mga dahon sa tsa ug aron “mapagawas” ang lami niini!

Karon gibuboan na usab ug init tubig ang tsarera, ug human mahumol ang tsa ug duolan sa usa ka minuto, iyang giipis ang tsa sa gamayng pitsil. Gikan niining maong pitsil iyang giipis ang init kaayo nga tsa sa mas tag-as, pormag-silindro, usa ka pulgada ang diametro nga mga “fragrance” cup (diin masimhot ang kahumot sa tsa). Gihuwad niya ang tsa ngadto sa tasa nga imnanan pinaagi sa pag-akob sa tasa nga imnanan ug sa fragrance cup dayon gituwad niya kini. Unya giawhag mi niya sa pagkuha sa wala nay sulod nga mga fragance cup ug sa pagsimhot niini! Humot kaayo ang mga tasa.

Mainampingon namong gikuptan ang mga tasa nga imnanan diha sa ngilit niini—ang mga tasa walay kuptanan ug init—ug gidimdim ang tsa. “Pagkalami!” matod namo. Karon nasabtan na namo nga para sa mga Insek ang kahumot ug ang kalami kinahanglang tagamtamon. Ang among mga tasa giipisan dayon ug tsa matag higayon nga mahurot namog inom ang tsa. Magkamenos ang lami niini human sa ikaunom o ikapito nga higayon, ug gilabay sa among tig-abiabi ang mga dahon sa tsa. “Gusto ba ninyong motilaw ug laing matang sa tsa?” nangutana siya. Halos tingkatulog na, busa matinahoron kaming mibalibad. Tungod kay ang tsa adunay caffeine, kini makapalagsik ug basin malisdan mi sa pagkatulog human sa pag-inom ug pipila ka tasa niining dekalidad nga oolong tea.

Pag-inom ug Tsa Diha sa Tearoom

Wala pa gayod kami makasulod sa usa ka tearoom (gamayng restawran nga nagdalit ug tsa ug mga esnak), busa nakahukom mi nga sulayan usab kining talagsaong kasinatian labot sa tsa. Ang ubang mga tearoom adunay maanindot nga hardin diin ang mga kustomer magpahayahay samtang sila mag-inom ug tsa. Ang ubang mga tearoom nahimutang duol sa bukid, ug ang maanindot nga talan-awon mas makapagana sa pag-inom ug tsa.

Among gipili nga moadto sa usa sa mga bukid nga naglibot sa Taipei ug moinom ug tsa diha sa maanindot nga tearoom nga Ininsek gayod ang palibot. Ang ikaduhang andana adunay punog-goldfish nga mga sapasapa nga naglikoliko latas sa salog ug adunay mga bato nga among katumban inigdayog sulod sa gamay, samag-pabilyon nga lawak diin kami moinom ug tsa. Kami makapili ug tam-is nga mga keyk nga gama sa liso sa utanon (pula o puti nga mga liso nga gidugmok ug gimasa uban ang asukar), mga liso sa pakwan, gipauga nga tokwa, bibingka, o giatsara o gipauga nga prutas nga iparis sa among tsa. Ang among gipili mao ang mga liso sa pakwan, gipauga nga mangga, ug plum nga giatsara uban ang mga dahon sa tsa. Ang katam-is sa mga esnak mobagay sa lami sa tsa. Samtang giipisan mi ug tsa, among nahanduraw kon sama sa unsa ang pag-inom ug tsa sa karaang Tsina!

Mga Benepisyo sa Pag-inom ug Tsa

Sumala sa daghang Insek, ang pag-inom ug tsa samtang nagkaon o human ug kaon makapadali sa paghilis sa pagkaon. Sila nag-ingon nga kini sa usa ka sukod makatabang sa pagpugong nga madugangan ang timbang. Kon tinuod, kini usa ka maayong benepisyo gayod! Di pa dugay, ang mga tigpanukiduki nag-ingon usab nga ang green tea sa pagkatinuod makapamenos sa posibilidad nga makanser. Ang laing benepisyo nga atong makuha sa pag-inom ug oolong ug green tea mao nga human natog inom niini ato gihapong matagamtam ang kahumot ug kalami niini.

Busa sa makausa pa motungha ang pangutana, “Unsay gusto nimong itimpla sa imong tsa?” Karon nga daghan ka nag nahibaloan bahin niana, dili tingali kana sayon tubagon. Nganong dili motilaw ug lahi nga matang sa tsa ug makat-onan ang pag-inom ug tsa sa paagi sa mga Insek!—Tinampo.

[Hulagway sa panid 21]

Oolong tea

[Hulagway sa panid 21]

Mga babaye nga nangutlo ug tsa

[Credit Line]

Taiwan Tourism Bureau