“UNSA bay kamatuoran?” Kanay pangutana ni Poncio Pilato, ang Romanong gobernador sa Judea sa unang siglo, kang Jesus, kinsa gihusay sa iyang atubangan. (Juan 18:38) Ang tinuod, si Pilato dili interesadong mahibalo sa kamatuoran. Gani ang iyang pangutana nagpaila sa iyang maduhaduhaong tinamdan. Dayag nga para kang Pilato, ang kamatuoran nagdepende sa kon unsay gustong tuohan sa usa o kon unsay gitudlo kaniya; ug wala gyoy makatino kon unsay kamatuoran. Kini sab ang gibati sa daghan karon.

Ang mga relihiyoso sa Europe sa ika-16 nga siglo naglibog kon unsay tuohan. Ilang namat-an ang mga doktrina sa simbahan ug ang pagkalabaw sa papa, busa sila nabag-ohan sa mga ideya nga gipakaylap sa mga Repormador sa Europe niadtong panahona. Unsay angay nilang tuohan? Unsaon nila pagkahibalo kon unsay kamatuoran?

Niadtong panahona, dihay tulo ka tawo, gawas sa daghan pa, nga porsigidong nangita sa kamatuoran. * Unsay ilang gihimo aron masayran kon unsay tinuod ug bakak? Unsay ilang nakaplagan? Atong susihon.

Si Wolfgang Capito maoy usa ka batan-on nga debotado sa iyang relihiyon. Siya nagtuon ug medisina, abogasiya, ug teolohiya. Sa 1512, siya nahimong pari ug dayon tsaplin sa arsobispo sa Mainz.

Sa primero, naningkamot si Capito nga pakalmahon ang mga Repormador nga nagpakaylap ug mensaheng supak sa doktrina sa Katoliko. Apan sa ulahi, siya na mismo ang nagduso sa pagreporma. Unsay iyang gihimo? Dihang makaatubang ug lainlaing pagtulon-an, nagtuo si Capito nga “ang labing maayong tinubdan sa pagtino kon husto ang ilang gitudlo mao ang Bibliya, kay kini lamang ang kasaligan,” misulat ang historyanong si James M. Kittelson. Busa si Capito mihinapos nga ang doktrinang transubstantiation ug ang sobrang pagpasidungog sa mga santos wala itudlo sa Bibliya. (Tan-awa ang kahong ‘ Susiha kon Tinuod ba Kining mga Butanga.’) Gibiyaan ni Capito ang iyang prominenteng posisyon nga kauban sa arsobispo sa 1523, ug mipuyo sa siyudad sa Strasbourg, sentro sa Repormasyon niadtong panahona.

Ang balay ni Capito sa Strasbourg nahimong tigomanan sa mga tawong mibulag sa simbahan. Seguradong gihisgotan nila didto ang daghang butang bahin sa relihiyon ug pagtulon-an sa Bibliya.  Bisag daghang Repormador ang nagduso gihapon sa Trinidad, ang mga sinulat ni Capito, matod sa librong The Radical Reformation, “wala maghisgot ug Trinidad.” Ngano? Nakadayeg si Capito sa Katsilang teologo nga si Michael Servetus sa paggamit niini ug mga teksto sa Bibliya aron pamatud-ang sayop ang Trinidad. *

Kadtong dili motuog Trinidad mahimong silotag kamatayon, maong nag-amping si Capito sa pagpadayag sa iyang natun-an. Pero ang iyang mga sinulat nagpakita nga gikuwestiyon niya ang doktrina sa Trinidad bisan niadtong wala pa niya makaila si Servetus. Sa ulahi, usa ka Katolikong pari ang misulat nga si Capito ug ang iyang mga kauban “naghisgot gihapon sa pribado bahin sa dagkong misteryo sa relihiyon; [ug] nagsalikway sa Santisima Trinidad.” Paglabayg usa ka siglo, si Capito nanguna sa listahan sa iladong mga magsusulat nga misupak sa Trinidad.

Si Capito nagtuo nga Bibliya ang tinubdan sa kamatuoran. “Ang Bibliya ug ang balaod ni Kristo maoy angayng basehan sa teolohiya,” siya miingon. Matod ni Dr. Kittelson, si Capito “miinsistir nga ang pangunang sayop sa mga eskolar sa teologo mao ang pagbalewala nila sa Kasulatan.”

Kining hugot nga tinguha nga masayran ang kamatuoran gikan sa Pulong sa Diyos mao sab ang gibati ni Martin Cellarius (nailhan sab nga Martin Borrhaus), nga nagpuyo sa balay ni Capito sa 1526.

Si Cellarius natawo sa 1499. Siya kugihang estudyante sa teolohiya ug pilosopiya ug nahimong magtutudlo sa Wittenberg, Germany. Sa Wittenberg nagsugod ang Repormasyon maong nakaila ni Cellarius si Martin Luther ug ang uban pang nagtinguha sa pagreporma sa mga doktrina sa simbahan. Unsaon pag-ila ni Cellarius kon ang usa ka doktrina iya lang sa tawo o gikan sa Bibliya?

Sumala sa librong Teaching the Reformation, si Cellarius nagtuo nga ang hustong pagsabot maoy resulta sa “makugihong pagbasa sa Kasulatan, kanunayng pagtandi sa mga teksto, ug pag-ampo nga may paghinulsol.” Unsay nakaplagan ni Cellarius sa iyang pagsusi sa Bibliya?

Sa Hulyo 1527, gipatik ni Cellarius sa librong On the Works of God ang iyang mga natun-an. Iyang gisulat nga ang mga sakramento sa simbahan, sama sa transubstantiation, maoy simbolikal. Matod ni Propesor Robin Barnes, ang libro ni Cellarius “naghisgot [usab] ug usa ka interpretasyon sa tagna sa Bibliya diin mahitabo ang usa ka dakong kalamidad ug pag-antos nga sundan ug tibuok unibersong pagpasig-uli ug katagbawan.”—2 Pedro 3:10-13.

Ilabinang makapainteres ang mugbong komento ni Cellarius bahin kang Jesu-Kristo. Bisag wala direktang supaka ang Trinidad, gipakita ni Cellarius nga lahi ang “Langitnong Amahan” sa “iyang Anak nga si Jesu-Kristo,” ug misulat nga si Jesus maoy usa sa daghang diyos ug mga anak sa labing gamhanang Diyos.—Juan 10:34, 35.

Sa libro ni Robert Wallace nga Antitrinitarian Biography (1850), siya miingon nga ang mga sinulat ni Cellarius wala magsuportar sa Trinidad nga komon sa ika-16 nga siglo. * Busa daghang eskolar mihinapos nga lagmit gisalikway ni Cellarius ang  Trinidad. Siya giisip nga usa sa mga gigamit sa Diyos “sa pagsilsil sa kahibalo bahin sa matuod nga Diyos ug kang Kristo.”

Sa mga 1527, ang teologo nga si Johannes Campanus, kinsa giisip nga usa sa kinahaworang mga eskolar sa iyang panahon, mipuyo usab sa Wittenberg. Bisag tua siya sa sentro sa Repormasyon, si Campanus wala makauyon sa mga gitudlo ni Martin Luther. Ngano?

Si Campanus mitutol sa transubstantiation ug sa consubstantiation. * Sumala sa awtor nga si André Séguenny, nagtuo si Campanus nga “ang Tinapay ingong substansiya magpabilin kanunayng tinapay, apan ingong sakramento, kini nagsimbolo sa unod ni Kristo.” Sa 1529 nga komperensiya sa Marburg Colloquy, gihisgotan didto ang maong mga isyu, ug si Campanus wala tugoting mosulti sa iyang nakat-onan sa Bibliya. Sa ulahi, siya gisalikway sa iyang mga isigka-Repormador sa Wittenberg.

Ilabinang nasuko ang mga Repormador sa pagtuo ni Campanus bahin sa Amahan, Anak, ug balaang espiritu. Sa iyang libro nga Restitution niadtong 1532, gitudlo ni Campanus nga si Jesus ug ang iyang Amahan maoy duha ka magkalahing persona. Iyang gipatin-aw nga ang Amahan ug Anak “usa ra,” ingon nga ang bana ug asawa gitawag nga “usa ka unod”—nagkahiusa, apan duha gihapon ka persona. (Juan 10:30; Mateo 19:5) Gipasiugda ni Campanus nga gigamit sa Bibliya ang samang ilustrasyon aron ipakita nga ang Amahan dunay awtoridad ibabaw sa Anak: “Ang ulo sa usa ka babaye mao ang lalaki; sa baylo ang ulo ni Kristo mao ang Diyos.”—1 Corinto 11:3.

Komosta ang balaang espiritu? Si Campanus mikutlo na usab sa Bibliya, ug misulat: “Walay tekstong nagpamatuod nga ang Balaang Espiritu maoy ikatulong persona . . . Ang espiritu sa Diyos naglihok sa diwa nga Siya nag-andam ug nagtuman sa tanang butang pinaagi sa iyang gahom ug buluhaton.”—Genesis 1:2.

Gitawag ni Luther si Campanus nga tigpasipala ug kaaway sa Anak sa Diyos. Ang laing Repormador misugyot nga patyon si Campanus. Apan lig-on gihapon si Campanus sa iyang gituohan. Sumala sa The Radical Reformation, “kombinsido si Campanus nga ang pagkahugno sa Simbahan maoy tungod sa ilang pagtipas sa orihinal nga gitudlo sa mga apostoles ug sa Bibliya bahin sa pagkaulo sa Diyos ug sa lalaki.”

Walay intensiyon si Campanus nga magtukod ug relihiyon. Wala niya makaplagi ang kamatuoran, matod niya, “taliwala sa mga sekta ug sa tanang erehes.” Maong naglaom siya nga ang Simbahang Katoliko maoy mobalik sa orihinal nga Kristohanong pagtulon-an. Apan sa ulahi, si Campanus gidakop sa mga awtoridad sa Katoliko, ug lagmit kapig 20 ka tuig siyang gipriso. Ang mga historyano nagtuo nga siya namatay sa mga 1575.

Tungod sa makugihong pagtuon sa Bibliya ni Capito, Cellarius, Campanus, ug sa uban, ilang nailhan ang kamatuoran gikan sa bakak. Bisag dili tanan sa ilang nasabtan ang bug-os nahiuyon sa Bibliya, sila mapainubsanong nagsusi sa Bibliya ug nagpabili sa kamatuoran nga ilang nakat-onan.

Si apostol Pablo nag-awhag sa iyang isigka-Kristohanon: “Tinoa ang tanang butang; pangupti pag-ayo ang maayo.” (1 Tesalonica 5:21) Aron matabangan ka sa imong pagpangita sa kamatuoran, ang mga Saksi ni Jehova nagpatik ug libro nga may haom nga ulohang Unsay Tinuod nga Gitudlo sa Bibliya?