1-2. Met ekkeei rúúemén king ra sókkofesen wóór, me ikkefa ekkewe kapas eis sipwe pwóróus wóór?

IEI sipwele pwóróus usun pwóróusen rúúemén king mi manaw me lóóm. Emén me leir a nemeni ekkewe 10 einangen mwúún Israel, nge ewe emén a nemeni ekkewe ruu einangen mwúún Juta. Inaamwo ika a sókkofesen atun ar manaw, nge a chómmóng met ra léllé wóór. Iir me rúúemén ekkena king ra ú ngeni Jiowa me eingawaló néún kewe aramas. Iir me rúúemén ra fel ngeni ululun me ra nieló aramas. Iwe nge, a wor met ra sókkofesen wóór. Emén leir a chék féfféri minne mi ngaw tori muchún manawan, nge ewe emén a aier me a musoló tipisin ren ekkewe mettóch mi fókkun ngaw a féri. Ié keei sia fós usur?

² Iten ewe emén Ahap, kingen Israel, nge ewe emén itan Manasa, kingen Juta. Sókkofesenin ekkena rúúemén mwán, a tongeni áiti ngenikich chómmóng mettóch usun aier, ewe mettóch mi aúchea. (Föf. 17:30; Rom 3:23) Met weween aier? Ifa usun sipwe pwári pwe sia aier? Mi lamot ach sipwe silei pélúwer pokiten sia mochen án Jiowa epwe omusakicheló atun sia tipis. Ren ach sipwe silei pélúwen ekkena kapas eis, sipwe etittina pwóróusen manawen ekkena rúúemén king me ppii met sia tongeni káé seni pwóróuseer. Mwirin, sipwe pwóróusfengen wóón met Jesus a eáni káit usun aier.

3. Met sókkun king, Ahap?

³ Ahap, i ewe éfúménún kingen ekkewe engol einangen mwúún Israel. A pwúlúweni Isipel néún ewe kingen Siton, eú mwú mi wéúéch efengin Israel. Án Ahap pwúlúweni Isipel,  a atufichi wéúéchúlóón ewe mwúún Israel. Nge ekis me ekis, ena mettóch a atai án chón Israel riri ngeni Jiowa. Isipel i emén chón fel ngeni Paal, a pesei Ahap an epwe apéchékkúla ena fel mi annou, mi kapachelong ar féfférún lisowu lón ewe imwenfel, me pwal mwo nge ar asor néúr kewe. Atun Isipel a kiwin, meinisin néún Jiowa kewe soufós ra nóm lón feiengaw. A efisi ninniilóón chómmóng me leir. (1 King 18:13) Pwal pwisin Ahap “a föri mine a ngau me fän mesen ewe Samol mi Lapalap lap seni chokewe meinisin ra akom mwan.” (1 King 16:30) Jiowa a unusen silei mettóch meinisin met Ahap me Isipel ra féri. Nge, Jiowa a pwári an úméúméch me a tiinaaló ewe soufós Elias an epwe pesei néún kewe aramas ar repwe siwili manawer me mwen an epwe ser lupwan. Nge Ahap me Isipel rese mochen aúseling.

4. Ifa kapwúngún Ahap we me ren Jiowa, me met Ahap a féri?

⁴ Mwirin och fansoun, Jiowa a filatá le féri eú mettóch. A tiinaaló Elias an epwe ngeni Ahap me Isipel chappen ar féffér. Unusen chón ar famili repwe ninniiló. Alon Elias kewe, a fókkun áletipechowu Ahap! A ámáirú pwe ena mwán mi lamalamtekia, a pwisin “atekisonätiu.”​—1 King 21:19-29.

5-6. Ifa usun sia silei pwe Ahap ese enletin aier?

⁵ Inaamwo ika Ahap a átekisonatiw pwisin i lón ena atun, nge minne a féri mwirin, a pwári pwe ese enletin aier. Ese achocho le amóeló ewe angangen fel ngeni Paal seni mwúún we. Ese pwal apéchékkúla ekkewe aramas ar repwe fel ngeni Jiowa. A pwal féri ekkóch mettóch mi pwári pwe ese aier.

⁶ Mwirin, Ahap a tingorei ewe kingen Juta itan, Jehosafat an epwe fiti le maunei chón Siria. King Jehosafat, i emén king mi múrinné me a lúkúlúk wóón Jiowa. Me a erá pwe repwe lóóm kútta emmwen seni emén néún Jiowa soufós me mwen repweló maun. Ahap ese mochen féri ena. A erá: “Mi chüen wor eman mwän, sa tongeni angei öüröürach seni ewe Samol mi Lapalap me ren, itan Mikaia nöün Imla we mwän. Nge ngang üa oput, pun esap fän eu mwo an epwe osuni och mi mürina usi, pwe mi ngau chök.” Ikaamwo Ahap ese mochen, nge ra chúen kútta emmwen seni ewe soufós Mikaia. Iwe a pwúng minne Ahap a apasa pwe néún Kot na soufós a oesini pwóróus mi eletipechou usun! Ahap, ewe mwán mi aramasangaw, ese aier me tingorei Jiowa an epwe omusaaló, nge a fen atolonga ena soufós lón kalapus. (1 King 22:7-9, 23, 27) Inaamwo ika ena king a kalapusei néún Jiowa na soufós, nge ese tongeni eppeti pwénúetáán ena oesini. Ahap a ninniiló lón ewe maun mwirin.​—1 King 22:34-38.

7. Met Jiowa a erá usun Ahap mwirin málóón?

⁷ Mwirin málóón Ahap, Jiowa a pwári an ekiek usun. Atun ewe king mi múrinné itan Jehosafat a liwiniti leenian we fán núkúnúkéch, Jiowa a tiinaaló néún we soufós itan Jehu an epwe ereni pwe ese pwúng an álisi Ahap. Iei met ena soufós a erá: “Ifa usun, a pwüng om kopwe alisi ekewe aramasangau o peni chokewe mi oput ewe Samol mi Lapalap?” (2 Kron. 19:1, 2) Iwe ekieki ei, ika Ahap a enletin aier, saminne ena soufós epwe erá pwe i emén mwán mi aramasangaw, mi oputa Jiowa. A ffat pwe inaamwo ika a pwá pwe Ahap a ekis niamameló ren met a féri, nge ese fókkun unusen aier.

8. Met sia tongeni káé usun aier seni pwóróusen Ahap?

⁸ Met sia tongeni káé seni pwóróusen Ahap? Atun Elias a ereni Ahap pwe chón an we famili repwe angei chappen met a féri, Ahap a mwékút me átekisonatiw pwisin i. A éch minne a féri. Nge minne a féri mwirin, a pwári  pwe ese aier seni letipan. Ina minne, ren ach sipwe aier, a lamot ach sisap chék erá pwe sia niamameló ren met ewe sia féri. Sipwele káé pwal eú pwóróus epwe álisikich le weweiti met weween enletin aier.

9. Met sókkun king, Manasa?

⁹ Ina epwe mwirin rúúepúkú ier, Manasa a wiliti kingen Juta. Eli a fen kon ngaw seni Ahap! Iei alon Paipel: “A föri chomong sokun föför mi ngau me fän mesen ewe Samol mi Lapalap o asonga i.” (2 Kron. 33:1-9) Manasa a ssenatá ekkewe rongen asoren fel ngeni kot chofona, me a pwal mwo nge onómu eú ululun koten néúnéúkkis lón án Jiowa we imwenfel! A féri angangen souesissil, pwee, me sourong. A pwal “niela chomong aramas esap wor ar tipis.” An na angangen ninni mi ánioput, a kapachelong an “kenala nöün ät pwe eu asor” ngeni ekkewe kot chofona.​—2 King 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Ifa usun Jiowa a apwúngú Manasa, me met Manasa a féri?

¹⁰ Manasa, a pwal usun Ahap. A tipeférea me ese mochen etiwa án Jiowa kewe kapasen éúréúr me ren néún kewe soufós. Iwe, “ewe Samol mi Lapalap a mwüt ngeni ekewe sounemenemen ewe mwichen soufiun ewe kingen Asiria, pwe repwe tolong lon Juta. Iwe, ra liapeni Manasa, ra kakiani o föti ngeni selipiras, mürin ra uwala Papilon.” Atun Manasa a kalapus Papilon, eli a ekiekifichi met ekkewe a fen féri. A “fokun atekisonätiu” me mwen án an kewe lewo we Kot. A pwal mwo nge tingormaú ngeni Jiowa an we Kot an epwe úméúméch ngeni. Ren enletin, Manasa a fókkun “iotek” ngeni. Ena mwán mi aramasangaw a siwililó. A poputá le mirititi pwe Jiowa, i an Kot, me a kan ikkiótek ngeni.​—2 Kron. 33:10-13.

11. Ifa usun Manasa a pwári pwe a enletin aier me ren 2 Kronika 33:15, 16?

¹¹ Mwirin och fansoun, Jiowa a pélúweni án Manasa kewe iótek. A kúna siwililóón letipen ena mwán usun met a pwá me lón an kewe iótek. Ina popun Jiowa a aúseling ngeni Manasa atun a tingorei an epwe omusaaló tipisin me mut ngeni an epwe king sefál. Manasa a achocho úkúkún an tufich le pwári pwe a enletin aier. A féri minne Ahap ese fókkun féri. A siwili féfférún. A ú ngeni angangen fel ngeni kot chofona me apéchékkúla fel mi enlet. (Álleani 2 Kronika 33:15, 16.) Ren án Manasa epwe féri ekkena, a lamot ngeni pwora me lúkú, pokiten ren fite fite ier, a fen isetiw leenien áppirú mi ngaw ngeni chón an famili, chienan kewe lón wis tekia, me chókkewe a nemenem wóór. Nge atun Manasa a chinnap, a sótun ataweei ekkóch ekkewe osukosuk a fen efisi. Ese mwáál, a isetiw leenien áppirú mi múrinné ngeni Josia néún néún we we, ewe mi wiliti emén king mi fókkun múrinné.​—2 King 22:1, 2.

12. Met sia tongeni káé usun aier seni pwóróusen Manasa?

 ¹² Met sia tongeni káé seni pwóróusen Manasa? A átekisonatiw pwisin i me pwal féri ekkóch mettóch. A iótek ngeni Kot me sié ngeni an epwe úméúméch ngeni. Me a ekkesiwili manawan. A achocho le ataweei ekkewe osukosuk a fen efisi, me a féri úkúkún an tufich le fel ngeni Jiowa me álisi ekkewe ekkóch ar repwe pwal féri ena. Pwóróusen Manasa a álisi chókkewe iir mi féri met mi fókkun ngaw. A pwári pwe Jiowa Kot, a “kirikiröch o amusala tipis.” (Kölf. 86:5) Jiowa a omusaaló tipisin chókkewe iir mi enletin aier.

13. Eáni eú kapas áwewe mi álisikich le weweiti usun ewe mettóch aier.

¹³ Manasa ese chék niamam ren an kewe tipis, nge a pwal féri ekkóch mettóch. A áiti ngenikich eú mettóch mi lamot usun án emén enletin aier. Iei eú kapas áwewe: Ka ló lón eú bakery pwe kopwe mééni eú cake, nge ewe chón angang a ngonuk eféú sokun. Kopwe pwapwa? Aapw! Itá kopwe pwal pwapwa ika ena chón angang a áwewe ngonuk pwe ena sokun a mmen lamot ngeni fférún ena cake? Aapw! Pwal ina chék usun ren Jiowa, a mochen án emén mi tipis epwe enletin aier. Iwe ika ewe mi tipis a niamam ren an tipis, a éch an meefi ena. A mmen lamot ena memmeef ren án emén epwe aier, nge ese naf ena. Met a pwal lamot? Sipwe káé chómmóng lesen seni eú án Jesus kapas áwewe.

14. Met ewe nau mi mwálecheló lón án Jesus we kapas áwewe a akkomw féri mi pwári pwe a aier?

¹⁴ Lón Lukas 15:11-32, Jesus a eáni eú kapas áwewe mi achchúngú letipach usun ewe nau mi mwálecheló. Ena alúwél a ú ngeni seman we, sú seni imwan we, me sáiló ngeni “eu fanü mi toau.” Me ikena ie, a eáni eú manaw mi limengaw. Nge atun a weiresiló manawan, a poputá le ekieki usun met ekkewe a féri. A mirititi pwe manawan a fen éch atun a nóm ren seman we. Jesus a erá pwe “a nela lelukan.” A filatá an epwe liwiniti imwan we me tingorei seman we an epwe omusaaló tipisin. A lamot án ena nau mirititi pwe a fen chómmóng an kefilingaw. Nge mi naf ena? Aapw. A lamot an epwe pwal ekkesiwil!

15. Ifa usun ewe nau mi mwálecheló lón án Jesus we kapas áwewe a pwári an aier?

¹⁵ Ewe nau mi mwálecheló a pwári pwe a enletin aier ren met a féri. A sáittam ngeni imwan we, me mwirin a ereni seman we: “Ngang üa tipis ngeni Kot pwal ngonuk. Üsap chüen fich ngeni ai üpwe iteni noumw.” (Luk. 15:21) Alon ena alúwél na seni enletin letipan a pwári pwe a mochen apéchékkúlasefáli an riri ngeni Jiowa. A pwal mirititi pwe minne a féri, a áletipechowu seman we. Me a mmólnetá le angang weires pwe epwe ririéchsefál ngeni seman we me a pwal mwo nge tipemecheres le wiliti emén néún seman we chón amanaw! (Luk. 15:19) Ei kapas áwewe,  esap chék eú pwóróus mi achchúngú letipach. Ekkewe kapasen emmwen lón ena kapas áwewe a álilliséch ngeni ekkewe mwán mi ásimaw atun ra mochen silei ika emén mi féri eú tipis mi chou a enletin aier.

16. Pwata a tongeni weires ngeni ekkewe mwán mi ásimaw ar repwe silei ika emén a enletin aier?

¹⁶ Ese mecheres án ekkewe mwán mi ásimaw repwe silei ika emén mi féri eú tipis mi chou a enletin aier. Pwata? Pwe iir, rese tongeni álleani masouen letip, ina popun ra achocho le kútta met a ánnetatá pwe chienach na a unusen oputa met ewe a féri. Lón ekkóch atun, eli emén a féri eú tipis mi fókkun ssenúk ngawan pwe iwe ekkewe mwán mi ásimaw mi chuuri eli rese lúkú pwe a enletin aier.

17. (a) Ifa ewe kapas áwewe mi pwári pwe eli emén ese enletin aier inaamwo ika a fen apasa pwe a fókkun niamam ren met a féri? (b) Me ren Mateus 3:8, met a lamot emén mi enletin aier epwe pwári?

¹⁷ Iei eú kapas áwewe. Áwewe chék, emén Chón Kraist mwán a féfféri tipisin lisowumwáál ren fite ier. Ese fen kútta álillis, nge a fen túkúm seni pwúlúwan we, chiechian kewe, me ekkewe mwán mi ásimaw. Ló, ló, ló, ekkewe mwán mi ásimaw ra silei met a féri. Atun ekkewe mwán mi ásimaw ra fós ngeni wóón met ekkewe mi ánnetatá pwe a féri tipis, a pwári pwe a pwúng met a féri, me usun itá a fókkun niamam ren met a féri. Nge an féri ena a pwári pwe a aier? Aapw. A lamot án ekkewe mwán mi ásimaw mi angang wóón ena esin case repwe pwal kútta pwal ekkóch mettóch me lúkún chék án ena emén meefi niamam. Ena mwán ese féri ena tipis fán eú chék pokiten an kefilingaw, nge a fen féri tipis mi chou fán chómmóng. Ena mi tipis ese pwisin pwári an tipis ngeni ekkewe mwán mi ásimaw, nge a pwá pokiten emén a silei an tipis me ereni ekkewe mwán mi ásimaw. Ina popun, a lamot án ekkewe mwán mi ásimaw repwe pwal kútta met ekkewe mi pwári pwe ena mi tipis a enletin siwili an féffér, ekiek, me memmeef. (Álleani Mateus 3:8.) Eli epwe ttam me mwirin án ewe mwán féri ekkewe siwil mi pwári pwe a enletin aier. Ese mwáál, epwe katowu seni ewe mwichefel tori epwe pwári ika a enletin aier.​—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Ifa usun emén mi katowu epwe pwári pwe a enletin aier, me met mwirilóón?

¹⁸ Ren án emén mi katowu epwe pwári pwe a enletin aier, a lamot an epwe fiffiti mwich iteitan me apwénúetá án ekkewe mwán mi ásimaw pesepes ngeni ren an ikkiótek me kákkáé iteitan. Epwe pwal fókkun achocho le túmúnú seni ekkewe mettóch epwe sótuni le tipis sefál. Epwe angang weires le apéchékkúlasefáli an riri ngeni Jiowa, me lúkúlúk pwe I epwe unusen omusaaló, me ekkewe mwán mi ásimaw repwe álisi le chónisefáli ewe mwichefel. Ekkewe mwán mi ásimaw ra silei pwe a sókkofesen  eú me eú case ra angang wóór, me repwe eáni kapwúng fiti pwúngiéch me epwe úkúkéch.

19. Met weween án emén enletin aier? (Isikiel 33:14-16)

¹⁹ Usun met sia fen káé, pwe ese naf án emén epwe chék apasa pwe a niamam me mwirin an féri eú tipis mi chou. A lamot an epwe siwili an ekiek, memmeef, me féri ekkewe mettóch mi pwári pwe a enletin aier. A lamot an epwe úkú seni ekkewe mettóch mi ngaw a féfféri nge epwe álleasochisi Jiowa. (Álleani Isikiel 33:14-16.) Ewe mettóch mi fókkun lamot án ewe mi tipis epwe féri, ina an apéchékkúlasefáli an riri ngeni Jiowa.

20-21. Ifa usun sia tongeni álisi emén mi féri eú tipis mi chou?

²⁰ Jesus a áweweei eú mettóch mi lamot lón an we angangen afalafal atun a erá: “Use feito pwe upwe korato ir mi pung, pwe ir mi tipis chok, pwe repwe aier.” (Luk. 5:32, TF) Itá úrúrún ina met sia pwal mochen. Ina popun, met sipwe féri ika emén chiechiach a féri eú tipis mi chou?

²¹ Ika sia túkúmaaló tipisin emén chienach, iwe sia atolonga lón feiengaw. Sise tongeni amonomonaló tipis, pokiten Jiowa a kúna mettóch meinisin. (SalF. 5:21, 22; 28:13) Ka tongeni álisi chienom we ren óm ákkáchema ngeni pwe ekkewe mwán mi ásimaw ra mochen álisi. Ika ese mochen fós ngeni ekkewe mwán mi ásimaw, iwe a lamot óm kopwe wisen fós ngeniir. Óm féri ena a pwári pwe ka enletin mochen álisi chienom na. A tongeni ta an riri ngeni Jiowa!

22. Met sipwe pwóróus wóón lón en lesen mwirin ei?

²² Met epwe fis ika emén a féfféri tipis mi chou ren langattam fansoun, iwe ekkewe mwán mi ásimaw ra apwúngaló pwe a lamot an epwe katowu? A itá wewe ngeni pwe rese úméúméch ngeni? Lón en lesen mwirin, sipwe káé usun án Jiowa pwári úméúméch lón an angangen kapwúng, me ifa usun sia tongeni áppirú.