Si Coverdale ug ang Unang Naimprenta nga Kompletong Bibliya sa Iningles

ANG unang naimprenta nga kompletong Bibliya sa Iningles walay ngalan sa maghuhubad. Ang naghubad mao si Miles Coverdale, ug ang iyang hubad naimprenta niadtong 1535. Nianang panahona, ang iyang higalang si William Tyndale napriso tungod sa paghubad niini sa Bibliya. Si Tyndale gipatay pagkasunod tuig.

Ang usa ka bahin sa hubad ni Coverdale gibase sa hubad ni Tyndale. Sa unsang paagi napaimprenta ni Coverdale ang iyang hubad nga wala siya patya, samtang ang ubang maghuhubad nianang panahona gipamatay man? Unsa may nalampos ni Coverdale?

Ang mga Binhi Napugas

Si Miles Coverdale natawo sa Yorkshire, England, lagmit niadtong 1488. Siya nag-eskuyla sa Cambridge University ug giordinahan ingong Romano Katolikong pari niadtong 1514. Napukaw ang iyang interes sa pagreporma sa Simbahang Katoliko tungod kang Robert Barnes, ang iyang tutor. Si Barnes mikalagiw sa continental Europe sa 1528. Paglabayg 12 ka tuig, kini nga Repormador gisunog sa mga lider sa simbahan diha sa estaka.

Pagka-1528, gisugdan ni Coverdale ang pagwali diha sa simbahan batok sa dili kasulatanhong binuhatan sa mga Katoliko sama sa pagsimbag imahen, pagpangumpisal, ug sa Misa. Kay nameligro, siya mibiya sa England paingon sa Continental Europe, diin siya miestar ug mga 7 ka tuig.

Sa Hamburg, Germany, si Coverdale mipuyo uban kang William Tyndale. Sila nagtinabangay kay gusto nilang makapatunghag Bibliya nga mabasa sa mga tawo. Nianang panahona, nakakat-on pag-ayo si Coverdale sa mga pamaagi ni Tyndale sa paghubad sa Bibliya.

Panahon sa Kausaban

Sa kasamtangan, nagkausab ang kahimtang sa England. Sa 1534, si King Henry VIII dayag nga misupak sa awtoridad sa Katolikong papa sa Roma. Bukas usab siya sa ideyang ang Bibliya mabatonan sa mga tawo sa Iningles. Sa ngadtongadto, gihimo kana ni Coverdale. Si Coverdale maayo kaayo sa Iningles, apan dili batid sa ubang pinulongan sama sa iyang higala ug magtutudlo, si Tyndale, kinsa larino sa Hebreohanon ug sa Grego. Girebisar ni Coverdale ang hubad ni Tyndale, nga naghubad niana gikan sa Latin ug German nga mga bersiyon.

Ang Bibliya ni Coverdale giimprenta sa Continental Europe sa 1535, sa tuig una patya si Tyndale. Nasulat niini ang usa ka matinahoron, medyo hinobrang pagdayeg kang King Henry. Gipasaligan ni Coverdale si Henry nga niini nga Bibliya wala niya ilakip ang mga potnot ni Tyndale, nga giisip nga kontrobersiyal kay, lakip sa ubang butang, gipunting niini ang dili-kasulatanhong pagtulon-an sa Simbahang Katoliko. Busa giaprobahan ni Henry ang pagpatik sa maong Bibliya. Nianang tungora, nagsugod pagkausab ang kahimtang.

Sa 1537, duha ka bag-ong edisyon sa Bibliya ni Coverdale ang gipatik sa England. Nianang tuiga, ang bersiyon nga gitawag ug Matthew’s Bible, nga giimprenta sa Antwerp ug nagtapo sa  hubad ni Tyndale ug Coverdale, giaprobahan ni King Henry.

Wala madugay, nakita sa pangunang magtatambag sa hari, si Thomas Cromwell, nga gisuportahan ni Cranmer, Arsobispo sa Canterbury, nga kinahanglang rebisahon ang Matthew’s Bible. Busa siya mihangyo na pod kang Coverdale nga rebisahon ang enterong manuskrito. Giawtorisahan ni King Henry kining bag-ong bersiyon niadtong 1539 ug nagsugo siya nga magbutag mga kopya, nga gitawag ug Great Bible tungod sa kadako niana, diha sa mga simbahan aron mabasa sa tanan. Kini nga Bibliya malipayong gidawat sa tibuok nasod.

Kabilin ni Coverdale

Human sa kamatayon ni Henry VIII ug sa pagpuli sa iyang manununod nga si Edward VI, si Coverdale gitudlo ingong obispo sa Exeter niadtong 1551. Apan, sa dihang si Edward gipulihan sa Katolikong si Queen Mary niadtong 1553, si Coverdale napugos pagkalagiw sa Denmark. Sa ulahi, mibalhin siya sa Switzerland, diin iyang gipadayon ang iyang buluhaton. Gipatik usab niya ang tulo ka Iningles nga edisyon sa sagad gitawag nga Bag-ong Tugon, nga may Latin nga sinulat ingong tabang sa pagtuon sa mga klero.

Ang wa-damhang butang nga namatikdan sa Bibliya ni Coverdale mao ang pagtangtang sa ngalan sa Diyos sa pormang “Jehovah.” Gigamit ni Tyndale ang ngalan sa Diyos sa kapig 20 ka beses sa iyang hubad sa Hebreohanong Kasulatan. Sa librong Coverdale and His Bibles, si J. F. Mozley nag-ingon: “Niadtong 1535 gitangtang ni Coverdale ang tanang pulong nga [Jehovah].” Hinunoa, tulo ka beses niyang giapil ang ngalan sa Diyos, nga Jehovah, diha sa Great Bible.

Apan, ang Bibliya ni Coverdale mao ang unang Iningles nga Bibliya nga may Tetragrammaton—ang upat ka Hebreohanong letra nga naglangkob sa ngalan sa Diyos—diha sa kinaibabwang bahin sa unang panid. Makaiikag nga kini ang unang Bibliya nga naggrupo sa tanang Apokripal nga mga basahon ug nagbutang niini sa kataposang bahin sa Bibliya inay isal-ot kini sa mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan.

Daghan sa talagsaong mga ekspresyon ug pulong ni Coverdale ang gigamit sa ulahing mga maghuhubad. Ang ekspresyong “ngitngit nga walog sa kamatayon” diha sa Salmo 23, bersikulo 4, maoy usa ka pananglitan. Ang pulong nga “mahigugmaong-kalulot” sa bersikulo 6, matod ni Propesor S. L. Greenslade, maoy “linaing pulong aron ipalahi ang gugma sa Diyos alang sa iyang katawhan ug ang iyang gugma sa tanang tawo ug ang kaluoy.” Ang New World Translation of the Holy Scriptures—With References naggamit sa samang pulong, nga nagdugang diha sa potnot: “O, ‘maunongong gugma.’”

Ang Great Bible ni Coverdale “maoy resulta sa tanang paghago sa paghimog Bibliya sa Iningles . . . sukad sa pagsugod ni Tyndale ug hubad sa Bag-ong Tugon,” matod sa The Bibles of England. Sa pagkatinuod, ang hubad ni Coverdale maoy nakapaposible nga mabasa ang Bibliya sa mga nagsultig Iningles sa iyang adlaw.

[Mga hulagway sa panid 11]

Ang Tetragrammaton, sa wala, gikan sa unang panid sa 1537 nga edisyon

[Credit Line]

Photo source: From The Holy Scriptures of the Olde and Newe Testamente With the Apocripha by Myles Coverdale

[Picture Credit Line sa panid 10]

From the book Our English Bible: Its Translations and Translators