Origen​—Sa Unsang Paagi ang Iyang Pagtulon-an Nakaapekto sa Simbahan?

“Ang labing bantogan nga lider sa Simbahan sunod sa mga Apostoles.” Sa ingon niana gidayeg ni Jerome, nga maghuhubad sa Bibliyang Latin Vulgate, ang ikatulong-siglong teologo nga si Origen. Apan dili tanan ang dunay taas nga pagtamod kang Origen. Ang uban nag-isip kaniya ingong usa ka gamot sa pagkadaotan nga gikan kaniya nanungha ang mga erehiya. Sumala sa mga pulong sa usa ka ika-17ng-siglo nga magsusulat, ang mga kritiko ni Origen nag-ingon: “Ang iyang doktrina sa katibuk-an dili-makataronganon ug makadaot, makamatayng lala sa Bitin, nga iyang gibuga ngadto sa kalibotan.” Sa pagkatinuod, kapin sa upat ka siglo human sa iyang kamatayon, pormal nga gideklarar si Origen ingong usa ka erehes.

NGANONG dunay nakadayeg ug nasilag kang Origen? Sa unsang paagi siya nakaimpluwensiya sa kaugmaran sa doktrina sa simbahan?

Masiboton Alang sa Simbahan

Si Origen natawo sa mga 185 K.P. sa siyudad sa Alejandria sa Ehipto. Nakadawat siya ug kompletong edukasyon sa Gregong literatura, apan gipugos siya sa iyang amahan, si Leonides, nga mohimog samang paningkamot sa pagtuon sa Kasulatan. Sa dihang si Origen 17 anyos, ang Romanong emperador nagpagulag mando nga naghimo sa pagbalhin ug relihiyon nga usa ka krimen. Ang amahan ni Origen gibalhog sa bilanggoan tungod kay nahimo siyang usa ka Kristohanon. Kay natugob sa kasibot sa pagkabatan-on, si Origen determinado nga moduyog kaniya sa bilanggoan ug sa pagkamartir. Sa pagkasayod niini, gitagoan sa inahan ni Origen ang iyang mga sinina aron dili siya makabiya sa balay. Pinaagi sa sulat, si Origen nangaliyupo sa iyang amahan: “Ayaw gayod usba ang imong hunahuna tungod lamang kanamo.” Si Leonides nagpabiling lig-on ug gipatay, nga nagbiya sa iyang pamilya nga nag-ilaid sa kakabos. Apan si Origen daghan na kaayog nakat-onan mao nga nakaarang siya sa pagsuportar sa iyang inahan ug sa iyang unom ka mas bata pang mga igsoon pinaagi sa pagtudlog Gregong literatura.

Ang tumong sa emperador mao ang pagpahunong sa pagkaylap sa Kristiyanidad. Sanglit ang iyang mando nagpuntirya dili lamang sa mga estudyante kondili usab sa mga magtutudlo, ang tanang relihiyosong mga magtutudlo nga Kristohanon mikalagiw ngadto sa Alejandria. Sa dihang nangayog tabang kang Origen ang mga dili-Kristohanon nga nangitag Kasulatanhong instruksiyon, iyang gidawat kini nga buluhaton ingong sugo gikan sa Diyos. Daghan sa iyang mga estudyante ang namatay ingong martir, gani ang pipila gipamatay sa wala pa makahuman sa ilang pagtuon. Bisag mameligro pag-ayo ang kinabuhi, si Origen nagdasig sa iyang mga estudyante sa dayag, anaa man sila atubangan sa huwes, sa bilanggoan, o hapit nang patyon. Ang ikaupat-nga-siglong historyador nga si  Eusebius nagtaho nga sa dihang gidala na sila aron patyon, si Origen, “nga maisogon kaayo, nagpasidungog kanila pinaagig halok.”

Daghang dili-Kristohanon ang napungot kang Origen, nga nag-isip kaniya nga maoy responsable sa pagkakabig ug sa pagkamatay sa ilang mga higala. Kasagaran igo lang siyang makaikyas gikan sa magubtanong panon o sa mabangis nga kamatayon. Bisan tuod napugos sa pagbalhinbalhin ug lugar aron makalikay sa mga naggukod kaniya, si Origen wala mohunong sa iyang pagpanudlo. Ang maong pagkamaisogon ug dedikasyon nakapadayeg kang Demetrius, ang obispo sa Alejandria. Busa, sa dihang si Origen 18 anyos pa lamang, gitudlo siya ni Demetrius nga pangulo sa usa ka tunghaan sa relihiyosong instruksiyon sa Alejandria.

Sa ngadtongadto, si Origen nahimong inilang eskolar ug magsusulat nga daghag sinulat. Ang uban nag-ingon nga nakasulat siya ug 6,000 ka basahon, bisan tuod nga lagmit kini maoy paghingapin. Nabantog siya tungod sa iyang Hexapla, usa ka dako kaayo, 50-tomo nga edisyon sa Hebreohanong Kasulatan. Gihan-ay ni Origen ang Hexapla sa unom ka naglumbay nga mga lindog nga naundan sa: (1) Hebreohanon ug Aramaikong teksto, (2) usa ka Gregong transliterasyon niana nga teksto, (3) Gregong bersiyon ni Aquila, (4) Gregong bersiyon ni Symmachus, (5) Gregong Septuagint, nga girebisa ni Origen aron mas motukma sa Hebreohanong teksto, ug (6) Gregong bersiyon ni Theodotion. “Pinaagi niini nga kombinasyon sa mga teksto,” misulat ang eskolar sa Bibliya nga si John Hort, “gilaoman ni Origen nga mapatin-aw niya ang kahulogan sa daghang teksto diin ang Gregong magbabasa mahimong malibog o masayop sa pagsabot kon ang Septuagint lamang ang iyang nabatonan.”

‘Misaylo sa mga Butang nga Nasulat’

Bisan pa niana, ang gubot nga kahimtang sa relihiyon sa ikatulong siglo nakaapektar pag-ayo sa paagi ni Origen sa pagtudlo bahin sa Kasulatan. Bisan tuod mao pay pagsugod sa Kakristiyanohan, nahugawan na kini sa dili-kasulatanhong mga pagtulon-an, ug ang mga simbahan niini sa nagkalainlaing mga dapit nagtudlo ug nagkadaiyang mga doktrina.

Gidawat ni Origen ang pipila niining dili-kasulatanhong mga doktrina, nga nag-ingon nga kini maoy pagtulon-an sa mga apostoles. Apan gihunahuna niya nga puwede usab siyang mohimog teoriya sa ubang mga isyu. Daghan sa iyang mga estudyante kanhi nakiglantugi bahin sa pilosopikanhong mga isyu niadtong panahona. Sa paningkamot nga tabangan sila, si Origen nagtuon pag-ayo sa nagkalainlaing mga pilosopiya nga nag-umol sa mga hunahuna sa iyang batan-ong mga estudyante. Maoy iyang tuyo nga katagan-an ang iyang mga estudyante ug makapatagbawng mga tubag sa ilang pilosopikanhong mga pangutana.

Sa pagsulay nga ipahiuyon ang Bibliya sa pilosopiya, si Origen nagdepende pag-ayo sa simbolikal nga paagi sa pagsabot sa Kasulatan. Iyang gituohan nga espirituwal kanunay ang kahulogan sa Kasulatan ug dili kinahanglang sabton nga literal. Sumala sa giingon sa usa ka eskolar, kini nagtugot kang Origen “sa pagsabot sa Bibliya pinasukad sa bisan unsang dili-biblikanhong mga ideya nga uyon sa iyang kaugalingong teolohikanhong sistema, samtang nag-angkon (ug sa walay duhaduha sinserong nag-isip sa iyang kaugalingon) nga usa ka madasigon kaayo ug matinumanong tighubad sa hunahuna sa Bibliya.”

Ang usa ka sulat nga gisulat ni Origen ngadto sa usa sa iyang mga estudyante mohatag ug kasayoran kon unsa ang iyang panghunahuna. Si Origen nag-ingon nga ang mga Israelinhon naghimog mga sudlanan alang sa templo ni Jehova ginamit ang bulawan sa Ehipto. Niini nakita niya ang espirituwal nga kahulogan nga nagpaluyo sa iyang paggamit sa Gregong pilosopiya sa pagtudlog Kristiyanidad. Siya misulat: “Pagkamapuslanon alang sa mga anak sa Israel ang mga butang nga gidala gikan sa Ehipto, nga wala gamita sa mga Ehiptohanon sa hustong paagi, apan gigamit sa mga Hebreohanon, nga gigiyahan sa kaalam sa Diyos, alang sa pag-alagad sa Diyos.” Busa gidasig ni Origen ang iyang estudyante nga “mokuha gikan sa pilosopiya sa mga Grego sa bisan unsang butang nga mahimong pagatun-an o usa ka pagpangandam alang sa Kristiyanidad.”

Kining walay limiteng pamaagi sa pagsabot sa Bibliya nagpalubog sa kalainan sa Kristohanong doktrina ug sa Gregong pilosopiya. Pananglitan, sa iyang librong nag-ulohan ug On First Principles, si Origen naghubit kang Jesus ingong ‘ang bugtong Anak, kinsa gipanganak, apan walay sinugdanan.’ Ug siya midugang: ‘Ang iyang paglungtad maoy gikan sa walay katinoan ug walay kataposan. Siya nahimong Anak dili pinaagi sa gininhawa sa kinabuhi o pinaagi sa paglalang kaniya, kondili pinaagi sa kaugalingong kinaiya sa Diyos.’

Wala makita ni Origen kining ideyaha sa Bibliya,  kay ang Kasulatan nagtudlo nga ang bugtong Anak ni Jehova mao “ang panganay sa tanang kalalangan” ug “ang sinugdan sa kalalangan sa Diyos.” (Colosas 1:15; Pinadayag 3:14) Sumala sa historyador sa relihiyon nga si Augustus Neander, nakab-ot ni Origen ang ideya sa “paglungtad gikan sa walay katinoan” pinasukad sa iyang “natun-an sa pilosopiya gikan sa mga sumusunod ni Plato.” Busa, gilapas ni Origen ang sukaranang Kasulatanhon nga prinsipyo: “Ayaw pagsaylo sa mga butang nga nahisulat.”—1 Corinto 4:6.

Gihukman Ingong Usa ka Erehes

Sulod sa unang mga tuig sa iyang pagkamagtutudlo, gihukasan si Origen sa iyang pagkapari sa usa ka Sinodo sa Alejandria. Lagmit nahitabo kini tungod kay si Obispo Demetrius nasina sa nagkadakong kabantog ni Origen. Si Origen mibalhin sa Palestina, diin kaylap gihapon kaayo ang pagdayeg kaniya ingong inilang tigdepensa sa Kristohanong doktrina, ug didto nagpadayon siya sa iyang pagkapari. Sa pagkatinuod, sa dihang ang “mga erehiya” mikaylap sa Sidlakan, gipangita ang iyang serbisyo aron sa pagkombinsir sa nakasalang mga obispo nga mobalik sa ortodoksiya. Human sa iyang kamatayon niadtong 254 K.P., gilantugian pag-ayo si Origen. Ngano man?

Human nga ang Kristiyanidad sa ngalan lang nahimong prominenteng relihiyon, ang gidawat sa simbahan ingong ortodoksong pagtulon-an mas gitino pag-ayo. Busa, wala dawata sa ulahing mga henerasyon sa mga teologo ang kadaghanan sa mabanabanaon ug usahay dili-tukmang pilosopikanhon nga mga panglantaw ni Origen. Busa, ang iyang mga pagtulon-an nakasugnib ug grabeng mga kontrobersiya sulod sa simbahan. Sa paningkamot nga mahusay kining maong mga panaglantugi ug magpabilin ang panaghiusa, pormal nga gihukman sa simbahan si Origen ingong erehes.

Dili lamang si Origen ang sad-an. Sa pagkatinuod, gitagna sa Bibliya ang kaylap nga pagtipas gikan sa putling mga pagtulon-an ni Kristo. Kini nga apostasya misugod paglambo sa naghinapos ang unang siglo, human sa kamatayon sa mga apostoles ni Jesus. (2 Tesalonica 2:6, 7) Sa ngadtongadto, ang pipila ka nag-angkong mga Kristohanon nagpaila sa ilang kaugalingon ingong “ortodokso,” nga nagpahayag sa uban ingong “mga erehes.” Apan sa pagkatinuod, ang Kakristiyanohan mitipas gayod gikan sa tinuod nga Kristiyanidad.

“Bakak nga Gitawag ug ‘Kahibalo’”

Bisan pa sa daghang teoriya ni Origen, ang iyang mga sinulat naundan ug mapuslanong mga butang. Pananglitan, ang Hexapla nagtipig sa ngalan sa Diyos diha sa orihinal nga upat-ka-letra nga Hebreohanon, nga gitawag ug Tetragrammaton. Naghatag kini ug hinungdanong ebidensiya nga ang unang mga Kristohanon nahibalo ug naggamit sa personal nga ngalan sa Diyos—nga Jehova. Bisan pa niana, ang ikalimang-siglo nga obispo nga ginganlag Theophilus kas-a nagpasidaan: “Ang mga sinulat ni Origen maoy samag mga balili libot sa matag matang sa bulak. Kon makakita ako ug matahom nga bulak diha niana, akong kutloon kini; apan sa bisan unsang daw tunokon tan-awon ako kining likayan sama sa paglikay ko sa ikot.”

Pinaagig pagsagol sa mga pagtulon-an sa Bibliya ug sa Gregong pilosopiya, ang teolohiya ni Origen nahugawan ug kasaypanan, ug ang mga sangpotanan makatalagmanon alang sa Kakristiyanohan. Pananglitan, bisan tuod kadaghanan sa walay pasikaranang mga teoriya ni Origen sa ulahi gisalikway, ang iyang mga panglantaw bahin sa “paglungtad gikan sa walay katinoan” ni Kristo nakaamot sa pagpahimutang sa pundasyon sa dili-Biblikanhong doktrina sa Trinidad. Ang librong The Church of the First Three Centuries miingon: “Ang pagpalabi sa pilosopiya [nga gitudlo ni Origen] tinong dili dayon mahanaw.” Uban sa unsang resulta? “Nahimong komplikado ang Kristohanong pagtuo, ug daghan kaayong kasaypanan ang nakasulod ngadto sa Simbahan.”

Sa iyang bahin, mahimo untang magpatalinghog si Origen sa tambag ni apostol Pablo ug malikayan nga makaamot sa paglambo sa apostasya pinaagi sa ‘pagpahilayo gikan sa mga sulting walay-pulos nga nagpasipala sa kon unsay balaan ug gikan sa mga pagsumpakiay nianang bakak nga gitawag ug “kahibalo.’’’ Hinunoa, tungod kay iyang gipasukad ang kadaghanan sa iyang mga pagtulon-an nianang maong “kahibalo,” si Origen “mitipas gikan sa pagtuo.”—1 Timoteo 6:20, 21; Colosas 2:8.

[Hulagway sa panid 31]

Gipakita sa “Hexapla” ni Origen nga ang ngalan sa Diyos gigamit diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan

[Credit Line]

Published by permission of the Syndics of Cambridge University Library, T-S 12.182

[Picture Credit Line sa panid 29]

Culver Pictures