1. Ifa usun Paipel a kan áweweei ewe kapas “angangen apwúng”?

MET ka ekieki lupwen ka rong ewe kapas “apwúng”? Chómmóng aramas ra ekieki usun án emén angei chappen an féffér, nge esap chék ina weween ena kapas apwúng. Paipel a apasa pwe angangen apwúng a múrinné fán itach, me fán ekkóch a néúnéú ena kapas nge a fiti sile, tipachem, tong, me manaw. (SalF. 1:2-7; 4:11-13, Kapasen God) A ina usun pokiten án Kot apwúngúkich, a ánneta pwe a tongekich me a mochen ach sipwe manaw tori feilfeiló chék. (Ipru 12:6) Inaamwo ika fán ekkóch án Kot apwúngú emén a wewe ngeni an epwe angei chappen an féffér, nge esap fán eú án Kot apwúng a fis fán kirikiringaw are efeiengaw. Ren enletin, weween ena kapas “apwúng” a ákkáeúin weneiti káit, usun chék án emén sam are in áiti néún we mi áchengicheng.

2, 3. Ifa usun asukul me án emén angei chappen an féffér a tongeni kapachelong lón angangen apwúng? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

² Ekieki usun ei kapas áwewe: Emén kúkkún át itan Johnny a mommon pwóór lón imwan we. Inan we a ereni: “Johnny ke mi silei pwe itá úrúrún kosap mommon pwóór lón imwach ei! A  tongeni ta are mék mettóch reom.” Nge Johnny ese aúseling nge a chék sópweló le urumwot fán néún we pwóór. Iwe, ewe pwóór a kkúú ewe rumeen ffotten péén irá, iwe a mék ena rume! Met inen Johnny we epwele féri ren an epwe apwúngú? A asukula ren an áweweei popun a ngaw met a féri. A mochen án Johnny epwe mirititi pwe a múrinné an epwe álleasochisi seman kewe me inan, pwal ar kewe allúk mi lamot me múrinné. Ren án inen Johnny we epwe álisi néún na le káé eú lesen, a apwúngaló pwe mi fich an Johnny epwe angei chappen met a féri ren an angei seni néún we pwóór ren ekis fansoun. Johnny a letipengaw ren ena mettóch, nge a álisi le chechchemeni met a tongeni fis ika a álleasolap ngeni seman kewe me inan.

³ Pokiten kich Chón Kraist, iwe kich chón án Kot we famili. (1 Tim. 3:15) A wor án Semach we Jiowa pwúúng le apwúngaló minne mi pwúng me minne mi mwáál, me an pwúúng le apwúngúkich lupwen sia álleasolap. Pwal och, ika a wor pwúnúngawen minne sia féri, iwe án Jiowa apwúngúkich fán tong a tongeni álisikich le chechchemeni lamoten ach sipwe álleasochisi. (Kal. 6:7) Kot a fókkun tongekich me ese mochen ach sipwe riáfféú.​—1 Pet. 5:6, 7.

4. (a) Ifa usun Jiowa a mochen ach sipwe emiriti ekkewe ekkóch? (b) Met sipwe pwóróus wóón lón ei lesen?

⁴ Lupwen ach apwúng a lóngólóng wóón Paipel, iwe sia tongeni álisi emén semirit are emén chón káé an epwe wiliti emén Chón Kraist. Sia néúnéú ewe Paipel le asukula néúch kewe chón káé usun met mi pwúng me álisiir le weweiti me ‘aleasochisi meinisin mine Jesus a allük ngenikich.’ (Mat. 28:19, 20; 2 Tim. 3:16) Ina alen án Jiowa mochen ar repwe káit pwe repwe pwal álisi ekkewe ekkóch le tapweló mwirin Kraist. (Álleani Titus 2:11-12, 14.) Iwe iei, sipwe pwóróus wóón úlúngát kapas eis mi lamot: (1) Ifa usun án Kot apwúngúkich a ánnetatá pwe a tongekich? (2) Met sia tongeni káé seni pwóróusen ekkewe aramas Kot a apwúngúúr? (3) Ifa usun sia tongeni áppirú napanapen án Jiowa me Néún we apwúngú aramas?

5. Ifa usun án Jiowa apwúngúkich a ánnetatá pwe a tongekich?

⁵ Jiowa a áwenakich, asukulakich me emiritikich pokiten a tongekich. A mochen ach sipwe arap ngeni me kúna manaw esemuch. (1 Joh. 4:16) Ese fókkun esiitakich are ámmeef ngenikich pwe ese wor aúcheach. (SalF. 12:18) Nge a nefotofot wóón napanapach kewe mi múrinné me a mut ngenikich ach sipwe áeá ach we pwúngún filatá. Ka tongeni kúna ifa usun ewe apwúng sia angei seni ewe Paipel, néúch kewe puk, semach  kewe me inach, are ekkewe mwán mi ásimaw a ánnetatá án Jiowa tongekich? Ren enletin, ekkewe mwán mi ásimaw ra wesewesen áppirú án Jiowa tongekich atun ra achocho le áwenakich fán mosonoson me tong, pwal mwo nge me mwen ach mirititi pwe sia fen mwáálliló.​—Kal. 6:1, NW.

6. Ifa usun án Kot apwúngú aramas a pwári tong inaamwo ika a fis pwe ese chúen fich ngeni emén an epwe eáni ekkóch wis?

⁶ Fán ekkóch a pwal wor met mi kapachelong lón ewe angangen apwúng me lúkún kapasen fén. Ika emén a tipis watte, iwe ese chúen fichiiti an epwe eáni ekkóch wis lón ewe mwichefel. Inaamwo ika a fis ena, nge án Kot apwúng a chúen pwári an tongei eménna. Áwewe chék, epwe tongeni álisi eménna an epwe mirititi lamoten an epwe alapaaló an fansoun le káé ewe Paipel, ekilon, me iótek. An féri ekkena mettóch a tongeni apéchékkúlaló an riri ngeni Jiowa. (Kölf. 19:7) Ló, ló, ló, a tongeni fich an epwe eáni sefál ekkóch wis ese chúen wiseni. Pwal mwo nge án emén katowu a chúen ánnetatá án Jiowa tong pokiten a túmúnú ewe mwichefel seni etipetip mi ngaw. (1 Kor. 5:6, 7, 11) Me pokiten án Kot apwúng a chék pwúpwúng iteitan, iwe a álisi ewe mi katowu an epwe weweiti choun an na tipis. Ena mettóch a tongeni efisi an epwe aier.​—Föf. 3:19.

7. Ié we Sepna me ifa ewe napanap mi ngaw a ámááraatá?

⁷ Ren ach sipwe weweiti lamoten ewe angangen apwúng, iei sipwe pwóróus usun rúúemén aramas Jiowa a apwúngúúr. Emén re Israel itan Sepna, mi manaw lemwúún ewe King Hiskia, me pwal emén pwiich Chón Kraist lón ach ei fansoun itan Graham. Sepna i “meilapen ewe chon tümwünü ewe imwen king,” me ese mwáál ina imwen King Hiskia we, me a watte an nemenem lón. (Ais. 22:15) Nge Sepna a poputá le lamalamtekia me mochen án aramas repwe ekieki pwe a watte aúchean. A pwal mwo nge ffér leenien peiasan mi mémmóng me wawa ekkewe “woken mi ling.”​—Ais. 22:16-18.

8. Ifa usun Jiowa a apwúngú Sepna me met mwirilóón?

 ⁸ Pokiten Sepna a sótun elingaaló pwisin i, Kot a angei seni wisan we me ngeni pwal emén mwán itan Eliakim. (Ais. 22:19-21) A fis ena lupwen ewe kingen Asiria itan Sanherip a ekiekin maunei Jerusalem. Mwirin Sanherip a tinaló eú kúmiin néúwis me eú watteen mwichemmongún soufiu pwe epwe eniwa ekkewe chón Jus me efisi án King Hiskia epwe fang. (2 King 18:17-25) Hiskia a tinaló Eliakim me pwal rúúemén mwán pwe repwe chuuri ekkena néúwis. Sepna i emén me leir, a eáni ewe wis seketeri. Seni ena pwóróus sia kúna pwe neman Sepna a káé eú lesen an epwe tipetekison me ese song are meefi pwe a attong. A tipemecheres le etiwa eú wis mi chék kisikis seni wisan akkomw. Ikkeei úlúngát lesen sipwe tongeni káé seni met a fis ngeni Sepna.

9-11. (a) Ikkefa ekkewe lesen mi lamot sia káé seni Sepna? (b) Met meefiom ren féfférún Jiowa ngeni Sepna?

⁹ Áeúin, án Sepna ttur seni wisan a áchema ngenikich pwe “lamalamtekia a akom mwen feiengau.” (SalF. 16:18) Neman sia wiseni ekkóch wis mi kkóló aúchean lón ewe mwichefel, me ekkóch ra meefi pwe sia fókkun aúchea. Iwe ika ina, iwe sipwe chúen tipetekison? Itá sipwe chemeni pwe ach kewe tufich meinisin, me ach kewe féffér mi múrinné ra chék tongeni fis pokiten Jiowa? (1 Kor. 4:7) Ewe aposel Paulus a éúréúrakich: “Üpwe ürenikemi meinisin: Ousap ekiekin tipetekia seni mine a fichitikemi, nge oupwe tipetekison lon ämi ekiek.”​—Rom 12:3.

¹⁰ Oruuan, án Jiowa apwúngúchowu Sepna a tongeni pwári pwe Jiowa a lúkú pwe Sepna a tongeni siwil. (SalF. 3:11, 12) Iei eú lesen fán iten chókkewe mi ttur seniir wiser mi kkóló aúchean. Ra tongeni sópweló ar angang ngeni Jiowa úkúkún ar tufich lap seni ar repwe fen song. Ra tongeni filatá le eáni ewe ekiek pwe án Jiowa apwúngúúr a pwári pwe a tongeer. Chechchemeni pwe Semach we epwe efeiéchú chókkewe mi achocho le tipetekison. (Álleani 1 Petrus 5:6, 7.) Án Jiowa apwúng fán tong a tongeni anapanapakich ika sia usun och pwúl mi pwetete me tipetekison.

¹¹ Aúlúngátin, sia káé eú lesen mi lamot seni féfférún Jiowa ngeni Sepna. Inaamwo ika napanapen án Jiowa apwúng a pwári pwe a oput tipis, nge a pwal pwári pwe a tongei eménnewe mi féri tipis. Jiowa a nengeni minne mi múrinné ren aramas. Ika en emén sam are in, are emén mwán mi ásimaw, esap pwe kopwe áppirú napanapen án Jiowa apwúngú aramas?​—Jut. 22, 23.

12-14. (a) Ifa meefien ekkóch lupwen ra kúna apwúng seni Jiowa? (b) Ifa usun án Kot we Kapas a álisi emén pwiich le siwili napanapan, me met mwirilóón?

¹² A elichippúng pwe ekkóch ra fókkun letipechou lupwen ra angei apwúng, iwe ra atowauereló seni Kot me ewe mwichefel. (Ipru 3:12, 13) Iwe itá weween pwe ese wor emén a tongeni álisiir? Aapw, mi wor! Ekieki mwo usun pwóróusen Graham, emén mi fen katowu nge mwirin a katolongsefál. Iwe nge, mwirin ena, a úkútiw le fiti ewe angangen afalafal me fiffiti mwich. Emén mwán mi ásimaw a achocho le chiechi ngeni Graham, me mwirin och fansoun, Graham a tingorei átena an epwe káé ngeni.

¹³ Iei met ena mwán mi ásimaw a chemeni: “Graham a lamalamtekia, me a weires ngeni an epwe siwil. A ekiekingaw usun ekkewe mwán mi ásimaw mi angang wóón an we  osukosuk mi efisi an epwe katowu. Ina minne, ren fitu fansoun lón ám káéfengen, aua pwóróus wóón ekkewe wokisin seni Paipel mi fós usun lamalamtekia me met a kan efisi. Graham a poputá le oori lón án Kot we Kapas me a kúna napanapan kewe, iwe ese sani met a kúna! A mmen amwarar met a fis mwirin! Akkomw Graham a apasa pwe an we osukosuk, ina an soun esiit me an lamalamtekia, ra usun ‘irä’ mi achunaaló mesan. Iwe mwirin, a poputá le mwittir ámúrinnééló napanapan kewe. A poputá le fiti mwich iteitan, tinikken le káé án Kot we Kapas, me ikkiótek iteiten rán. A pwal etiwa wisan we me ren Kot, mékúren an we famili, iwe pwúlúwan we me néún kewe ra fókkun pwapwa ren.”​—Luk. 6:41, 42; Jas. 1:23-25.

¹⁴ Ena mwán mi ásimaw a pwal apasa: “Eú rán, Graham a ereniei eú mettóch mi kkúú letipei. A erá: ‘Ua fen silei ewe enlet ren fite ier, me pwal mwo nge pioneer. Nge epwe kerán iei ai upwe wenechar le apasa pwe ua tongei Jiowa.’” Ekiseló mwirin, Graham a kan wisen uwei ewe maik lón mwich, me a pwapwa le eáni ena wis. Ewe mwán mi ásimaw a apasa: “An na leenien áppirú a áiti ngeniei pwe lupwen emén a pwisin átekisonatiw mwen Kot ren an etiwa ewe apwúng, iwe epwe chék kúkkúna feiéch!”

15. Met mi lamot sipwe féri pwe epwe álilliséch ach apwúngú ekkewe ekkóch?

¹⁵ Ika sia mochen wiliti ewe sókkun sense mi múrinné, iwe akkomw mi lamot sipwe emén chón káé mi múrinné. (1 Tim. 4:15, 16) Pwal ina chék usun, ika Jiowa a néúnéú en le apwúngú ekkewe ekkóch, iwe mi lamot kopwe chék tipetekison me mut ngeni Jiowa an epwe emmweni manawom. Lupwen aramas ra kúna pwe ka tipetekison, iwe repwe súfélituk me epwe mecheres ngeniir le etiwa eú kapasen fén are éúréúr sonuk. Sia tongeni káé seni án Jesus leenien áppirú.

16. Met sia tongeni káé seni Jesus ren an lipwákéch le apwúngú me asukula aramas?

¹⁶ Jesus a álleasochisi Seman we fansoun meinisin, pwal mwo nge lón ekkewe atun mi weires ngeni an epwe féri ena. (Mat. 26:39) A áchema ngeni ekkewe mi aúseling ngeni pwe an tipachem me asukul a pop seni Seman we. (Joh. 5:19, 30) Jesus a tipetekison me álleasochis, iwe a álisi an epwe emén sense mi tong. Ekkewe mi letipwenechar ra pwapwa le nónnóm ren. (Álleani Mateus 11:29.) Án Jesus kewe kapas mi fiti kirekiréch a apéchékkúla ekkewe mi lichippúng me apwangapwang. (Mat. 12:20) A áwena néún kewe aposel fán kirekiréch me tong pwal mwo nge lón ekkewe atun itá mi wor popun an epwe song ngeniir ren ar soun ánini wóón ié me leir a lap seni meinisin.​—Mark. 9:33-37; Luk. 22:24-27.

17. Ikkefa ekkewe napanap epwe álisi ekkewe mwán mi ásimaw le túmúnúéchú ewe mwichefel?

¹⁷ Iteiten án ekkewe mwán mi ásimaw repwe apwúngú ekkewe ekkóch me ren Paipel, mi lamot repwe áppirú Kraist. Ren ena mettóch, repwe ánnetatá pwe ra mochen nóm  fán emmwenien Kot me Néún we. Aposel Petrus a makkeei: “Oupwe tümwünü ewe mwichen sip Kot a ngenikemi, pwe oupwe foleniir ren unusen letipemi, pun iei usun met Kot a mochen pwe oupwe föri, nge esap me lükitipemi. Oupwe föri ämi angang, sap fänäsengesin ämi chök mochen angei liwin, nge seni wesewesen ämi mochen föri ewe angang. Ousap nemenemengau ngeni chokewe mi nom fän ämi tümwün, nge oupwe eu lenien apirü ngeni ewe mwich.” (1 Pet. 5:2-4) Ekkewe mwán mi ásimaw mi pwapwa le onómuur fán nemenien Kot me Kraist, repwe feiéch, me pwal chókkewe ra túmúnúúr.​—Ais. 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Met Jiowa a mochen ekkewe sam me in repwe féri? (b) Ifa usun Kot a álisi ekkewe sam me in?

¹⁸ Nge ifa usun ren ewe angangen apwúng me emirit lón famili? Iei met Jiowa a ereni ekkewe mékúren famili: “Ousap föri ngeni nöümi kana mine repwe song ren. Nge oupwe tümwünüöchür fän ämi fönöör o öüröürer lon ach Samol.” (Ef. 6:4) Itá mi wesewesen lamot ena angangen emirit me apwúng? Iei met Än Salomon Fos 19:18, KG a apasa: “Kopwe emiriti noum kewe nupwen ir mi chuwen chok kukkun. Ika pwe kose emiritir, ka chok anisi ngenir ar repwe feiengaw.” Jiowa a ewisa ngeni ekkewe sam me in ena wis le apwúngú néúr kewe. Iwe ika rese féri, iwe repwe etittin mwen mesen Jiowa me tipis ngeni! (1 Sam. 3:12-14) Nge Jiowa epwe fang ngeni sam me in ewe tipachem me péchékkúl mi lamot ngeniir ika ra tingor an álillis lón iótek me lúkúlúk wóón emmwenien an we Kapas me an we manaman mi fel.​—Álleani James 1:5.

19, 20. (a) Ikkefa ekkewe feiéch repwe torikich lupwen sia etiwa án Kot apwúng? (b) Met sipwe pwóróus wóón lón en lesen mwirin ei?

¹⁹ Ika sia etiwa ewe apwúng seni Kot me áppirú napanapen án Jiowa me Jesus apwúngú ekkewe ekkóch, iwe epwe atoto ngenikich chómmóng chómmóng feiéch! Ach famili me mwichefel repwe kinamwe, repwe meefi pwe aramas ra tongeer, aúcheaniir me meefi núkúnúkéch. Ina chék liosun ewe kinamwe me pwapwa sipwe kúna lón mwachkkan. (Kölf. 72:7) Án Jiowa apwúng a ammólnakich ngeni ewe manaw tori feilfeiló chék fán kinamwe me tipeeúfengen usun eú famili me Semer we Jiowa. (Álleani Aisea 11:9.) Ika sia chechchemeni ena, iwe sipwe mirititi pwe ewe angangen apwúng ina ewe pisekin ánnet mi múrinné usun án Kot fókkun tongekich.

²⁰ Lón en lesen mwirin ei, sipwe pwal káé usun ewe angangen apwúng lón famili me lón ewe mwichefel. Sipwe pwóróus wóón ifa usun sipwe tongeni apwúngú are nemeni pwisinkich. Me sipwe káé ifa usun sipwe túmúnúkich seni met mi kon ámmetek lap seni ewe apwúng sipwe angei.