Nakaila Ka ba Kang Sapan ug sa Iyang Pamilya?

SA DIHANG magbasa ka sa imong Bibliya, namatikdan ba nimo ang mga paghisgot kang Sapan ug sa pipila ka membro sa iyang impluwensiyal nga pamilya? Kinsa sila? Unsay ilang gibuhat? Unsang mga pagtulon-an ang atong makat-onan gikan kanila?

Ang Bibliya nagpailaila kanato kang “Sapan nga anak nga lalaki ni Azalias nga anak nga lalaki ni Mesulam” may kalabotan sa pagpasig-uli ni Josias sa matuod nga pagsimba sa mga 642 W.K.P. (2 Hari 22:3) Sulod sa misunod nga 36 ka tuig, hangtod sa kalaglagan sa Jerusalem sa 607 W.K.P., gipailaila kita ngadto sa iyang upat ka anak nga lalaki, si Ahikam, Elasa, Gemarias, ug Jaazanias, ug sa iyang duha ka apo nga lalaki, si Micaias ug Gedalias. (Tan-awa ang tsart.) “Ang pamilya ni Sapan maoy naggahom sa burokrasya [diha sa gingharian sa Juda] ug naghupot sa posisyon ingong eskriba sa hari sukad sa panahon ni Josias hangtod sa Pagkadestiyero,” nag-ingon ang Encyclopaedia Judaica. Ang pagsusi sa giingon sa Bibliya bahin kang Sapan ug sa iyang pamilya motabang kanato sa pagsabot kon sa unsang paagi ilang gipaluyohan ang manalagnang si Jeremias ug ang matuod nga pagsimba kang Jehova.

Si Sapan Nagpaluyo sa Matuod nga Pagsimba

Sa 642 W.K.P., sa dihang si Haring Josias maoy mga 25 anyos, atong makita si Sapan nga nag-alagad ingong sekretaryo ug magkokopya sa hari. (Jeremias 36:10) Unsay nalangkit niana? Ang gihisgotang reperensiya sa ibabaw nag-ingon nga ang usa ka eskriba ug sekretaryo sa hari maoy suod nga magtatambag sa hari, tinugyanan sa pinansiyal nga mga butang, may kahanas sa diplomasya, ug may kahibalo bahin sa mga palakaw labot sa ubang mga nasod, internasyonal nga balaod, ug mga kasabotan sa negosyo. Busa, ingong sekretaryo sa hari, si Sapan maoy usa sa labing impluwensiyal nga mga tawo diha sa gingharian.

Napulo ka tuig nga sayosayo pa, ang batan-ong si Josias “misugod sa pagpangita sa Diyos ni David nga iyang katigulangan.” Dayag nga si Sapan mas magulang kay kang Josias ug busa mahimong usa ka maayong espirituwal nga magtatambag kaniya ug tigpaluyo sa unang kampanya ni Josias sa pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba. a—2 Cronicas 34:1-8.

Sa dihang giayo ang templo, nakaplagan “ang basahon sa balaod,” ug si Sapan “nagbasa niini atubangan sa hari.” Nakurat si Josias sa pagkadungog sa kaundan niini ug nagpadalag usa ka delegasyon sa sinaligang mga tawo ngadto kang Hulda nga manalagnang babaye aron sa pagpakisayod kang Jehova mahitungod sa maong basahon. Ang hari may pagsalig kang Sapan ug sa iyang anak nga si Ahikam tungod kay sila gipauban sa delegasyon.—2 Hari 22:8-14; 2 Cronicas 34:14-22.

Niining bahina lamang sa Kasulatan nga gihisgotan ang gibuhat mismo ni Sapan. Sa ubang mga bersikulo sa Bibliya, siya gihisgotan lamang ingong amahan o apohan. Ang mga kaliwat ni Sapan adunay suod nga kalambigitan sa manalagnang si Jeremias.

Si Ahikam ug Gedalias

Ingon sa ato nang namatikdan, ang anak nga lalaki ni Sapan nga si Ahikam unang gihisgotan maylabot sa delegasyon nga gipadala ngadto kang manalagnang Hulda. Usa ka reperensiya nag-ingon: “Bisan tuod ug ang titulo ni Ahikam wala  hisgoti diha sa Hebreohanong Bibliya, dayag nga siya dakog katungdanan.”

Mga 15 ka tuig human sa maong panghitabo, nameligro ang kinabuhi ni Jeremias. Sa dihang iyang gipasidan-an ang mga tawo bahin sa tuyo ni Jehova sa paglaglag sa Jerusalem, “gidakop siya sa mga saserdote ug sa mga manalagna ug sa tanang katawhan, nga nag-ingon: ‘Ikaw mamatay gayod.’” Dayon unsay nahitabo? Ang asoy nagpadayon: “Ang kamot ni Ahikam nga anak nga lalaki ni Sapan nag-uban kang Jeremias, aron dili siya itugyan ngadto sa kamot sa katawhan aron patyon.” (Jeremias 26:1-24) Unsay gipakita niini? Ang The Anchor Bible Dictionary nag-ingon: “Kining maong panghitabo wala lamang magpamatuod sa impluwensiya nga gihuptan ni Ahikam, kondili nagpaila usab kini nga siya, sama sa ubang mga membro sa pamilya ni Sapan, maoy maluloton kang Jeremias.”

Mga 20 ka tuig sa ulahi, human laglaga sa Babilonya ang Jerusalem sa 607 W.K.P. ug gibihag ang kadaghanang tawo, ang apo nga lalaki ni Sapan nga si Gedalias, nga anak nga lalaki ni Ahikam, mao ang gitudlong gobernador ibabaw sa nahibiling mga Hudiyo. May kahangawa ba siya kang Jeremias, sama sa gihimo sa ubang mga membro sa pamilya ni Sapan? Ang rekord sa Bibliya mabasa: “Busa si Jeremias miadto kang Gedalias nga anak nga lalaki ni Ahikam didto sa Mizpa ug mipuyo uban niya.” Sulod sa pipila ka bulan, gipatay si Gedalias, ug ang nahibiling mga Hudiyo nagdala kang Jeremias uban kanila sa dihang mibalhin sila ngadto sa Ehipto.—Jeremias 40:5-7; 41:1, 2; 43:4-7.

Si Gemarias ug Micaias

Ang anak nga lalaki ni Sapan nga si Gemarias ug apo nga lalaki nga si Micaias dunay hinungdanong bahin sa mga panghitabo nga gihubit diha sa Jeremias kapitulo 36. Kini nahitabo sa mga 624 W.K.P., sa ikalimang tuig ni Haring Jehoiakim. Si Baruk, nga sekretaryo ni Jeremias, mibasag kusog gikan sa basahon sa mga pulong ni Jeremias diha sa balay ni Jehova, “sa lawak-kan-anan ni Gemarias nga anak nga lalaki ni Sapan.” Busa, “nadunggan ni Micaias nga anak nga lalaki ni Gemarias nga anak nga lalaki ni Sapan ang tanang pulong ni Jehova gikan sa basahon.”—Jeremias 36:9-11.

Gipahibalo ni Micaias ang iyang amahan ug ang tanang uban pang mga prinsipe bahin sa linukot nga basahon, ug silang tanan gustong makadungog sa giingon niini. Unsay ilang reaksiyon? “Karon sa pagkadungog gayod nila sa tanang pulong, sila nagtinan-away sa kalisang; ug sila miingon kang Baruk: ‘Sa walay pakyas sultihan namo ang hari niining tanan nga mga pulong.’” Apan, sa wala pa nila sultihi ang hari, ilang giingnan si Baruk: “Lakaw, magtago ka, ikaw ug si Jeremias, aron wala gayoy usa nga mahibalo kon asa kamo.”—Jeremias 36:12-19.

Ingon sa gidahom, gisalikway sa hari ang mensahe diha sa linukot nga basahon ug giusa-usa niya kini pagsunog. Ang ubang mga prinsipe, lakip  kang Gemarias nga anak nga lalaki ni Sapan, “nagpakiluoy sa hari nga dili sunogon ang linukot, apan siya wala mamati kanila.” (Jeremias 36:21-25) Ang librong Jeremiah—An Archaeological Companion mihinapos: “Si Gemarias maoy hugot nga tigpaluyo ni Jeremias diha sa palasyo ni Haring Jehoiakim.”

Si Elasa ug Jaazanias

Niadtong 617 W.K.P., gisakop sa Babilonya ang gingharian sa Juda. Gibihag ang linibo ka Hudiyo, “ang tanang prinsipe ug ang tanang maisog, gamhanan nga mga tawo . . . ug usab ang tanang artesano ug magtutukod ug mga kuta,” nga naglakip sa manalagnang si Ezequiel. Si Matanias, kansang ngalan giilisan sa mga taga-Babilonya ug Zedekias, nahimong bag-ong nasakop nga hari. (2 Hari 24:12-17) Sa ulahi si Zedekias nagpadalag usa ka delegasyon nga naglakip kang Elasa nga anak nga lalaki ni Sapan ngadto sa Babilonya. Gisalig ni Jeremias ngadto kang Elasa ang usa ka sulat nga may hinungdanong mensahe gikan kang Jehova alang sa nadestiyero nga mga Hudiyo.—Jeremias 29:1-3.

Busa ang rekord sa Bibliya nagpaila nga si Sapan, tulo sa iyang mga anak nga lalaki, ug duha sa iyang mga apo nga lalaki naggamit sa ilang impluwensiyal nga posisyon aron sa pagpaluyo sa matuod nga pagsimba ug sa matinumanong manalagna nga si Jeremias. Komosta ang anak nga lalaki ni Sapan nga si Jaazanias? Dili sama sa ubang mga membro sa pamilya ni Sapan, siya dayag nga nalangkit sa pagsimba sa idolo. Sa ikaunom nga tuig sa pagkadestiyero ni Ezequiel sa Babilonya, o sa mga 612 W.K.P., ang manalagna nakakitag panan-awon diin may 70 ka lalaki ang naghalad ug insenso ngadto sa mga idolo diha sa templo sa Jerusalem. Lakip kanila mao si Jaazanias, ang bugtong tawo nga ginganlan. Kini mahimong magsugyot nga siya maoy iladong membro niining grupoha. (Ezequiel 8:1, 9-12) Ang panig-ingnan ni Jaazanias nagpakita nga ang pagkagimatuto diha sa usa ka diyosnong pamilya wala magseguro nga ang usa mahimong matinumanong magsisimba ni Jehova. Ang matag indibiduwal maoy responsable sa iyang kaugalingong binuhatan.—2 Corinto 5:10.

Ang Pagkamakasaysayanhon ni Sapan ug sa Iyang Pamilya

Sa panahon nga dakog kalabotan si Sapan ug ang iyang pamilya sa mga panghitabo didto sa Jerusalem, ang paggamit ug mga timbre nahimong komon diha sa Juda. Ang mga timbre gigamit aron sa pagpamatuod o pagpirmag mga dokumento ug ginama kini sa mahalong mga bato, metal, garing, o bildo. Kasagaran ang ngalan sa tag-iya sa timbre, ngalan sa iyang amahan ug, usahay, ang titulo sa tag-iya gikulit diha niana.

Gatosan ka Hebreohanong mga marka sa timbre diha sa yutang-kulonon ang nakaplagan.  Si Propesor Nahman Avigad, nga eskolar sa Hebreohanong epigrapiya, ang pagtuon sa karaang mga kinulit, nag-ingon: “Ang mga kinulit sa timbre mao ang bugtong Hebreohanong tinubdan sa epigrapiya nga naghisgot ug mga tawo nga nailhan gikan sa Bibliya.” Aduna bay bisan unsang mga kinulit sa timbre nga nakaplagan nga naghisgot kang Sapan o sa mga membro sa iyang pamilya? Oo, ang mga ngalan ni Sapan ug sa iyang anak nga lalaki nga si Gemarias makita diha sa timbre nga gipakita sa mga panid 19 ug 21.

Ang mga eskolar nag-ingon usab nga posibleng upat sa ubang mga membro sa maong pamilya ang gitumong diha sa mga marka sa timbre—si Azalias, ang amahan ni Sapan; si Ahikam nga anak nga lalaki ni Sapan; si Gemarias nga anak nga lalaki ni Sapan; ug si Gedalias, kinsa lagmit maoy gitumong diha sa usa ka kinulit sa timbre ingong “nagdumala sa Balay.” Ang ikaupat niining mga timbreha giisip ingong iya ni Gedalias, nga apo nga lalaki ni Sapan, bisan tuod ug ang iyang amahan, si Ahikam, wala hisgoti. Ang iyang titulo diha sa kinulit sa timbre nagpaila nga siya maoy usa sa kinatas-ang mga opisyal sa estado.

Unsay Atong Makat-onan?

Pagkamaayong panig-ingnan ang gihatag ni Sapan ug sa iyang pamilya sa paggamit sa ilang impluwensiyal nga posisyon sa pagpaluyo sa matuod nga pagsimba ug sa matinumanong si Jeremias! Kita usab makagamit sa atong mga kahinguhaan ug impluwensiya sa pagpaluyo sa organisasyon ni Jehova ug sa atong mga isigkamagsisimba.

Makapatagbaw ug makapadasig sa pagtuo alang kanato dili lang ang regular nga pagbasa sa Bibliya kondili ang pagsusi usab niini pag-ayo ug ang pagsinati sa karaang mga saksi ni Jehova sama kang Sapan ug sa mga membro sa iyang pamilya. Sila usab nalakip sa bagang “panganod sa mga saksi” kansang mga panig-ingnan atong masundog.—Hebreohanon 12:1.

[Footnote]

[Kahon sa panid 22]

Si Hulda—Usa ka Impluwensiyal nga Manalagnang Babaye

Sa pagkadungog sa pagbasa sa “basahon sa balaod” nga nakaplagan sa templo, si Haring Josias nagsugo kang Sapan ug sa upat pa ka taas-ug-ranggo nga mga opisyal sa “pagpakisayod kang Jehova” bahin sa basahon. (2 Hari 22:8-20) Asa man makakaplag ug tubag ang delegasyon? Kang Jeremias ug tingali kang Nahum ug Sofonias, sa tanang manalagna ug mga magsusulat sa Bibliya, nga nagpuyo sa Juda niadtong panahona. Apan, ang delegasyon miadto kang Hulda nga manalagna.

Ang librong Jerusalem—An Archaeological Biography nag-ingon: “Ang talagsaong butang bahin niining hitaboa mao nga ang lalaki-babaye nga bahin sa estorya giisip nga ordinaryo lamang. Walay usa nga nag-isip nianang dili-haom nga ang usa ka komite nga gilangkoban ug pulos mga lalaki magdala sa Linukot nga Basahon sa Balaod ngadto sa usa ka babaye aron sa pagtino sa kahimtang niini. Sa dihang miingon siya nga pulong kadto sa Ginoo, walay mikuwestiyon sa iyang awtoridad sa paghusay sa isyu. Kining maong hitabo kasagarang nalaktawan sa mga eskolar nga nag-analisar sa papel sa mga babaye sa karaang Israel.” Dayag nga ang mensahe nga nadawat naggikan kang Jehova.

[Diagram/Hulagway sa panid 21]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Kaliwatan sa Banay ni Sapan

Mesulam

↓

Azalias

↓

Sapan

↓ ↓ ↓ ↓

Ahikam Elasa Gemarias Jaazanias

↓ ↓

Gedalias Micaias

[Hulagway sa panid 20]

Si Gemarias ug ang uban nangaliyupo kang Jehoiakim nga dili sunogon ang linukot nga basahon nga gikan kang Jeremias

[Hulagway sa panid 22]

Si Jaazanias, bisan pag membro sa pamilya ni Sapan, nakita diha sa panan-awon nga nagsimba sa mga idolo

[Picture Credit Line sa panid 19]

Courtesy Israel Antiquities Authority

[Picture Credit Line sa panid 21]

Courtesy Israel Antiquities Authority