Nganong Walay Panaghiusa sa Katawhan sa Kalibotan?

“Sa unang higayon sukad sa Gubat sa Kalibotan II ang internasyonal nga komunidad nagkahiusa. . . . Busa ang kalibotan makapahimulos niining maong kahigayonan sa pagtuman sa dugay nang gipaabot nga saad nga usa ka bag-ong kahikayan sa kalibotan.”

MAO kini ang gisulti sa usa ka presidente sa Tinipong Bansa sa katuigang 1990. Niadtong panahona, ang internasyonal nga mga hitabo daw nagpaila nga ang panaghiusa sa katawhan sa kalibotan haduol na. Ang diktatoryal nga mga kagamhanan sunodsunod nga nahugno. Ang Berlin Wall nalumpag, nga nagtimaan sa sinugdanan sa usa ka bag-ong yugto sa Uropa. Ang Unyon Sobyet, nga giisip sa daghang tawo sa Kasadpan ingong tigsiba sa mga gubat sa kalibotan, nahanaw nga nakapahibulong pag-ayo sa kalibotan. Ang panagbangi sa duha ka dagkong gahom sa kalibotan natapos, ug dihay malaomong panagsabot bahin sa pagpakunhod sa armas, lakip na sa nukleyar nga hinagiban. Tinuod nga miulbo ang gubat sa Persianhong Gulpo, apan kadto daw temporaryong suliran lamang, mao nga ang dakong bahin sa kalibotan determinado pa gayod sa pagkab-ot sa usa ka malinawong kalibotan.

Ang positibong mga ilhanan makita dili lamang sa natad sa politika kondili sa ubang mga bahin usab sa kinabuhi. Naarang-arang ang sukdanan sa kinabuhi sa daghang bahin sa kalibotan. Tungod sa mga kauswagan sa natad sa medisina, ang mga doktor nakahimog mga butang nga mahimong isipon nga mga milagro pipila lamang ka dekada kanhi. Miuswag ang ekonomiya sa daghang nasod sa gikusgon nga daw kadto mosangpot sa tibuok globong kalamboan. Mora bag tawhay ra ang dagan sa tanang butang.

Karon, pipila ka tuig pa lamang ang miagi, kita makapangutana: ‘Komosta na? Asa na ang gisaad nga panaghiusa sa katawhan sa kalibotan?’ Sa kasukwahi, ang kalibotan daw nagkabahinbahin. Ang mga suicide bombing, pag-atake sa terorista, ang gitahong pagkaylap sa mga hinagiban sa dinaghan nga pagpamatay, ug ubang makapabalakang mga panghitabo mabasa kanunay diha sa  mga pamantalaan. Ang maong mga hitabo daw nakapabahin pa gayod sa kalibotan. Usa ka iladong tigpamuhonan di pa dugay miingon: “Kita nakasinatig mapintasong mga buhat nga padayong magpahinabog dagko pang mga kapintasan.”

Panaghiusa o Panagkabahin sa Katawhan sa Kalibotan?

Sa dihang ang Hiniusang Kanasoran naporma, usa sa gipahayag nga mga katuyoan niini mao “ang pag-ugmad sa mahigalaong mga relasyon taliwala sa mga nasod pinasukad sa pagtahod sa prinsipyo sa managsamang mga katungod ug kinaugalingong pagmando sa mga tawo.” Paglabay sa duolag 60 ka tuig, nakab-ot ba ang maong dalayegong tumong? Wala gayod! Inay “mahigalaong mga relasyon,” ang ekspresyon nga “kinaugalingong pagmando” daw maoy mipasulabi sa alimpatakan sa mga nasod. Ang mga katawhan ug etnikong mga grupo nga nanlimbasog sa pagpaila sa ilang kaugalingon ug sa ilang soberanya nakapabahin pa gayod sa kalibotan. Sa dihang ang Hiniusang Kalibotan naporma, kini may 51 lang ka membrong mga nasod. Karon, kini aduna nay 191.

Sa ato nang nakita, sa hinapos sa katuigang 1990, ang paglaom alang sa usa ka nahiusang katawhan sa kalibotan gidungog bisan diin. Sukad niadto, ang maong paglaom napalaw samtang ang mga tawo nakasaksi sa nagkagrabeng pagkabahinbahin sa mga tawo sa kalibotan. Ang mapintas nga pagkabungkag sa Yugoslavia, ang panag-away tali sa Chechnya ug Rusya, ang gubat sa Iraq, ug ang nagpadayong kaylap nga pagpamatay sa Tungang Sidlakan—kining tanan nagpamatuod sa mas dakong pagkabahinbahin.

Tinuod nga daghan sa mga paningkamot alang sa kalinaw sinsero man ug maayog tumong. Bisan pa niini, ang panaghiusa sa katawhan sa kalibotan daw lisod makab-ot. Daghan ang nahibulong: ‘Nganong ang panaghiusa sa katawhan sa kalibotan idlas man gihapon kaayo? Unsay dulnganan sa katawhan sa kalibotan?’

[Picture Credit Lines sa panid 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/Getty Images