Si Alejandro VI—Ang Papa nga Dili Makalimtan sa Roma

“SA PANGLANTAW sa mga Katoliko, walay mga pulong nga may igong gibug-aton ang makakondenar sa bug-os kang Alejandro VI.” (Geschichte der Päpste seit dem Ausgang des Mittelalters [Kasaysayan sa mga Papa Gikan sa Kataposan sa Edad Medya]) “Ang iyang pribadong kinabuhi dili gayod mapakamatarong . . . Kinahanglan natong dawaton nga kining maong papa wala magpasidungog sa Iglesya. Ang mga kadungan sa pamilyang Borgia, bisag naanad na sa susamang salawayong mga buhat, nagtan-aw sa ilang mga krimen uban ang hilabihang kalisang, nga ang mga epekto niana, kapin sa upat ka siglo sa ulahi, wala gihapon mahanaw sa bug-os.”—L’Église et la Renaissance (1449-1517) (Ang Iglesya ug ang Renaissance).

Nganong ang tinahod nga mga basahon sa kasaysayan sa Romano Katolikong Iglesya naghatag man sa maong dili maayong mga komento bahin sa usa ka papa ug sa iyang pamilya? Unsay ilang nahimo nga takos sa maong pagsaway? Ang usa ka eksibit nga gipasundayag sa Roma (Oktubre 2002–Pebrero 2003), nga nag-ulohag I Borgia—l’arte del potere (Ang mga Borgia—Ang Katakos sa Paggahom), naghatag ug higayon sa pagpalandong sa eksklusibong gahom nga giangkon sa papado, ilabina ang paagi sa paggamit niini ni Rodrigo Borgia, o Alejandro VI (papa sa 1492-1503).

Ang Pagkabaton ug Gahom

Si Rodrigo Borgia natawo sa 1431 sa usa ka inilang pamilya sa Játiva, sa gingharian sa Aragon, nga karon bahin na sa Espanya. Ang iyang uyoan nga si Alfonso de Borgia, nga obispo sa Valencia, mao ang nagdumala sa edukasyon sa iyang pag-umangkon ug nagseguro nga mentras tin-edyer pa si Rodrigo, mahatagan na siyag katungdanan sa simbahan nga may kita. Sa edad nga 18, ubos sa pag-atiman ni Alfonso, nga niadtong tungora kardinal na, si Rodrigo mibalhin ngadto sa Italya, diin siya nagtuon ug abogasiya. Sa dihang si Alfonso nahimong Papa Calixto III, gihimo niyang kardinal si Rodrigo ug ang usa pa niya ka pag-umangkon. Si Pere Lluís Borgia gihimong gobernador sa nagkalainlaing mga siyudad. Sa wala madugay gitudlo si Rodrigo ingong bise-kansilyer sa simbahan, usa ka katungdanan nga iyang gihuptan ubos sa nagkalainlaing mga papa, nga nakapaarang kaniya sa pagbaton ug daghang dagkong mga katungdanan, sa pagtigom ug daghang bahandi, paghupot ug dakong gahom, ug pagkinabuhi ug maluho nga kinabuhi nga samag usa ka prinsipe.

Si Rodrigo intelihente, usa ka larinong mamumulong, tigpaluyo sa mga buhat sa arte, ug may katakos sa pagkab-ot sa iyang mga tumong. Apan, siya imoral, nga may upat ka anak sa iyang tibuok-kinabuhing puyopuyo ug uban pang mga anak sa ubang mga babaye. Bisan pag gibadlong ni Papa Pio II tungod kay hilig kaayo sa “mahilayon” nga kalingawan ug “walay kutokuto nga paglipaylipay,” si Rodrigo wala mag-usab sa iyang mga dalan.

 Pagkamatay ni Papa Inosente VIII sa 1492, ang mga kardinal sa simbahan nagtigom aron sa pagpili ug usa ka manununod. Dili ikalalis nga si Rodrigo Borgia, tungod sa maayong mga tanyag ug dayag nga pagkakritiko, mipalit sa mga boto sa kaubang mga kardinal aron pilion siya diha sa maong sekretong tigom ingong Papa Alejandro VI. Sa unsang paagi iyang gibayran ang mga boto sa mga kardinal? Pinaagi sa paghatag kanila ug mga katungdanan sa Simbahan, mga palasyo, kastilyo, siyudad, monasteryo, ug mga diosesis nga dagkog mga kita. Masabtan nimo kon nganong ang usa ka historyano sa simbahan nagtawag sa pagmando ni Alejandro VI nga “mga adlaw sa kaulawan ug eskandalo sa Romanong Iglesya.”

Way Kalainan sa Sekular nga mga Prinsipe

Tungod sa iyang espirituwal nga gahom ingong pangulo sa simbahan, si Alejandro VI mitabang paghusay sa panagbangi tali sa Espanya ug Portugal maylabot sa pagbahin sa bag-ong nadiskobrehang mga teritoryo sa kayutaan sa Amerika. Tungod sa iyang sekular nga mga gahom nahimo siyang pangulo sa mga estado sa mga papa nga may mga teritoryo diha sa sentral Italya, ug siya nagmando sa iyang gingharian sama gayod sa uban pang mga magmamando sa panahon sa Renaissance. Busa, ang pagmando ni Alejandro VI, sama niadtong iya sa mga papa nga nag-una ug nagsunod kaniya, gitiman-an sa pagpanghiphip, nepotismo, ug pipila ka gikatahapan nga pagpatay.

Niining panahon sa kagubot, ang nag-indigay nga mga gahom nanag-ilog sa mga teritoryo sa Italya, ug ang papa aktibong nakigbahin niini. Ang iyang politikal nga mga pagmaniobra ug mga pakig-alyansa, nga gihimo ug gibungkag sa ulahi, gidisenyo aron sa pagpadako gayod sa iyang gahom, sa pagpalambo sa mga karera sa iyang mga anak, ug sa pagtuboy sa pamilyang Borgia ibabaw sa tanan. Ang iyang anak nga si Juan, nga naminyo sa ig-agaw sa hari sa Castile, gihimong duke sa Gandía, Espanya. Si Jofré, laing anak nga lalaki, naminyo sa apo sa hari sa Naples.

Sa dihang ang papa nagkinahanglag kaalyado aron sa pagpalig-on sa iyang relasyon sa Pransiya, wala niya idayon ug pakasal ang iyang sinayoran nga 13-anyos nga anak babaye, si Lucrezia, ngadto sa usa ka hamili nga taga-Aragon ug naghatag hinuon sa iyang anak ngadto sa usa ka paryente sa duke sa Milan. Sa dihang ang maong kaminyoon dili na mapuslanon sa politika, nakaplagan ang usa ka pasumangil aron maanular ang kasal, ug si Lucrezia gipakasal ngadto sa usa ka membro sa karibal nga dinastiya, si Alfonso sa Aragon. Sa kasamtangan, ang ambisyoso ug mabangis nga igsoong lalaki ni Lucrezia, nga si Cesare Borgia, nakig-alyansa kang Louis XII sa Pransiya, busa ang di pa dugayng kaminyoon sa iyang igsoong babaye ngadto sa usa ka taga-Aragon nahimong kaulawan. Ang sulbad? Usa ka tinubdan nag-ingon nga si Alfonso, ang iyang alaot nga bana, “gisamaran sa upat ka tawong buot mopatay kaniya diha sa hagdanan sa St. Peter’s Basilica. Samtang nagpaalim sa samad, gituok siya sa usa sa mga sulugoon ni Cesare.” Ang papa, nga nagtinguhag bag-ong hinungdanong mga pakig-alyansa, naghikay sa ikatulong kaminyoon ni Lucrezia, nga niadtong tungora 21 anyos na, ngadto sa anak sa gamhanang duke sa Ferrara.

Ang kasaysayan sa kinabuhi ni Cesare gihubit nga “usa ka sugilanon sa pagkamapatuyangon, nga gipapula sa daghang dugo nga giula.” Bisan pag gitudlo si Cesare sa iyang amahan ingong kardinal sa edad nga 17, mas angayan siya sa gubat inay sa mga kalihokan sa simbahan, tungod kay siya listo, ambisyoso, ug daotan sama sa uban. Human moluwat sa iyang katungdanan sa simbahan, gipakaslan niya ang usa ka prinsesa sa Pransiya, busa naangkon niya ang teritoryo sa usa ka duke sa Valentinois. Dayon, uban sa pagpaluyo sa kasundalohan sa Pransiya, gisugdan niya ang usa ka kampanya sa paglikos ug pagpamatay aron iyang makontrolar ang amihanan sa Italya.

Sa pagseguro nga maangkon ang gikinahanglang pagpaluyo sa kasundalohan sa Pransiya aron  molampos ang mga tumong ni Cesare, ang papa miuyon sa usa ka kombenyente apan eskandaloso nga panagbulag nga gitinguha ni Louis XII sa Pransiya nga nagtugot kaniya sa pagpakasal kang Anne sa Brittany ug pagdugang sa teritoryo sa dukesa ngadto sa iyang gingharian. Tungod niana, matod sa usa ka basahon, ang papa “nagsakripisyo sa kadungganan sa Iglesya ug sa estriktong mga sukdanan sa prinsipyo aron maangkon ang sekular nga mga bentaha alang sa mga membro sa iyang pamilya.”

Pagsaway sa Pagkamapatuyangon sa Papa

Tungod sa pagpatuyang sa mga Borgia, daghan ang nasuko ug misaway kanila. Kasagaran, dili ra panumbalingon sa papa ang iyang mga kritiko, apan may usa ka tawo nga dili niya mahimong ibalewala, si Girolamo Savonarola. Siya maoy usa ka Dominican nga monghe, usa ka maisogong magwawali, ug politikanhong pangulo sa Florence. Iyang gisaway ang mga bisyo sa pamilya ug mga opisyal sa papa maingon man ang mga buhat ug ang pamolitika sa papa mismo, nga nag-awhag nga tangtangon siya sa katungdanan ug usbon ang mga palakaw sa simbahan. Si Savonarola mipatugbaw: “Mga pangulo sa simbahan, . . . inigkagabii mangadto kamo sa inyong mga puyopuyo ug inigkabuntag ngadto sa inyong mga sakramento.” Sa ulahi siya miingon: “[Ang maong mga pangulo] may dagway sa usa ka pampam, ang ilang kabantog maoy alang sa ikadaot sa Iglesya. Sa pagkatinuod, kining mga tawhana wala magtuo sa Kristohanong pagtulon-an.”

Aron mohilom, ang papa nagtanyag kang Savonarola ug katungdanan sa pagkakardinal, nga iyang gidumilian. Ang iya ba kahang batok-papa nga pamolitika o ang iyang pagsangyaw maoy nakadaot kaniya, si Savonarola sa kataposan giekskomunikar, gidakop, gipaantos aron mokompisal, ug unya gibitay ug gisunog.

Seryosong mga Pangutana

Kining makasaysayanhong mga hitabo nagpatunghag hinungdanong mga pangutana. Sa unsang paagi ikapatin-aw ang maong mga laraw ug panggawi sa usa ka papa? Sa unsang paagi ipatin-aw kana sa mga historyano? Magkalahi nga argumento ang gihatag.

Daghan ang nagtuo nga si Alejandro VI angayng lantawon sumala sa panglantaw sa panahon nga siya nabuhi. Ang iyang politikanhon ug eklesiastikanhon nga mga kalihokan gituohan nga naumol tungod sa tinguha sa pagpanalipod sa kalinaw, pagmentinar sa pagkatimbang tali sa nagkabangi nga mga estado, pagpalig-on sa bugkos sa panaghigala uban sa mga kaalyado nga modepensa sa papado, ug sa paghiusa sa mga hari sa Kakristiyanohan batok sa hulga sa Turkey.

Apan unsay iyang panggawi? “Ang matag yugto sa Iglesya adunay daotang mga Kristohanon ug dili-takos nga mga pari,” matod sa usa ka eskolar. “Aron walay usa nga makuratan niini, si Kristo mismo nagtagna niini; gipakasama pa gani niya ang iyang Iglesya ngadto sa usa ka uma diin nanubo ang maayong trigo ug mga bunglayon, o ngadto sa usa ka baling diin dunay maayo ug dili-maayo nga isda, maingon nga gitugotan niya si Judas taliwala sa iyang mga apostoles.” a

Ang mao gihapong eskolar mipadayon: “Maingon nga ang depektosong hal-opanan dili makapamenos sa bili sa usa ka mutya, sa samang paagi ang kasal-anan sa usa ka pari dili makapahuyang . . . sa doktrina nga iyang ginatudlo. . . . Ang bulawan magpabiling bulawan, hinlo man o mahugaw ang kamot nga naghatag niini.” Usa ka Katolikong historyano nangatarongan nga ang sukdanan nga angay untang sundon sa sinserong mga Katoliko diha sa kahimtang ni Alejandro VI mao ang tambag nga gihatag ni Jesus ngadto sa iyang mga tinun-an maylabot sa mga eskriba ug mga Pariseo: ‘Buhata ang ilang isulti kaninyo, apan ayaw buhata  ang ilang ginabuhat.’ (Mateo 23:2, 3) Apan, kombinsido ka ba gayod sa maong pangatarongan?

Matuod ba Kini nga Kristiyanidad?

Si Jesus nagbilin ug yanong sukdanan aron masulayan ang kalidad sa nag-angkong mga Kristohanon: “Pinaagi sa ilang mga bunga kamo makaila kanila. Ang mga tawo dili gayod mamupo ug ubas gikan sa sampinit o igos gikan sa kudyapa, dili ba? Sa ingon usab ang matag maayong kahoy mamungag maayong bunga, apan ang matag daot nga kahoy mamungag walay pulos nga bunga; ang usa ka maayong kahoy dili makabungag walay pulos nga bunga, ni ang usa ka daot nga kahoy makabungag maayong bunga. Nan, sa pagkatinuod, pinaagi sa ilang mga bunga kamo makaila niadtong mga tawhana.”—Mateo 7:16-18, 20.

Sa katibuk-an, nasunod ba sa relihiyosong mga pangulo latas sa kasiglohan, ug sa pagkakaron, ang sumbanan sa matuod nga Kristiyanidad nga gitukod ni Jesus ug gipakita sa iyang matuod nga mga sumusunod? Atong tagdon ang duha lamang ka bahin—ang politikal nga kalangkitan ug estilo sa pagkinabuhi.

Si Jesus dili usa ka kalibotanong prinsipe. Siya nagkinabuhing yano nga, sumala sa iyang giingon, wala gani siyay dapit nga “kapahilunaan sa iyang ulo.” Ang iyang Gingharian “dili bahin niining kalibotana,” ug ang iyang mga tinun-an angayng “dili bahin sa kalibotan, ingon nga [siya] dili bahin sa kalibotan.” Busa, si Jesus wala mag-apil-apil sa politikal nga mga kalihokan sa iyang adlaw.—Mateo 8:20; Juan 6:15; 17:16; 18:36.

Apan, dili ba tinuod nga sulod sa kasiglohan gibatasan sa relihiyosong mga organisasyon ang pagpakig-uban sa politikanhong mga magmamando alang sa gahom ug materyal nga ganansiya, bisan pag miresulta kini sa pag-antos sa ordinaryong mga tawo? Dili ba tinuod usab nga daghan sa ilang mga klero nagkinabuhi sa kaluho, bisan pag kadaghanan sa mga tawo nga angay unta nilang alagaran nag-ilaid sa kalisod?

Ang igsoon ni Jesus sa inahan nga si Santiago nag-ingon: “Mga mananapaw, wala ba kamo mahibalo nga ang pagpakighigala sa kalibotan maoy pagpakig-away sa Diyos? Busa, bisan kinsa nga buot makighigala sa kalibotan maghimo sa iyang kaugalingon nga kaaway sa Diyos.” (Santiago 4:4) Nganong mahimong “kaaway sa Diyos”? Ang 1 Juan 5:19 nag-ingon: “Ang tibuok kalibotan nailalom sa gahom sa usa nga daotan.”

Mahitungod sa moralidad ni Alejandro VI, usa ka historyano sa adlaw ni Borgia misulat: “Mapatuyangon ang iyang estilo sa kinabuhi. Wala siyay ulaw ni kaligdong, walay pagtuo ni relihiyon. Nabatonan niya ang walay-pagkatagbaw nga kahakog, dili-makasaranganong ambisyon, hilabihang kabangis, ug dakong tinguha alang sa kauswagan sa daghan niyang mga anak.” Siyempre, si Borgia dili lamang mao ang bugtong membro sa herarkiya sa simbahan nga migawi ug ingon niana.

Unsay giingon sa Kasulatan bahin sa maong panggawi? “Wala ba kamo mahibalo nga ang mga tawong dili-matarong dili makapanunod sa gingharian sa Diyos?” nangutana si apostol Pablo. “Ayaw pagpahisalaag. Walay mga makihilawason, ni . . . mga mananapaw, ni . . . mga tawong dalo . . . nga makapanunod sa gingharian sa Diyos.”—1 Corinto 6:9, 10.

Usa sa gipahayag nga mga katuyoan sa di pa dugayng eksibit sa Roma maylabot sa mga Borgia mao ang “pagsabot sa maong iladong mga tawo sumala sa panglantaw sa panahon diin sila nabuhi . . . , apan dili gayod aron sa pagpasaylo ni paghukom kanila.” Gani, ang mga bisita may kagawasan sa paghimog kaugalingong mga konklusyon. Busa, unsay imong konklusyon?

[Footnote]

[Hulagway sa panid 26]

Si Rodrigo Borgia, Papa Alejandro VI

[Hulagway sa panid 27]

Ang amahan ni Lucrezia Borgia naggamit kaniya aron mabug-os ang iyang gahom

[Hulagway sa panid 28]

Si Cesare Borgia maoy ambisyoso ug daotan