Nakabaton ba Gayod ug mga Kamelyo si Abraham?

ANG mga kamelyo maoy lakip sa mga hayop nga gihatag ni Paraon kang Abraham, miingon ang Bibliya. (Gen. 12:16) Sa dihang ang sulugoon ni Abraham mipanaw ngadto sa halayong Mesopotamia, siya “nagkuhag napulo ka kamelyo gikan sa mga kamelyo sa iyang agalon.” Busa tin-awng gipakita sa Bibliya nga si Abraham nakabatog mga kamelyo sa sinugdanan sa ikaduhang milenyo W.K.P.—Gen. 24:10.

May pipila nga dili motuo niini. Ang New International Version Archaeological Study Bible nag-ingon: “Gidebatehan sa mga eskolar kon tukma ba sa kasaysayan ang maong paghisgot bahin sa mga  kamelyo kay gituohan sa kadaghanan nga ang pagpamuhi niini mikaylap lamang sa mga 1200 W.K.P., taas nang panahon ang milabay gikan sa kang Abraham.” Busa, ang mga unang paghisgot kono sa Bibliya bahin sa mga kamelyo dili tukma sa kasaysayan.

Apan ang ubang eskolar nangatarongan nga bisag ang pagpamuhi ug mga kamelyo mikaylap lamang sa hinapos sa ikaduhang milenyo, wala kini magpasabot nga ang mga kamelyo wala gamita nga sayo pa niana. Ang librong Civilizations of the Ancient Near East nag-ingon: “Sumala sa ulahing panukiduki, ang mga tawo nagbuhi nag mga kamelyo sa habagatan-sidlakang Arabia sa mga ikatulong milenyo [W.K.P.]. Sa sinugdan, lagmit kadto gibuhi alang sa gatas, balhibo, panit, ug karne niini. Apan sa wala madugay, naamgohan sa mga tawo nga magamit nila ang maong mga hayop sa pagkargag mga butang.” Ang maong pagpetsa nga una pa sa panahon ni Abraham mopatim-aw nga gipamatud-an sa mga bukog ug ubang butang nga nakubkoban.

Naglungtad usab ang sinulat nga ebidensiya. Ang samang reperensiya nagpadayon: “Sa Mesopotamia, ang mga cuneiform naghisgot sa hayop [kamelyo] ug daghang timbre ang naghulagway niini, nga nagpaila nga ang maong hayop lagmit nakaabot na sa Mesopotamia sa sinugdanan sa ikaduhang milenyo,” sa panahon ni Abraham.

Ang pipila ka eskolar nagtuo nga ang mga negosyanteg insenso nga taga-Habagatang Arabia naggamit ug mga kamelyo sa pagkarga sa ilang mga baligya paamihanan latas sa desyerto, paingon sa mga dapit sama sa Ehipto ug Sirya ug sa ingon ang mga kamelyo nailado sa maong mga dapit. Ang maong negosyo lagmit komon na sa 2000 W.K.P. Makaiikag, ang Genesis 37:25-28 naghisgot sa mga negosyanteng Ismaelinhon nga naggamit ug mga kamelyo sa pagdalag insenso ngadto sa Ehipto, mga 100 ka tuig human sa panahon ni Abraham.

Tingali ang mga kamelyo wala pa kaayo gamita sa karaang Tungang Sidlakan sa sinugdan sa ikaduhang milenyo W.K.P., apan morag gipaila sa ebidensiya nga kini lagmit nailhan na. Busa ang The International Standard Bible Encyclopedia mihinapos: “Dili na angayng isipon nga dili tukma sa kasaysayan ang paghisgot sa mga kamelyo diha sa mga asoy bahin sa mga patriarka, kay daghan ang arkeolohikal nga ebidensiya nga ang kamelyo gibuhi una pa sa panahon sa mga patriarka.”