Ang Kahalangdon sa Kalalangan ni Jehova

‘Ang Ting-init ug Tingtugnaw Dili Gayod Mohunong’

ANG naglagiting nga kainit nagpagba sa desyerto. Sa ubang mga bahin sa yuta, kini mohatag ug kainit human sa tingtugnaw. Oo, ang kainit sa adlaw maoy usa sa pangunang mga hinungdan sa kausaban sa mga klima ug mga panahon.

Nagkalainlain ang mga kahimtang sa panahon sa tibuok yuta. Apan sa unsang paagi ang kausaban sa mga panahon makaapektar kanimo? Mahimuot ka ba sa makapalagsik nga kapresko sa tingpamulak inigkakita nimo sa kakahoyan nga magmalunhaw ug sa kabulakan nga mamulak? Unsay imong bation sa mabugnaw nga kagabhion panahon sa ting-init? Ganahan ka ba sa makapapiskay nga mga adlaw sa tinghunlak uban ang matahom nga mga pasundayag sa nag-usab-usab nga bulok sa mga dahon? Mahupayan ka ba sa talan-awon sa usa ka lasang nga nalimin sa niyebe?

Unsay hinungdan sa kausaban sa mga panahon? Sa laktod, kini maoy tungod sa kahandag sa yuta. Ang uyok sa tuyokanan niini naghandag ug mga 23.5 grado maylabot sa lebel nga tuyokan sa yuta libot sa adlaw. Kon wala pa maghandag ang uyok sa tuyokanan sa yuta, wala untay kausaban sa panahon. Ang klima mahimong parehas lamang kanunay. Makaapektar kini sa mga tanom ug siklo sa produksiyon sa mga tanom sa uma.

Dinhi makita sa tawo ang pamatuod nga ang Maglalalang nagdisenyo sa pag-usab-usab sa mga panahon. Nga nagtumong kang Jehova nga Diyos, ang salmista tukmang miingon: “Ikaw mao ang nagbutang sa tanang utlanan sa yuta; ang ting-init ug ang tingtugnaw—ikaw mao ang naghimo kanila.”—Salmo 74:17. *

Kon ipasukad sa panglantaw sa tawo, ang makitang mga butang sa kalangitan nagsilbing di-masayop nga mga tigpaila sa mga panahon. Sa dihang naglalang sa atong solar nga sistema, ang Diyos nag-ingon: “Motungha ang mga banwag diha sa hawan sa mga langit . . . , ug kini magsilbing mga ilhanan ug alang sa mga panahon ug alang sa mga adlaw ug sa mga tuig.” (Genesis 1:14) Sulod sa usa ka tuig, ang yuta makadangat sa duha ka posisyon sa tuyokanan niini diin ang adlaw anaa sa udtong tutok diha sa ekwetor. Kining mga kahimtanga gitawag ug mga equinox, ug sa daghang nasod kini magpaila sa pagsugod sa tingpamulak ug tinghunlak. Panahon sa mga equinox, ang gidugayon sa kahayag ug kangitngit halos parehas ra sa tibuok yuta.

Ang paglungtad ug pagsugod sa mga panahon wala lamang maglangkit sa paglihok sa mga butang sa kalangitan. Ang mga panahon ug ang klima nalanggikit sa usag usa diha sa usa ka komplikadong sistema nga nagsuportar sa kinabuhi. Sa nakigsulti sa mga tawo nga nagpuyo sa Asia Minor—nga daghan kanila sinati kaayo sa agrikultura ug produksiyon sa pagkaon—ang Kristohanong apostoles nga si Pablo ug ang iyang kauban nga si Bernabe nag-ingon nga ang Diyos maoy “naghatag kaninyog ulan gikan sa langit ug mabungahong mga panahon, nga nagbuhong sa inyong mga kasingkasing sa pagkaon ug sa kalipay.”—Buhat 14:14-17.

Ang kahibulongang proseso sa photosynthesis maoy nagsuportar sa mga tanom sa kamad-an ug sa phytoplankton diha sa kadagatan. Tungod niini, ang kahikayan sa pagtaganag pagkaon alang sa kahayopan ug ang sistema sa nagkadaiyang mga tanom ug kahayopan mopahiuyon sa panahon ug sa klima sa kuti nga mga paagi. Nahiangay lamang ang paghisgot ni Pablo bahin sa pagpaigo ni Jehova niining tanan, nga nag-ingon: “Ang yuta nga mosuhop sa ulan nga subsob matagak niini, ug unya magpatubo ug mga tanom nga kapuslan nilang alang kanila kini usab giugmad, magadawat sa panalangin gikan sa Diyos ingong balos.”—Hebreohanon 6:7.

Ang pulong “panalangin” makabatog bag-ong kahulogan kon ikaw mamalandong lamang kon unsay mahitabo diha sa mga lugar nga ang tingpamulak magpahinabog kasarangang mga temperatura, mas  taas nga oras sa maadlaw, dugay nga pagsalop sa adlaw, ug igong mga pag-ulan. Ang kabulakan mamukhad ug ang mga insekto manggawas sa ilang mga tagoanan panahon sa tingtugnaw, nga andam na usab sa pagmalo sa mga tanom. Ang mga langgam, sama sa blue jay nga imong makita dinhi, maoy molukop sa lasang sa bulok ug mga honi niini, ug ang lasang buhi na usab tan-awon. Mokusog ang kakisaw sa kinabuhi, ug ang kalalangan mopadayon sa ilang mga siklo sa pagkabuhi, pagkabuhi pag-usab, ug pagtubo. (Awit ni Solomon 2:12, 13) Kini mag-andam sa mga kalihokan nga mosangpot sa pagpangani sa ulahing ting-init o sa tinghunlak.—Exodo 23:16.

Ang mga buhat ni Jehova kahibulongang gipadayag pinaagi sa iyang pagpahandag sa yuta, nga mohatag kanatog adlaw ug gabii, mga panahon, ug panahon sa pagpugas ug pagpangani. Makasalig kita nga ang ting-init mosunod sa tingtugnaw. Total, ang Diyos mismo nagsaad: “Kay sa tanang adlaw nga ang yuta magpadayon, ang pagpugas ug binhi ug ang pag-ani, ug ang katugnaw ug ang kainit, ug ang ting-init ug ang tingtugnaw, ug ang adlaw ug ang gabii, dili gayod mohunong.”—Genesis 8:22.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 9]

Usa ka Satelayt nga Hinungdanon sa Kinabuhi

Latas sa mga kaliwatan, ang bulan nakadasig ug nakapahibulong sa mga tawo. Apan, nahibalo ka ba nga ang bulan makaimpluwensiya sa kausaban sa mga panahon? Ang pagkaanaa sa bulan motabang sa pagpalig-on sa kahandag sa yuta, buot ipasabot, sa grado sa kahandag sa yuta diha sa uyok sa tuyokanan niini. Kini nagdulag “hinungdanong papel sa pagpatungha sa mga kahimtang sa Yuta nga makasustento sa kinabuhi,” nag-ingon ang awtor bahin sa siyensiya nga si Andrew Hill. Kon walay dakong kinaiyanhong satelayt sa pagpalig-on sa kahandag sa tuyokanan sa atong planeta, ang mga temperatura moinit pag-ayo ug lagmit imposible ang kinabuhi sa yuta. Busa, ang usa ka tem sa mga astronomo mihinapos: “Mahimong isipon sa usa ka tawo nga ang Bulan nagalihok ingong usa ka potensiyal nga tigpasibo sa klima sa Yuta.”—Salmo 104:19.

[Credit Line]

Moon: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./Bart O’Gara

[Hulagway sa panid 9]

Mga kamelyo, Amihanang Aprika ug Arabianhong Peninsula