Sugilanon sa Kinabuhi

Gisulayan sa Nagdilaab nga Hudno sa Kasakitan

SUMALA SA GIASOY NI PERICLES YANNOURIS

Ang kaumog sa lang-og nga selda nakapakurog sa akong kabukogan. Sa naglingkod ako didto nga nag-inusara, nga nagkupo lang ug nipis nga habol, makita pa nako ang matig-a nga tinan-awan sa akong batan-ong asawa samtang giguyod ako sa mga armadong tawo gikan sa akong balay sa miaging duha ka adlaw, nga gibiyaan siya uban sa among duha ka masakitong mga anak. Sa ulahi, ang akong asawa, nga dili sama nakog tinuohan, nagpadala kanakog gamayng putos ug sulat nga nag-ingon: “Gipadad-an ko ikaw niining mga keyk, ug maayo untag mosamot pa ang imong sakit sama sa imong mga anak.” Makabalik pa kaha akong buhi aron makita ang akong pamilya?

USA lamang kadto ka yugto sa dugay ug lisod nga pagpakigbisog sa Kristohanong pagtuo nga naglakip sa pagsupak sa pamilya, pagsalikway kanako sa katilingban, mga kaso sa korte, ug mapintas nga paglutos. Apan sa unsang paagi ug ngano nga ako, nga usa ka malinawon ug mahinadlokon-sa-Diyos nga tawo, nahitumpawak man sa maong miserableng dapit? Palihog pasaysaya ako.

Kabos nga May Dungganong Damgo

Sa dihang natawo ako niadtong 1909 sa Stavromeno, Crete, ang nasod nagpakigbisog sa gubat, kakabos, ug gutom. Sa ulahi, ang akong upat ka manghod ug ako diriyot mamatay sa trangkaso Espanyola. Mahinumdoman pa nako nga kas-a wala mi pagawasa sa akong mga ginikanan sa among balay sulod sa pipila ka semana aron dili kami matrangkaso.

 Kabos nga mag-uuma si Papa, nga relihiyoso kaayo apan usa ka tawo nga bukas ug hunahuna. Kay nakapuyo siya sa Pransiya ug Madagascar, nasinati siya sa liberal nga mga ideya bahin sa relihiyon. Apan, ang among pamilya maunongon gihapon sa Grego Ortodoksong Simbahan, motambong ug Misa inigka-Dominggo ug ang among balay maoy abtanan sa lokal nga obispo panahon sa iyang tinuig nga duaw. Membro ako sa koro, ug ang akong damgo sa kinabuhi mao ang pagpari.

Sa 1929, ako nagpolis. Naasayn ako sa Tesalonica, sa amihanang Gresya, sa dihang si Papa namatay. Kay nangitag kahupayan ug espirituwal nga kalamdagan, nagpabalhin ako sa kuwerpo sa kapolisan sa Mount Athos, nga usa ka duol nga komunidad sa mga monghe nga gitamod sa Ortodoksong mga Kristohanon isip “balaang bukid.” a Nagpolis ako didto sulod sa upat ka tuig ug nakaobserbar gayod sa kinabuhing monghe. Inay masuod sa Diyos, gingil-aran ako sa makauulaw nga imoralidad ug kahugawan sa mga monghe. Naglagot ako sa dihang usa ka klerigo nga akong gitahod buot makigsekso kanako. Bisan pag naluya ang akong buot, sinsero gihapon nakong gitinguha nga mag-alagad sa Diyos ug magpari. Nagsotana pa gani ako ug nagpaletrato isip handomanan. Sa kataposan, ako mibalik sa Crete.

“Daotan Kaayo Siya!”

Sa 1942, naminyo ako sa usa ka matahom nga dalaga, si Frosini, nga anak sa usa ka tinahod nga pamilya. Sa naminyo ako, misamot kahugot ang akong desisyon nga magpari, kay tuman ka relihiyoso ang akong mga bayaw. b Porsigido ako nga moadto sa Atenas aron magtuon sa seminaryo. Sa hinapos nga bahin sa 1943, miabot ako sa pantalan sa Iráklion, Crete, apan milawig ang barko nga wala ako makasakay. Tingali tungod kana kay niadtong higayona, nakakita akog lahi nga tinubdan sa espirituwal nga kahupayan. Unsa bay nahitabo?

Sulod sa pipila ka tuig, si Emmanuel Lionoudakis, nga usa ka masibotong magsasangyaw sa mga Saksi ni Jehova, dugay nang nagsangyaw sa makapalamdag nga pagtulon-an sa mga kamatuoran sa Bibliya sa tibuok Crete. c Ang ubang mga tawo nadani sa tin-aw nga pagsabot sa Pulong sa Diyos nga gitanyag sa mga Saksi ug namiya sa bakak nga relihiyon. Sa sikbit nga siyudad sa Sitía, usa ka grupo sa madasigong mga Saksi ang natukod. Nasuko niini ang lokal nga obispo, kinsa—tungod kay nakapuyo sa Tinipong Bansa—nahibalo mismo nga epektibo ang mga Saksi ni Jehova ingong mga magsasangyaw. Determinado siya sa pagwagtang sa iyang giisip nga “pagkaerehes” diha sa iyang teritoryo. Tungod sa iyang paghulhog, kanunayng taralon sa mga polis ang mga Saksi ngadto sa bilanggoan ug sa mga korte tungod sa daghang bakak nga mga sumbong.

Usa niining mga Saksiha misulay pagsaysay kanako sa kamatuoran sa Bibliya, apan sa iyang tan-aw dili ako interesado. Busa nagpadala siyag mas eksperyensiyadong ministro nga maoy makigsulti nako. Ang akong hinarasharas nga tubag tingali maoy nakapabalik sa ikaduhang Saksi ngadto sa gamayng grupo ug mitaho: “Imposibleng ma-Saksi si Pericles. Daotan kaayo siya!”

Unang Kasinatian sa Pagsupak

Nalipay ako nga wala ako isipa sa Diyos nga ingon niana. Sa Pebrero 1945 ang akong igsoong lalaki nga si Demosthenes, kinsa kombinsido nga ang mga Saksi ni Jehova nagtudlo sa kamatuoran, naghatag kanako sa pulyetong Comfort All That Mourn. d Nakadayeg ako sa unod niini. Dihadiha mihunong kami pagtambong sa Ortodoksong Simbahan, miduyog sa gamayng grupo sa Sitía, ug mipamatuod kami sa among mga igsoon sa unod bahin sa among bag-ong tinuohan. Silang tanan midawat sa kamatuoran sa Bibliya. Sama sa madahom, gisalikway ug gisupak ako sa akong asawa ug sa iyang pamilya tungod sa akong desisyon sa pagsalikway sa bakak nga relihiyon. May panahon pa nga wala ako tinggi sa akong ugangang lalaki. Sa balay, may mga away-away ug tensiyon kanunay. Bisan pa niini, niadtong Mayo 21, 1945, si Demosthenes ug ako gibawtismohan ni Brader Minos Kokkinakis. e

 Sa kataposan natuman ra gayod ang akong damgo nga mag-alagad ingong usa ka tinuod nga ministro sa Diyos! Dili pa nako malimtan ang akong unang adlaw sa pagbalay-balay. Nagdalag 35 ka pulyeto diha sa akong bag, nag-inusara akong misakay sa bus paingon sa usa ka balangay. Sa pagkamaulawon, misugod ako sa pagbalay-balay. Samtang ako nagpadayon, mas nagmaisogon na hinuon ako. Sa dihang miabot ang nasuko nga pari, nakagahom ako sa pag-atubang kaniya nga maisogon, nga midumili sa iyang pagpugos kanako sa pagkuyog kaniya ngadto sa kapolisan. Giingnan ko siya nga mobiya lamang ako kon maduaw na nako ang tibuok balangay, ug mao gayod kanay akong gihimo. Nalipay kaayo ako nga wala na gani ako maghulat sa pag-abot sa bus apan gibaktas nako ang 15 kilometros pagpauli.

Sa mga Kamot sa Way-Puangod nga mga Membro sa Gang

Sa Septiyembre 1945, gihatagan akog dugang mga kaakohan sa among bag-ong naporma nga  kongregasyon sa Sitía. Wala madugay, mibuto ang sibil nga gubat sa Gresya. Ang mga grupo sa partido sa mga gerilya nag-unay sa pag-away nga may dakong pagdumot. Gipahimuslan ang kahimtang, giawhag sa obispo ang usa ka lokal nga grupo sa gerilya sa pagpapha sa mga Saksi sa bisan unsang paagi nga gusto nila. (Juan 16:2) Sa nagpadulong na ang mga gerilya sa among balangay sakay sa bus, usa ka mahigalaong babaye nga nakauban nila pagsakay nakadungog sa ilang mga plano sa pagtuman sa kono “sugo sa Diyos,” ug iya kaming gipasidan-an. Nanago kami, ug usa sa among mga paryente mitabang kanamo. Naluwas ang among mga kinabuhi.

Kini nakapasugod sa dugang kasakitan sa umaabot. Komon na kaayo ang mga pagkulata ug pagpanghadlok. Ang among mga magsusupak nagpugos kanamo sa pagbalik sa simbahan, pagbunyag sa among mga anak, ug sa pagpanguros. Sa usa ka higayon, gikulata nila ang akong igsoong lalaki hangtod nga sa ilang tan-aw siya patay na. Sakit kaayo para nako ang pagtan-aw sa akong duha ka igsoong babaye nga gigisian sa ilang mga sinina ug dayon gisukmag. Niadtong panahona, ang simbahan pinugos nga nagbunyag sa walo ka anak sa mga Saksi ni Jehova.

Sa 1949 namatay ang akong inahan. Gilutos na usab kami sa pari, nga nag-akusar kanamo nga wala mosunod sa legal nga mga kinahanglanon sa pagkuhag permiso sa paglubong. Gihusay ako sa korte ug giabsuwelto. Nakahatag kini ug maayong pagpamatuod, kay ang ngalan ni Jehova nadungog sa dihang gibungat ang pasiunang mga pulong bahin sa kaso. Ang bugtong paagi nga mahimo sa among mga kaaway aron kami “makamata” mao ang pagdakop ug pagpadestiyero kanamo. Gihimo nila kini niadtong Abril 1949.

Ngadto sa Nagdilaab nga Hudno

Usa ako sa tulo ka Saksi nga gidakop. Ang akong asawa wala gani mopakita kanako sa lokal nga estasyon sa polis. Mihunong una kami sa bilanggoan sa Iráklion. Sumala sa gihubit sa sinugdanan, ako nag-inusara ug masulub-on. Akong gibiyaan ang usa ka batan-ong asawa nga dili sama nakog tinuohan ug duha ka masuso. Kinasingkasing ako nga nag-ampo kang Jehova nga nangayog tabang. Nahinumdoman nako ang mga pulong sa Diyos nga narekord sa Hebreohanon 13:5: “Dili ko gayod ikaw pagabiyaan ni sa bisan unsang paagi pagatalikdan.” Akong nakita ang kaalam sa pagpakitag bug-os nga pagsalig kang Jehova.—Proverbio 3:5.

Nahibaloan namo nga idestiyero kami sa Makrónisos, usa ka umaw nga isla sa baybayon sa Attica, Gresya. Ang paghisgot lamang sa Makrónisos makapalisang na kang bisan kinsa kay ang bilanggoan didto nabaniog tungod sa pagpaantos ug sa patay-patay nga pagtrabaho. Sa pagpadulong namo sa bilanggoan, mihapit kami sa Piraeus. Bisag pinosasan pa kami, nalig-on kami sa dihang ang among mga isigkamagtutuo misaka sa barko ug migakos kanamo.—Buhat 28:14, 15.

Makalilisang ang kinabuhi sa Makrónisos. Dagmalan sa mga sundalo ang mga binilanggo gikan sa buntag hangtod sa gabii. Nangabuang ang daghang binilanggo nga mga dili Saksi, ang uban nangamatay, ug daghan kaayo ang nabaldado. Inigkagabii, madungog namo ang mga dinanguyngoy ug inagulo sa mga gisakit. Ang akong nipis nga habol nakapainit ug diyutay panahon sa tugnawng kagabhion.

Sa ngadtongadto, nailado ang mga Saksi ni Jehova sa bilanggoan kay ang ngalang Saksi ni Jehova litokon man inigtawag na sa mga binilanggo kada buntag. Busa, kanunay nga makahigayon kami sa pagsangyaw. Nakapribilehiyo pa gani ako sa pagbawtismo sa usa ka binilanggo tungod sa politika nga miuswag hangtod gipahinungod niya ang iyang kinabuhi kang Jehova.

Sa akong pagkadestiyero, nagsige akog sulat sa akong minahal nga asawa nga wala gayod mobalos pagsulat. Nagsige gihapon akog sulat nga maluloton, nga naghupay kaniya, nagpasalig kaniya nga ang akong kahimtang temporaryo lamang ug magmalipayon ra gihapon kami pag-usab.

Kasamtangan, midaghan kami sa dihang miabot ang dugang pang mga Saksi. Sa nagtrabaho ako sa opisina, naamigo nako ang koronel nga maoy nagdumala sa bilanggoan. Sanglit gitahod niya ang mga Saksi, nangarisgar ako paghangyo kaniya kon mahimo bang makadawat kami ug pipila ka literatura sa Bibliya gikan sa buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Atenas. “Imposible kana,” siya miingon, “apan nganong ang inyong mga kauban sa Atenas dili na lang mag-empake niini diha sa inyong bagahe, dayon sulatan sa akong ngalan, ug ipadala kanako?” Nagtindog ako didto nga wala makatingog! Pipila ka adlaw sa ulahi samtang nagdiskarga kami sa midunggo  nga barko, usa ka polis misaludar sa koronel ug mipahibalo kaniya: “Sir, miabot na ang imong bagahe.” “Unsang bagahea?” siya mitubag. Naatol nga diha ako sa duol ug nadungog ko ang ilang panagsultihay, busa gihunghongan nako ang koronel: “Lagmit amoa kana, nga gingalan lamang kanimo, sama sa imong gisugo.” Usa kadto sa mga paagi nga gitino ni Jehova nga kami mapakaon sa espirituwal.

Wala Damhang Panalangin—Dayon Dugang Kasakitan

Sa kataposan sa 1950, ako gipagawas. Mipauli ako nga masakiton, luspad, ug niwang kaayo, ug wala makaseguro kon dawaton pa ba ako sa balay. Pagkamalipayon nako sa pagkakita ko sa akong asawa ug mga anak pag-usab! Labaw pa niana, natingala ako nga dili na mosupak si Frosini. Miepekto ang mga sulat nga akong gipadala gikan sa bilanggoan. Natandog si Frosini sa akong pagkamalahutayon ug pagkawala-molunga. Sa ngadtongadto, nag-estorya kamig maayo sa kalmadong paagi. Siya midawat sa pagtuon sa Bibliya ug mituo kang Jehova ug sa iyang mga saad. Usa sa labing malipayong mga adlaw sa akong kinabuhi maoy sa 1952 sa dihang gibawtismohan nako siya ingon nga dedikadong alagad ni Jehova!

Sa 1955 among giapod-aporan ang kada pari ug kopya sa pulyetong Christendom or Christianity—Which One Is “the Light of the World”? Gidakop ako ug gihusay uban sa pipila ka mga Saksi. Gipasakaan ug daghan kaayong kaso ang mga Saksi ni Jehova mao nga ang hukmanan kinahanglang maghimog espesyal nga sesyon aron husayon kining tanan. Nianang adlawa, presente ang tanang legal nga establisimento sa probinsiya, ug ang korte naghuot sa mga pari. Ginerbiyos nga nagpasopaso sa pasilyo ang obispo. Gikiha ako sa usa sa mga pari nga kono nangombertir ako. Gipangutana siya sa huwes: “Huyang ba kaayo ang imong pagtuo nga ikaw makombertir pinaagi lamang sa pagbasa ug usa ka brosyur?” Wala makatingog ang pari. Ako giabsuwelto, apan ang ubang mga igsoon gisentensiyahan ug unom ka bulan nga pagkabilanggo.

Sa mga tuig nga misunod, kanunay kaming gidakop, ug ang mga kaso sa korte midaghan. Puliki kaayo ang among mga abogado sa pag-atubang sa husay. Gikiha ako sa 17 ka beses. Bisan pa sa pagsupak, nagsige kami ug sangyaw. Malipayon namong gidawat ang maong hagit, ug ang nagdilaab nga mga pagsulay nakapalunsay sa among pagtuo.—Santiago 1:2, 3.

Bag-ong mga Pribilehiyo ug mga Hagit

Sa 1957 namalhin kami sa Atenas. Wala madugay natudlo ako sa pag-alagad sa bag-ong natukod nga kongregasyon. Among nahuptang yano ang among kinabuhi ug nahatagag pangunang pagtagad ang espirituwal nga mga kalihokan tungod sa tim-os nga pagpaluyo sa akong asawa. Busa dakong panahon ang among gigahin sa pagsangyaw. Paglabay sa daghang tuig, gihangyo kami sa pagbalhin sa nagkalainlaing kongregasyon nga nanginahanglan.

Sa 1963 ang akong anak lalaki nag-edad na ug  21 ug busa kinahanglang magsundalo na. Tungod sa ilang neyutral nga baroganan, ang tanang girekluta nga mga Saksi gikulata, gibiaybiay, ug gipakaulawan. Naeksperyensiyahan usab kana sa akong anak. Busa akong gihatag kaniya ang akong habol gikan pa sa Makrónisos aron madasig siya sa simbolikong paagi sa pagsunod sa panig-ingnan sa kanhing mga maghuhupot sa integridad. Ang mga igsoon nga girekluta gihusay sa korte militar ug sagad nga gisentensiyahan ug duha ngadto sa upat ka tuig. Sa ilang paggawas girekluta na usab sila ug gisentensiyahan pag-usab. Isip usa ka relihiyosong ministro, nakaduaw ako ug daghang bilanggoan ug panagsa ra nakong makita ang akong anak ug ang ubang matinumanong mga Saksi. Nabilanggo ang akong anak kapig unom ka tuig.

Kami Gitabangan ni Jehova

Human mapasig-uli ang relihiyosong kagawasan sa Gresya, nakapribilehiyo ako sa pag-alagad isip temporaryo nga espesyal payunir sa isla sa Rhodes. Dayon sa 1986 dihay panginahanglan sa Sitía, Crete, diin didto ako nagsugod sa akong Kristohanong karera. Nalipay ako sa pagdawat niini nga asaynment aron sa pag-alagad pag-usab uban sa minahal nga mga isigkamagtutuo nga mga kaila nako sukad sa batan-on pa ako.

Sanglit ako ang labing tigulang sa among pamilya, nalipay ako sa pagkakita sa halos 70 ka paryente nga maunongong nag-alagad kang Jehova. Ug nagpadayon kini sa pagdaghan. Ang uban nag-alagad ingong mga ansiyano, mga ministeryal nga alagad, mga payunir, mga Bethelite, ug nagapanawng mga magtatan-aw. Sa kapin sa 58 ka tuig, ang akong pagtuo nasulayan sa nagdilaab nga hudno sa kasakitan. Karon ako 93 anyos na, ug kon akong hunahunaon ang nangagi, ako wala magbasol sa pag-alagad sa Diyos. Gipalig-on niya ako sa pagsanong sa iyang mahigugmaong pagdapit: “Anak ko, ihatag kanako ang imong kasingkasing, ug hinaot nga kanang imong mga mata mahimuot sa akong mga dalan.”—Proverbio 23:26.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 27]

Makrónisos—Isla nga Giharian sa Kapintasan

Sulod sa napulo ka tuig, gikan sa 1947 ngadto sa 1957, ang umaw ug awaaw nga isla sa Makrónisos maoy pinuy-anan sa kapin sa 100,000 ka binilanggo. Taliwala kanila mao ang daghan kaayong matinumanong mga Saksi nga gipadala didto tungod sa ilang Kristohanong neyutralidad. Kasagaran, ang Grego Ortodoksong mga klerigo maoy nanghulhog sa paghingilin kanila, nga bakak nga nangakusar nga kono Komunista ang mga Saksi.

Bahin sa proseso sa “pagreporma” nga gigamit sa Makrónisos, ang Gregong ensiklopedia nga Papyros Larousse Britannica nag-ingon: “Ang paagi sa mapintas nga pagpaantos, . . . ang mga kahimtang sa pagkinabuhi, nga dili matulon sa usa ka sibilisadong nasod, ug ang linuog nga panggawi sa mga guwardiya sa ilang mga binilanggo . . . maoy makauulaw nga panid sa kasaysayan sa Gresya.”

Ang ubang mga Saksi giingnan nga dili gayod sila buhian gawas kon ilang isalikway ang ilang relihiyosong mga tinuohan. Bisan pa niana, nagpabiling lig-on ang integridad sa mga Saksi. Dugang pa, ang ubang mga binilanggo tungod sa politika midawat sa kamatuoran sa Bibliya gumikan sa ilang pagpakig-uban sa mga Saksi.

[Hulagway sa panid 27]

Si Minos Kokkinakis (ikatulo gikan sa tuo) ug ako (ikaupat gikan sa wala) sa bilanggoan nga isla sa Makrónisos

[Hulagway sa panid 29]

Nag-alagad uban sa isigka-Saksi sa Sitia, Crete, diin ako nag-alagad niadtong ako batan-on pa