Nahibalo Ka Ba?

Giunsa paglantaw sa Hudiyong relihiyosong mga lider ang ordinaryong mga tawo?

▪ Sa unang siglo C.E., ang mga tawong anaa sa hataas nga hut-ong sa katilingban ug ang mga lider sa relihiyon sa Israel nagtamay sa mga diyutayg kahibalo o dili edukado. Ang mga Pariseo miingon: “Kining panon sa katawhan nga wala mahibalo sa Balaod maoy tinunglong katawhan.”—Juan 7:49.

Gipakita sa sekular nga mga reperensiya nga ang prominenteng mga Hudiyo matinamayong nagtawag sa dili edukadong mga tawo ingong ʽam ha·ʼaʹrets, o “katawhan sa yuta.” Sa sinugdan, kini maoy pulong sa pagtahod alang sa mga lungsoranon sa usa ka dapit. Kini gigamit dili lamang ngadto sa mga kabos ug timawa, kondili ngadto usab sa mga prominente.—Genesis 23:7, footnote sa Rbi8; 2 Hari 23:35; Ezequiel 22:29.

Apan sa adlaw ni Jesus, ang maong pulong gibansag ngadto sa mga tawong giisip nga walay hibangkaagan sa Moisesnong Balaod o wala motuman sa tanang detalye sa rabinikong mga tradisyon. Gidili sa Mishnah (koleksiyon sa mga komentaryo nga nahimong pasukaranan sa Talmud) ang pag-estar sa mga balay sa ʽam ha·ʼaʹrets. Sumala sa The Encyclopedia of Talmudic Sages, ang eskolar nga si Rabbi Meir sa ikaduhang siglo nagtudlo: “Kon paminyoon sa usa ka tawo ang iyang anak nga babaye sa usa ka am ha’aretz katumbas rag iya siyang gigapos ug gitahan sa usa ka leyon nga moyatak sa iyang biktima sa dili pa kini kuniskunison.” Gikutlo sa Talmud ang laing rabbi nga nag-ingong “dili banhawon ang mga tawong dili edukado.”

Unsay kahulogan sa ngalang Cesar nga gigamit sa Bibliya?

▪ Kini maoy Romanhong bansagon ni Gayo Julio Cesar, nga gitudlong diktador sa Roma niadtong 46 B.C.E. Daghang misunod nga Romanong mga emperador ang nagtawag sa ilang kaugalingon nga Cesar, lakip ang tulo kanila nga gihisgotan sa Bibliya—si Agusto, Tiberio, ug Claudio.—Lucas 2:1; 3:1; Buhat 11:28.

Niadtong 14 C.E., si Tiberio nahimong emperador sa Roma ug nagmando sa tibuok yugto sa ministeryo ni Jesus. Busa siya ang Cesar nga nagmando sa dihang si Jesus miingon: “Ibayad ninyo kang Cesar ang mga butang ni Cesar, apan ang mga butang sa Diyos ngadto sa Diyos.” (Marcos 12:17) Tataw nga ang giingon ni Jesus dili lamang aplikado kang Tiberio. Hinunoa, ang “Cesar” nagsimbolo sa sibil nga awtoridad, ang Estado.

Niadtong mga 58 C.E. sa dihang nahiagom sa inhustisya, gigamit ni Pablo ang iyang katungod sa pagkalungsoranon sa Roma aron moapelar kang Cesar. (Buhat 25:8-11) Busa, mihangyo si Pablo nga siya hukman, dili mismo ni Nero nga emperador nianang tungora, kondili sa kinatas-ang korte sa imperyo.

Halangdon kaayo ang bansagon nga Cesar nga gani bisan human sa pagkatapos sa dinastiya sa mga Cesar, ang ngalan nagpabilin ingong harianong titulo.

[Hulagway sa panid 29]

Denario nga plata nga may dagway ni Tiberio